Euskal mitologian, orokorrean, izenen mailako nahasmendua nonahi aurki badaiteke ere, laminen kasuan gertatzen da nahasmendu hori beste inon baino nabarmenago. Izan ere, laminaren izenpean bospasei izaki mitologiko zeharo diferente biltzen direla esan dezakegu: laminak berak, definizioan azaldu ditugun moduan, jentilak, Mari, arbasoen pertsonifikazioa diren izakiak, europar mitologiako ipotxak izan daitezkeenak, Tartalo bera, eta zehatz-mehatz identifikatzea zail gertatzen den besteren bat. Honek guztiak erakusten duena da, hitza benetan indar eta itzal handikoa izan zela noizbait, hainbeste izaki hain ezberdin izendatzeko hartu bazuen herriak, gero sorgin izenarekin gertatu zenaren antzera. Izan ere, Erdi Aroan zehar, lamia hitza erabili ohi zen Europa osoan sorginkeria kontuez jarduteko. Erabilpen horren eraginez letorke beraz, izen horren azpian kutsu paganoko edozer biltzeko joera. Toponimiaren azterketak bere aldetik, ustezko indar eta itzal handi horiek baieztatzen dizkigu: Lami(n) erroa daramaten toponimoak benetan ugariak dira Euskal Herriko edozein bazterretan, ekialdetik mendebalderaino. Eta toponimia honek ematen digu, hain zuzen ere, hainbeste aukeren artean hobetsi duguna hobesteko irizpidea, nabarmen samar nagusitzen baitira, laminak urarekin (iturri, osin eta errekekin) lotzen dituzten izenak. Gainera, lehenago aipatu dugun eta ohikoa den nahasmendua oraingoan gezurtatuz, laminak urarekin lotzen dituen toponimiak ustekabeko eta ohiz kanpoko berdintasuna agertzen du Euskal Herrian mutur batetik besteraino.
Sorginkeriaren fenomenoa Europa osoan zabalduta ibili zen bi mende eta erdiz edo, XV.go amaiera eta XVIII.aren erdialdea bitarte, eta honek eragina izan zuen herri-kontakizunetan. Eragin horrek zailtasunak dakartza materialak erkatzeko garaian, hainbat antzekotasun jatorri modernokoak izan daitezkeelako. Ahuntz oinaren motiboa, esate baterako, Euskal Herrian, Eskozian eta arabiar legendetan ikusten dugunean, nekeza egiten da banaketa hori ulerbidera dezakeen kulturkidetzarik proposatzea, sorgin-ehiztarien literaturaren eragina aintzat hartu gabe.
Ur laster eta epelei loturiko izaki eder emakumezkoen agerkariak, gehienetan urrezko orraziaz euren ile ederra orrazten ari direlarik, hedadura izugarria du munduan zehar, bazter guztietako herri eta kultur ezberdinetan. Hain zabala da hedadura hau, ezinezkoa egiten dela bera ulerbideratuko duen kulturkidetza bat proposatzea. Agian aspaldikoegia delako, agian nonahi sortu ahal izan delako zein bere aldetik, agian bidaiatu ahal izan delako herri batetik bestera, eta agian aipatutako hiru aukerak batera eman direlako.
Euskal Herrian orrazte saio hauek ilargi betearen argitan egiten direla entzuten da maiz. Hau ez da ipuin hutsa. Beste hainbat gaietan bezala (zuhaitzak zein garaitan ebaki, esate baterako), herri-jakituriak aintzat hartu ohi ditu ilargiaren gorabeherak. Eta honek ilea orrazteko ere balio du: iraganean ohitura izan da, emakumezkoak gelako leihoa zabaldu eta ilargi betearen argitan bere ilea orrazten jardutea, era honetan luzeago eta osasuntsuago haziko zelakoan.
Laminak elkarrekin taldean bizitzen ikusten ditugu, osin eta erreken azpiko lurpeko munduan. Haien lurpeko egoitza horietan itxura arrunteko diren hainbat gauza, urrezko eta zilarrezko bihurtzen dira kanpora atera ezkero. Laminen lurpeko egoitza horietara laguntza ematera joandako hainbati urre bihurtu zaio haiek lana saritzeko emandako sari xumea. Beste zenbaitetan berriz, sari hori urrezkoa da zuzenean. Izan ere, auzokidetza ohituretan oinarritutako hartu-emanak erakusten dituzten hainbat istorioetako protagonistak dira laminak. Bertan ikusten ditugu hainbat kristau (emakumezkoak eskuarki) laminen lurpeko egoitzara joaten, haiek eskatuta, auzo gizabidezko eginkizunen bat betez: hil hurren dagoena bisitatu eta haren aldeko otoitzaren bat egin, edota erdiminetan dagoen laminari haurra ekartzen lagundu. Gero laminek auzokidearen lana otordu batez eta opari batez saritzen dute.
