Egiaz, egun irudikatzen zaila bada ere, gizateria desobedientziazko ekintza baten ondorioz hasi zen -mendebaldeko erlijio-tradizioaren arabera- (Fromm, 2006): jakintzaren zuhaitzeko fruitua dastatzea. Eta askatasunezko lehen ekintza horren ondorioak jasatea, hots, Jainkoek, bere monopolioarekin beti jeloskor, ez zuten onartu bizitzako zuhaitzeko fruitua ere dasta genezala: azken finean, hilezkor eta ororen ulerkor izaki, jatorrizkoa bezain jainko izango baikinateke. Hori dela eta, norbanako guztiok mundu ezatsegin eta, batez ere, denbora eta forma aldetik mugatu batean zoriontasuna eskuratzeko betiereko bidea urratzera derrigortuta gaude zoritxarrez edo zorionez, ikuspegiaren arabera (Belli, 2007). Betiko bizitzarik ez dugu, hori hala da; baina, trukean errealitatea atzitzeko ezagutza irabazi dugu, hartara egokitzeko edo hura aldatzeko gaitasunaren jabe gara. Baina ez geunden eta ez gaude bakarrik eginkizun horretan. Ezin genuen (ezin dugu) bakarrik egon. Izan ere, gizatiar den oro gure gizartekoitasunera moldatzen da, esentziaz (Maturana, 2008). Dena den, zaindu eta babesten gaituen gizartekoitasun hori gatazken sortzaile ere bada. Eta gatazka iraunkor horretan politikak (eta hori da bere benetako balioa) adostasun ezinezkoaren bilaketa kudeatzen laguntzen gaitu.
Izan ere, gizartean bizi garenetik ezinbestekoa da komunitatean bizitzea eta horretarako gizakiaren berezko izaera kontraesankorra gainditu behar da: itxaropen mugagabeak ditugu mundu mugatu batean. Hori dela eta, baliabideen irisgarritasunak (Valles, 2000) banatzen ditu askatasunaren truke paradisua galdu zuten seme zorioneko eta zoritxarrekoak. Esaten dugun moduan, baliabide mugatuekin itxaropen mugagabeak kudeatzea ezinezkoa da; horren ondorioz, ezberdintasun indibidual eta kolektiboak sortzen dira, eta hori da gizateriaren historia gatazkatsuaren iturburu. Eta hori bera da ezberdintasunak kudeatzeko formulak bilatzeko abiapuntua. Lehenik eta behin odolezko harremanen sostengua bilatu behar da; ondoren elkartasunaren aterpean datzan sostengua bilatu behar da; azkenik, merkatura eta baliabide ekonomikoetara jo behar da. Dena den, hiru formula horietako bakarrak ere ez du gainditzen transakzio pribatuaren gutxi gorabeherako esparrua. Politika da publikoan oinarritzen den arlo bakarra eta arlo publikoa elikatzen duena. Eta soilik politikak sorrarazten du betebehar kolektiboa. Eta betebeharrak huts egiten duenean edo gatazka lehertzen denean soilik politika da gai indarra nork har dezakeen zehazteko. Eta soilik politikak zehaztu du legitimoa dena eta ez dena. Finean, politikak giza harreman jakin baten esentziara garamatza. Boterezko harremanak dira horiek, legitimaziozko mekanismoen bidez sostengatzen direnak. Eta mekanismo horiek betebehar batzuk sortzen dituzte, beharrezkoa bada indarrez sostengatzen direnak.
Norbanakoa eta komunitatea; adostasuna eta gatazka; boterea, legitimitatea, betebeharra eta indarra energia-eremu bateko atomoak dira, neurri handi batean, gure gizarteen bilakaera eta aldaketen erantzule dena...errealitate ukiezina gordetzen duen baina benetako eraginak uzten dituen arlo bateko elementuak dira eta arlo horri deritzogu "politikoa".
