Olerkariak

Urkiaga Basaraz, Estepan

Guda-hasieran Bilboko Eskolapioetako Ikastegiko gudarien kuartelean Intendentziarako Komandante izendatzen dute eta baita Euzko Gudaroste-ko organoa zen Gudari aldizkariaren zuzendari ere. 1937an aldizkari horretan, euskaratuta, bere El fusil del Abuelo eta La campa de Guztiz Ederra ipuinak agertzen dira, azken hau Gernikako bonbaketari buruzko albisteez. Handik egunetara, 1937ko apirilaren 30ean La Petite Gironde-ko kazetariari hondakinak erakusten zebilkiola, ustekabean matxinatuek preso egin eta Gasteizko Karmeliten komentuan atxilotu zuten. Bertan zegoela ezagutu zuen Bilbo-ren erorketa eta 32 urte besterik ez zituela, ekainaren 25ean fusilatu egin zuten.

Bere azken borondateak hauxe dio: "Euskal abertzalea izatearren hilko naiz, herri zoritxarreko hau bihotzetik maite dudalako. Bizitzaren joanean seme apal honek biziki ikusi nahi zituenak egunen batean lortuko direlakoan Jainkoaren onberatasunaren zain nago. Euzkotarrok, nire haragiaren haragi; Euzkadik betierekoak izan behar du; baina guk berarentzako eta aberriak Jainkoarentzako. Erruki zakizkit Jauna!".

Bere egile-paperak, bere balizko jatorrizko argitaratu gabeak -tartean gaztelera-euskara Hiztegi bat- eta bere liburutegia desagertu egin ziren. Euskaraz idatzitako 19 olerki gehiago eta beste gaztelerazko bi, 1974an bere olerkiez egindako berrargitalpen baten azaldu ziren, euretatik 5, heriotza orduari begirako azken aldian zehar idatzitakoak izanez.

Lauaxeta beti egon zen jeltzaletasun ortodoxoaren barruan; Ostera espainiar II. Errepublikaren aitzindari izan zen belaunaldiaren ideiei eta europar guda osteko astinaldi moralari esker sakonetik eragindako EAJ-ren barruan jarraitu zuen arren abertzaleen belaunaldi berri bat ordezkotzen du.

Bere heriotzak, gaztaro lerdenean, euskarazko olerkigintzaren garapen modernista errotik ebaki zuen. Jon Kortazar-ek euskal klasiko honen bizitza eta literaturari bere Teoría y práctica poética de Lauaxeta doktore tesia eskaini zion Deustuko Unibertsitatean 1985ean aldezpena eginez.