Europan zehar laminen irudikapen naturalista (ur ondoko neskatila ederra urrezko orraziaz ilea orrazten) eta lamina eder eta gizon gazteen arteko amodiozko istorioak ugari aurki badaitezke ere, auzokidetza ohituretako eredu modura plazaratzen dituzten pasadizo horien antzekoak arraroagoak dira, egon, badiren arren. Eskoziako glaistig batek erakusten du honelako funtzioa: lamina antzeko izakia da, esan dugun bezala, ur lasterren ondoan baino ageri ez dena, gerritik behera ahuntz itxura duen emakume ederra, eta kristauen abereak babesten dituelako haien opariak jasotzen ditu. Hartu-emaneko kontakizuna beraz, tokian tokiko ezberdintasun normalekin. Baina irudikapen naturalisten ugariak eta besteon urriak, zalantza sorrarazten dute azken hauen jatorriari buruz. Laminen ezaugarri jatorrak izan litezke, eta beraz, hauen irudikapen naturalista eta adiera erotiko hedatuei erantsi beharreko nortasun aspektua. Edo pentsa liteke baten ugaria eta bestearen urria muturrekoegi direla sorburu berekotzat jotzeko: auzokidetza ohituren eredu diren euskal laminak eta abereen babesle den eskoziar glaistig-a, ez lirateke jatorriz laminekin loturik egongo, eta izaki mitikoen izenen artean bazter guztietan egon ohi diren izen nahasketen hamaikagarren eredua lirateke. Azkenik, eta mitologia bizirik dagoen artean aldakorra delako, ez da baztertu behar auzo gizabidearen eredu diren laminak, Euskal Herrian eman den garapen bat izatea, ez delako erraza legenda horietako pertsonaiak laminak ez badira zer izan daitezkeen erabakitzea. Litekeena litzateke orduan, auzo bizitza arautu duen gizabidea auzokide guztiei zabaldu izana (kristau eta ez kristau) eta bertan sartu izana, mimetismoz, berez horren erakusle izateko sortu ez ziren pertsonaiak.
Zalantzazko eredu hauetatik aparte, euskal mitologian lamina izenpean ageri diren gainerako legenda guztiek ez dute berez laminen izaera jatorrarekin zer ikusirik. Bestelakoak dira zeharo, bai pertsonaiak, bai eta funtzioak ere. Trikuharriekin loturik edo indar izugarriren jabe ageri direnean, jentilak dira. Aldaera hau Iparraldean gertatzen da batik bat. Bestalde, etxeetara lapurreta egitera sartzen diren hainbat eta hainbat lamina istorio bildu dira. Hauetako eredu batzuen azterketak nahiko garbi erakusten du "lapurreta" horien jatorrian etxeko defuntuei garai batean egin ohi zitzaien oparigintza dagoela, eta lamina gaiztoek hartu dutela bertan etxeko defuntuak irudikatzen zituzten pertsonaien lekua. Ziklo berekoak eta pertsonai ordezkapen berekoak lirateke, laminak gauez etxe bateko soroko lanak burutzen eta horren ordainezko saria jasotzen erakusten dizkiguten kontakizunak. Zubigile ageri direnean berriz, oraindik ondo aztertu gabeko beste pertsonai batzuk ari dira ordezkatzen, zubiak urarekiko duen lotura begi-bistakoak erraztuta. Eta bekokian begi bakarra dutela ageri direnean, esan beharrik ez dago Tartalo ziklopearen lekua hartu dutela.
Azkenik, aipa dezagun Bizkaiko Jaun Zuriaren ama den laminaren istorioa, indoeuropar kutsuko ale bakanetakoa dela euskal mitologian. Erdi-Aroko germanizazioari loturik egon daitekeen eredu honetan, bertako jauntxoek, Europako gainerako nobleen antzera, izaki goren baten askaziko bailiran aurkezten dute beren burua, beren agintearen zilegitze-bide modura. Ingalaterrako Rikardo "Lehoi Bihotzak" esate baterako antzeko asaba laminaren ondorengo izatea haizatzen omen zuen sarritan.