Berea ez zen umea bati titia ematen zion emakumea zen inudea.
Zergati ohikoenak umea bazterrean uztea edo amak esnerik ez izatea ziren.
Inude lanak oso aspaldikoak dira eta Gipuzkoan ohikoa zen. Kalitateko esne artifizialaren garapenak inudeak baztertu zituen Gipuzkoan XX. mendeko 50. hamarkadan (1)
XX. mendearen hasiera arte, ume jaio berriaren biziraupena ziurtatu zezaken elikagai bakarra amaren esnea zen (2). Ordezkatzeko irinarekin nahastutako ahuntz edo asteme esnea erabiltzen zen baino honela biziraupen tasa oso urria zen eragiten zituzten intolerantzia larriengatik.
XX. Mendea
XX. mendetik aurrera, gertatzen ziren ume bazterketa piloaren ondorioz, Gipuzkoako Aldundiak ume abandonatuen arazoaz jabetu zen, probintzian barrena ate birakariko eta erruki etxeak (mixerikordiak) sortuz (3).
Zentro guzti hautako jarduera antzekoa zen, baztertutako umea jaso eta egun gutxira haurra elikatzeaz eta hezteaz arduratuko zen ordainpeko inudea bilatzen zitzaion. Egun batzuk itxoitearen zentzua umeak ez zuela inolako gaitz kutsakorrik ziurtatzea zen, hain beldurgarria zen sifilisa adibide (4)
Umearen zainketa berez 7 urtez irauten zuen, ondoren inudeak erabaki zezaken umea (bere besoetan) jasotzea, oso ohikoa zena edo miserikordiara itzuli berriro non haurrak bizitza benetan penagarria izaten zuten (1).
Hasieran batean lan hitzarmen bat zena, horrengatik batzuetan inude mertzenarioak deitzen zaie, azkenean adopzioan amaitzen duen umearekiko enpatia sustatzen du.
XIX. mendeko amaierako inudearen eredua 25 eta 40 urte artean dituen emakume ezkondua, lehenagotik ere umeak badituena eta egoera ekonomiko larrian dagoena da. Askotan bularreko haurraren heriotza jasana zuten. Anitzetan baserritarrak, non bere lana inor ohartu gabe igarotzen zen ez herri eta hirietan bezala (1).
Hauek dira 1891ean Gipuzkoako Aldundiak inude izateko jartzen zituen baldintzetako batzuk: “Las nodrizas a quienes las Juntas entregaren los niños expósitos, serán de matrimonio, asegurándose previamente de su robustez, suficiencia de jugo lácteo, moralidad y demás circunstancias que se requieren para la buena crianza y educación de los mismos expositos” (5)
1903ean 700 herri-haur gutxi gorabehera inudeen zaintzapean zeuden probintzia osoan barreiaturik (6)
XX. Mendea, Fraisoroko Kuma Etxea
1904ean Fraisoroko (Zizurkil) Kuma Etxea sortzearekin herri-haur eta bere amen bizi-baldintzak nabarmenki hobera egin zuten Gipuzkoan (7).
Kuma Etxean 340 umeraino bizi izan ziren, jaio berrietatik hasita 5 urte bete arte, eta beste horrenbeste probintziaren barrena bere inudeekin. Kuma Etxean ahulenak soilik jarraitzen zuten, Fraisoron bertan bizi ziren 30 inudeekin.
Espainiar inklusetako heriotza tasa larria zela eta, 1916ean Juan Bravo Frias (10) pediatra madrildarrak bultzatutako legea promulgatu zen, inklusetan bere umeak uzten zituzten amak beraiek ere bertan 2 hilabetetan egon behar zirela inude gisara ziona.
Jose Antonio Alustiza gipuzkoar pediatrak Madrilgo inklusan egin zuen ikerketaren arabera erabaki honek umeen biziraupen tasa asko hobetu zuen. (11)
Fraisoron erditu zuten emakumeak, ia guztiak, ezkongabeak eta amaberriak ziren. Erditu ondoren eta nahitaezko bi hilabeteak igaro ondoren, erdiak bere etxera itzultzen ziren, besteak neskame lanetan hasten ziren edo inudeak egiten ziren (12). Honek argi uzten du Aldundiak egin zuen ahalegina inudeak kontratatzeko bere eskuetan zeuden ume baztertuen biziraupena bermatzeko.