Euskal Herriko errealitate politikora behatzen badugu, zortzi osagai horien arteko elkarrekintzaren bidez iraganean eta egun ditugun banaketa eta bilakaera politiko gehienak azal ditzakegula ikusiko dugu. Nola definitzen da euskaldun bakoitza, norbanakotik haratago? Edo nola definitzen da euskaldun bakoitza bere komunitatetik abiatuta? Zein da erreferentziazko komunitatea norbanako bakoitzarentzat edo kolektibo bakoitzarentzat? Nazio bat? Estatu batean barneratutako eskualde bat? Etorkizunean egituratu beharreko estaturik gabeko lurralde bat? Egun beste estatu batean sostengatzen den urruneko estatu bat? Jakina, aukera horiek guztiak (eta zilegi den beste edozein) gatazkatsuak dira elkarren artean. Gatazkatsuak dira boterea, legitimitatea, betebeharra eta indarra baitaratzen dituztelako. Elementu horiek esklusibotasunetik abiatuz baitaratzen dira eta, ondorioz, beste botere, legitimitate, betebehar eta zenbaitetan indar batzuekiko kontraesanetik abiatuz baitaratzen dira. Zenbaiten ustez, boterea eratutako zer gisa gauzatuko da (esate baterako estatu-esparrua). Beste batzuen aburuz, eratzailearen baitan gauzatuko da (esate baterako, etorkizuneko Euskal Herria burujabea). Noski, norbanako bakoitzak horri buruz duen iritziaren arabera (botere eratzailea edo eratutako boterea), betebehar batzuk ala beste batzuk baitaratuko dira, legitimitate-sistema batzuk ala besteak itxuratuko dira eta, azkenik, legitimitatea besteak derrigortzeko baliagarri ez denean, jarrera bat ala bestea hartuko da politikaren azken baliabideari dagokionez: indarra. Ikuspegi horretatik, gure lurreko norbanakoak egituraketa komunitario batean ala bestean kokatzerakoan legitimitateari, betebeharrari, botereari eta indarrari aurre egiteko modu ugarien arabera azaltzen da Euskal Herriko identitatearen gatazka. Eta gure historia, egungoa, kudeaketarako saiakera ugarien ondorioz sortutako gatazken iragaitea baino ez da. Gerran lehiatzen diren gatazkak, itun bidez ebazten direnak, ekintza kolektibo konbentzionalak erakusten dituztenak, edo ekintza kolektibo disruptiboa edo desobedientziazkoa.
Gauza bera gertatzen da klaseko gatazkekin edo gatazka ideologikoekin. Norbanako bakoitzak bere errealitatean duen egoera baliabideetarako irisgarritasun maila bat ala bestea izateak baldintzatzen du. Kasu honetan baliabide horiek ekonomikoak dira, edo status erakoak edo lan-egoerarekin lotutakoak -bereizketa sexuala barne- (Subirats, 2009). Eta egoera horrek azaltzen ditu boterearekiko, betebeharrarekiko, legitimitatearekiko eta indarrarekiko dauden jarrera anitzak (edozein kasutan ere, azpimarragarria da identitate kolektiboen izaera arbitrarioa; hau da, ez da aski jarrera objektibo bat definizio subjektibo baterako - Perez Agote, 1994). Sinbolikoki, banaketa hori ia geografikoa da Bilboko itsasadarraren bi alboetara eman den bilakaeran erreparatzen badugu. Banaketa horren ondorioz hainbat hamarkadaz elkarren aurka izan diren komunitateak sortu dira, produkzio-bideekiko irisgarritasuna edo kontrola erdiesteko gatazka lehiatuz.
Esan bezala bi banaketa horiek (identitatea eta klasea) hainbat mekanismo baliatuz ebatzi dira historikoki. Adibide batera, arreta bigarren puntuan jarriz gero, ikus dezakegu joan den mendearen erdialdera iritsitako etorkin txiroak beren mugak senide barneko elkartasunera joz gainditzen saiatzen direla. Gure auzoetako historia, gure aldirietakoa, elkartasunen eta ate irekien geografia bat da; aurrera egiteko laguntzen marrazki bat; ondoriotzat premia duen zainketan oinarritutako komunitateko logika baten historia. Era berean, euskal kapitalismoaren ezaugarri zehatzak, bere izaera paternalista nabaria, hori guztiori, kapitalaren autorregulaziorako mekanismo modura azaltzen da, izan ere, mekanismo horri jarraiki, langileei "prebenda" batzuk helarazten zitzaizkien merkataritza-transakzio modura, horren bidez, klase arteko harremanetan izaten ziren ingurune gatazkatsuak murrizteko. Egun kapitalak duela mende bete langileei lagatako "etxe merkeak" espekulaziozko harrapaketen espazio dira, hain zuzen arrazoi hori dela medio, hots, senideko elkartasuna aktibatzen zuen barneko atarietan oinarritutako eraketa arkitektoniko hori dela medio.
Dena den, senide arteko laguntzekin edo merkataritza-transakzioekin hobekuntzak erdietsi daitezke, baina sekula ez dira eskubideak era horretan lortzen. Izan ere, eskubideak soilik desberdintzak zer publiko gisa interpretatzen direnean erdiesten dira egiturazko asimetria baten ondorioz, eta ez zer pribatu gisa interpretatuz (Mouffe, 2001). Kasu horretan gatazkaren muina modu pribatuan kudeatzetik era publiko batean kudeatzera eramaten da (Young, 1999). Hori gertatzen denean, gatazka edo muino hori zer politiko gisa har daiteke. Esan bezala, desberdintza horiei era publiko batean aurre egiteko, ezinbestekoa da aurretik urrats batzuk ematea. Identitatearekin lotutako gatazken kasuan lehen urratsa norberak bere burua onartu eta aitortzea da, ondoren aitorpen publikoa lortu behar da eta azken urratsak aitorpen politikora eramango gaitu (Perez-Agote, 1994). Hala, adibide batera, aukera sexuala pribatua da norbaitek lau haizetara zabaltzen duen arte. Hori egiten denean, taldearen aitorpena zilegitzen da eta, zehatzago esatera, gu baten agerpen publikoa gertatzen da, esate baterako, gu homosexual eta lesbianak. Homosexualitatea lau haizetara zabalduta baino ez da kanpotiko aitorpena ukango. Zenbaitetan erantzun negatiboak izaten ditu iragarpen horrek eta, are, legedi zapaltzaileak egiten dira. Baina gay eta lesbianen komunitateak indarra hartu eta legitimatzen den heinean, kanpotiko aitorpen positiboa ahalbidetzen da, desberdintzetatik abiatzen den berdintasun-printzipioan oinarritzen dena. Fase horretara iritsita, pausoa luza daiteke identitatearekin lotutako bidaia orok eman behar duen azken urratsa emateko: eskubideak erdiestearekin lotzen den aitorpen politikoa.
