Arkitektura

Lardamuño baserria

Historialariek Larrondobuno etxearen inguruan aurkitu duten lehen aipamen idatzia 1553 urtekoa da (Moraza, 2010). Pedro Etxeberria eta Maria Juaniz Larrandobunoren arteko ezkon hitzarmena jasotzen duen notario-eskritura da non Larrandobuno etxea ematen da ezkonsarian.

Hala ere, Larrandobunotarren inguruko lehen aipamen idatziak XIV. mendearen bukaerako agirietan aurkitu dira. Hauen artean Zizurkilgo biztanleak elkartasunean jardun zuteneko orain arteko lekukotzarik zaharrena dago. Andatzako eremuaren jabetzari buruzko auzia jasotzen duen 1389-ko dokumentu bat da (Mora, 2005). Bertan Johan Perez Larraondobuno herri-zinpekoa aipatzen da. Hortaz, ordurako Larrondobuno sendia denbora luze zeraman lurralde haietan finkaturik beren bizilagunen begiruneaz gozatzen zuten eta, herritarren arteko asuntu publikoetan parte hartuz. Beraz, XIV. mendean Larrondobuno izeneko establimendua eta etxea jada esistitzen zirela ondorioztatu daiteke. XV. mendearen azken urteetan eta XVI. mendean zehar euskal bailaretako erdi aroko bizileku guztiak beste eraikin berri batzuengatik ordezkatu ziren, gaur egun ezagutzen dugun baserri-eredua jarraintzen zuten eraikinengatik alegia. Era berean, Larrondobunotarrek etxe zaharra bota eta haren tokian baserri berria altxa zuten. Hau askoz handiagoa zen eta nekazaritza eta abeltzaintzako ustiapena aurrera ateratzeko behar ziren espazio guztiak elkartzen zituen.

Artikulu hau osatu dugun egileok, esan bezala, XVI. mendeko momenturen batean kokatu dugu gaur egun ezagutzen den baserriaren eraikuntza, nahiz eta oraingoz hipotesia berritsiko duen dokumentaziorik aurkitu ez den. Baieztapen hau baserrian bertan eginiko azterketetan dago oinarriturik. Baserriaren zurezko barne egituran XVI. mendeko dolare-baserri gipuzkoarrei dagozkien elementuak aurkitu dira. Beraz, dolare-baserri bezala eraiki zen, baina ondorengo gizaldietan izan duen bilakaeraren ondorioz baserri eredu honen berezko elementu zahar gehienak galdu ditu. Lardamuñoren jatorriari buruzko gogoeta hauen inguruan, Lopez de Isastik bere 1625-eko "Compendio Historial de Guipuzcoa" liburuan etxea aipatzeak aurkeztutako hipotesiaren alde egin dezake.

XVII eta XVIII. mendeen artean baserria haunditua izan zen aurrekaldetik habearte berria atxikituz. Konposizio eta materialen aldetik fatxada nagusi berri bikaina eraiki zen garaiko gustu barrokoan oinarrituta. Eraldaketa garrantzitsu honek XXI. mendearen hasieran aurkezten duen itxura eman zion baserriari.