Batzuetan, inude eskasiak Gipuzkoako bertako prentsan iragarkiak argitaratzea eragin zuen lan honetan interesa zuten emakumeak topatzeko.
Fraisoroko Kuma Etxea Espainiar Estatuan bigarrena izan amarenaren berdintsua izateko prozesatua zen behi esnea erabiltzen Bartzelonako “La Gota de Leche” ondoren (14). Fraisoron erabili zen jarraipen esne gisara umearen bigarren edo hirugarren hilabetetik aurrera. Beti saiatu ziren umeak inudea izan zezaten bere lehen hilabetetan, ondorioz umeen biziraupen tasa oso altua izan zen.
Amaiera
XIX. mende arte baztertutako ia ume guztiak urtea baino lehen hiltzen ziren. (15)
XIX. mendea eta XX. mendearen erdi-parte arte Gipuzkoan 1700 bularreko ume bat utzi ziren abandonatuak. Inudeak izan ziren askoren biziraupena bermatu zutenak.
Gipuzkoako Aldundian inudeen kontratatzeko eta jarraipena egiteko sistema eraginkor bar antolatu zuen, beraiena eta bere eskuetan zeuden umeena bereziki Fraisoroko Kuma Etxearen sormenarekin 1904ean.
Bideoa:
Fraisoroko Sehaska etxea Eva García Magriñák egina. Youtube
Erreferentziak:
- Valverde Lamfus, Lola. «Los niños expósitos y sus nodrizas en el País Vasco». Cuadernos de Historia y Geografía.
- «Casa de Expósitos de Bizkaia». Enciclopedia Auñamendi.
- «Niños abandonados en Gipuzkoa». Enciclopedia Auñamendi.
- Varillas Martín, Mª del Mar. «Breve historia de la Casa de Expósitos de Vizcaya». Eusko Ikaskuntza.
- “26. Artikulua. Batzordeak, herri-haurrak ematen dizkieten inudeak, ezkonduak direla bere sendotasuna, esnea asetzeko adina badutela, moraltasuna eta herri-haurrak hazteko eta hezitzeko beharrezkoak diren bere ezaugarriak betetzen dituztela ziurtatuko aldez aurretik“ «Atzo Atzokoa. cap 5». Gipuzkoako Foru Aldundia.
- García Magriñá, Eva (2021). Mujeres de barro, infancias de cristal. Manuel Larramendi Kultur Bazkuna. p. 88.
- Valverde Lamfus, Lola. «Niño, Niña, el niño abandonado». Enciclopedia Auñamendi.
- Alustiza Martínez, Carlos. «Acogida Infantil en la Casa Cuna de Fraisoro». Colegio de Médicos de Gipuzkoa.
- Múgica Zufiría, Serapio. «Expósitos». Geografía de Guipúzcoa.
- Revuelta Eugercios, Bárbara. «Los usos de la inclusa de Madrid». Tesis Doctoral. Universidad Complutense de Madrid.
- «José Antonio Alustiza Iriarte». Enciclopedia Auñamendi.
- «Hechos Históricos: La Casa Cuna de Fraisoro». Hik Hasi.
- García Magriñá, Eva (2021). Mujeres de barro, infancias de cristal. Manuel Larramendi Kultur Bazkuna. p. 114.
- Martínez Martín, Mª Ascensión. «Caja de Ahorros Provincial». Enciclopedia Auñamendi.
- Alustiza Martínez, Carlos. «Casa Cuna de Fraisoro». Enciclopedia Auñamendi.
- Salaberria, José María. «Los niños de la inclusa». ABC: 02-03-1928
Jatorrizko Artikulua: Carlos Alustiza Martínez
Itzulpena: Batua Itzultzaile Automatikoa