Sekuentzia hori aplikatzen badugu euskal identitatearen arazoan, zera ikusiko dugu, aldirietako edo periferiako nazionalismoaren esentzia bere buruaren aitorpena lortzea izan dela (lehen fase horretan oso garrantzitsuak dira "eraikuntza" garrantzitsu jakin batzuk, esate baterako, "Vizcaya por su independencia" lana, ikur jakin batzuk, adibidez ikurrina, eta baita sozializazio politikorako guneen sorrera, adibidez batzokiak), gero kanpotiko aitorpena lortzeko urratsa eman dela (lehenengo modu negatiboan - probintzia traidoreak -; gero positiboa - desberdintza euskalduna onartzea-) eta azkenik, aitorpen politikoa erdietsiz amaitu dela sekuentzia (Autonomia Estatutua). Baina, agerian denez, aitorpen politiko hori nahikoa eskasa da, uneoro botere arteko harremanak sartzen baitira azken urrats horren eremuan (eratua -marko autonomiakoa- edo eratzailea -subiranotasunaren aldeko apustua-) eta harreman horietatik hainbat betebehar, legitimitate ugari eta indarra erabiltzearekin lotutako hainbat jarrera eratortzen dira. Hots, bidaia horretako azken fase hori desiratutako aitorpena lortzeko bilaketa berrien abiapuntua baino ez da.
Identitatearekin lotutako politizazio-prozesuen parean politizazio sozialaren prozesuak ditugu, lau fasetan garatzen direnak: Balioen eta baliabideen banaketa ezberdin bat identifikatzea, traba modura hautematen dena; nahasitako kolektiboen kontzientzia-hartzea eta egoera zuzentzeko haien eskaerak, eskakizunak eta proposamenak egitea; eskari eta proposamen horientzako babesa lortzeko mobilizazioak antolatzea, baliabideak pilatuz (informazioa, antolaketa, armak...); gatazka agertoki publiko batera eramatea, erabaki lotesleak hartzea aldarrikatuz. Pentsa dezakegunez, sekuentzia horri jarraiki burutu dira gure euskal gizarteetan eskubide ekonomiko, sozial, kultural, urbano eta era guztietakoak hedatzea eragin duten dinamikak. Eta zenbaitetan, bi prozesuak uztartzea da fenomeno jakin batzuk azaltzeko gakoa: esate baterako, sexu-berdintasunaren aldeko borroka, identitatezko politizazio femeninoa eta talde horren egiturazko desberdintzaren politizazio soziala dituena abiapuntu.
Laburbilduz, ikuspegi batzuk adierazten duten moduan, politika da gatazkak kudeatzeko tresna bakarra gai dena gizakien arteko desberdintzak kudeatzea -kudeaketa eskasa, aldi batekoa, baina finean kudeaketa- ahalbidetuko duten arauak sortzeko, derrigorrez bete behar direnak (Valles, 2000). Azken finean, politika "gizona (eta emakumea) beste gizon (eta emakume) batzuentzako otsoa bailitzan bizitzea" ekiditen duen mekanismoa da. Nolanahi ere, politika errealitatea interpretatzeko tresna ere bada. Bestela esanda, gure errealitatea hiztegi politiko bat hartuta interpretatzen dugu. Boterea, betebeharra, legitimitatea, indarra. Izan badira. Eta egia esatera, zerikusi gutxi dute espiritu optimista, ia magiko, horrekin, hots, zerikusi gutxi dute gizakien arteko anabasan ordena ipintzeko gaitasun ia esklusiboa esleitzen zaion politikaren ikuspegiarekin. Horrek, azken batean, sakoneko eztabaida batera garamatza. Politikoa dena zehazteko erabaki bat hartu behar dugu, hots, erabaki egin behar dugu soilik existitzen denarekin geratu behar dugun edo politikotzat existitu daiteken hori ulertu behar dugun. Gure ikuspegitik so, lehen aukera konformista samarra da. Eta ikuspegi itsua da planetaren argia agortzen ari dela ikusteko. Hain zuzen, horregatik, politika erreal horrek politika idealaren beharra duela uste dugu. Eta ideala mamitzeko funtsezko tresna teoria politikoa da.