Donostiako Jaialdia 1953ko irailaren 21ean sortu zen enpresa ekimen baten ondorioz. Donostiako enpresari multzo bati, zinemaldi sariketa bat ospatzea Gipuzkoako hiriburuko uda sasoia luzatzeko aitzakia bikaina izan zitekeela otu zitzaion. Francoren diktadurari erregimenaren irudi atsegin eta irekiagoa bat eskaintzeko aukera iruditu zitzaion eta proiektua babestu zuen inolako zalantzarik gabe. 1953ko lehen edizio horretan Zinearen Lehen Nazioarteko Astea izenez ospatu zen Jaialdia eta Espainiako zinemak baino ez zuen saririk eskuratu. La guerra de Dios filmari eman zitzaion film onenaren saria eta film horren zuzendariak, Rafael Gilek, zuzendari onenaren saria jaso zuen. Halaber, Francisco Rabalek eta Julita Martinezek, aktore eta aktoresa onenaren sariak eskuratu zituzten, hurrenez hurren.
Proposamenak izandako arrakastaren ondotik, sariketak Zinearen Nazioarteko Jaialdia izena hartu zuen hurrengo urtean, FIAPF (Film Ekoizleen Elkarteen Nazioarteko Federazioa) delakoak B maila (ez lehiakorra) onartu ziolarik. Hirugarren edizioan, 1955ean, FIAPF-k kolorezko filmen sariketa lehiakor eta espezialdu gisa aitortu zuen jaialdia. Gainera Zilarrezko Maskorra ere orduan sortu zen. Giuseppe de Santis zuzendariaren Giorni d'amore film italiarrak lortu zuen sari hori lehen aldiz. Jaialdian saria jaso zuen lehen film atzerritarra izan zen. Hurrengo urtean sariketak kolpe latza hartu zuen, izan ere, ez zuen FIAPF-ren aitorpenik jaso. Jaialdiaren une latzenak izan ziren.
Duda-mudazko garai baten ondoren, 1957an, Jaialdia Hollywoodeko zinemarekin harremanak eraikitzen hasi zen eta urrats garrantzitsua eman zuen A maila lortzean, zinemaldi sariketa batek lortu dezakeen maila gorena. Ordura arte Zilarrezko Maskorra izendatzen zen sarik ofizialak, Urrezko Maskorra izena hartu zuen lehen aldiz. Dino Risi zuzendariaren La nonna Sabella filmak izan zuen sari hori lehen aldiz eskuratzeko ohorea. Gainera, edizio horretan bertan, 1957an, Giuletta Massinak aktoresa onenaren saria jaso zuen Federico Felliniren Le notti di Cabiria-Cabiriako gauak filmean egindako interpretazio bikainari esker. Donostiako jaialdiaren izaera gorpuztu egin zen, gutxi gorabehera; zazpigarren arteko izarrek isurtzen duten glamourraren aldeko apustu garbia eta bere ingurune naturalaren edertasunari azken zuku tanta ere ateratzen dion hiri baten xarma ukaezina, bere hiri-paisaiaren dotorezia dekadentea eta gastronomia eta kultura herrikoiaren aberastasuna.
Amerikako industriarekin egindako ituna, fruituak ematen hasi zen berehala. 1958an, Hollywoodeko hiru mitok eureni zenak zintzilikatu zituzten Donostiako Jaialdiaren historian, hainbat sari eskuratuta. Alfred Hitchcockek, Vertigo maisulana aurkeztu zuen Sail Ofizialean, dena den, guztien harridurarako, Tadeusz Chmielewski zuzendariaren Ewa chce spac film poloniarrak erdietsi zuen sari nagusia. Suspensearen izarrak Zilarrezko Maskorrarekin etsi behar izan zuen. Bestalde, James Stewart (Vertigo) eta Kirk Douglas (The Vikings) izan ziren, ex-aequo gizonezko interpretazio onenaren saria jaso zutenak. Hurrengo urtean Hitchcock Donostiara itzuli zen North by Northwest-Heriotza orpoetan maisulanarekin, baina berriro Urrezko Maskorra lortzeko atarian geratu zen. Fred Zinnemann zuzendariaren The Nun's Story filmak kendu zion saria. Edizio horretan Audrey Hepburn aktoresak emakumezko interpretazio onenaren Zulueta saria erdietsi zuen Zinnemann zuzendariaren luzemetraian egindako interpretazio bikainari esker.
Hirurogei eta hirurogeita hamargarren hamarkadetan zehar jaialdiak bere hazkuntza jarraitu zuen, bidean Zinemaren Historian urrezko hizkiz betiko gordeta geratu diren uneak utziz. Izan ere, ugari dira urte hauetan Zinemaldiaren ibilbidea auspotzen duten gertakizunak. Hirurogeigarren hamarkadari, Marlon Brando handiak One-Eyed Jacks western filmean zuzendari eta aktore gisa burututako lan bikainarekin, 1961ean lortutako Urrezko Maskorrarekin ekin zitzaion. Halaber, 1963an Blake Edwardsen Days of Wine and Roses filmean gizonezko interpretazio onenari Jack Lemmoni eta emakumezko interpretazio onenari Lee Remicki emandako sariak ere nabarmendu daitezke. 1964an John Houston zuzendariaren The Night of the Iguana filmean egindako interpretazio onenari Ava Gardnerrek jasotako saria eta edizio berean America, America filmagatik Elia Kazanek eskuratutako Urrezko Maskorra dira aipagarri. Aipatu orobat, Marcello Mastroniannik jaso zuen 1965ean gizonezko interpretazio onenaren saria Mario Monicelliren Casanova 70 filmean egindako antzezpenagatik. Modu berean, Albert Finney eta Audrey Hepburn aktoreek antzeztutako eta Stanley Donenek zuzendutako Two for the Road filmak eraman zuen 1967ko Urrezko Maskorra.
1969an Francis Ford Coppolak eraman zuen Urrezko Maskorra The Rain People-Euria ene bihotzean filmarekin. 1971ko edizioan Eric Rohmerren eskuetara joan zen Urrezko Maskorra La genou de Claire-Klararen belauna filmarekin. Aipagarria da, halaber, Víctor Ericek El espíritu de la colmena filmarekin eskuratutako Urrezko Maskorrarekin nabarmendu zen 1973ko edizioa, izan ere, edizio horretan Liz Taylor eta Orson Wellesen parte hartze deigarria izan zen. Azpimarratu halaber, 1974an Terrence Malickek Badlands filmarekin lortutako Urrezko Maskorra eta film honetako protagonistak, Martin Sheenek, jasotako aktore onenaren saria. Era berean, 1975eko sariketan Steven Spielberg zuzendariaren Jaws filma estreinatu zela Europan. Modu berean, 1976ko edizioan, inaugurazio-saioaren barruan eskaini zen, Luchino Visconti zenduaren L'innocente filma ahaztezina. 1977ko edizioari dagokionez, Geoge Lukas zuzendariaren Stars Wars-Galaxietako gerra filma Europan lehen aldiz eman zela eta Donostian bertako protagonista, Harrison Ford eta Carrie Fisher izan zirela aipatu behar da.
Urte horretan Luis Buñuelek jaso zuen ohorezko Urrezko Maskorra ikusleen artean izugarrizko zalaparta sortuz, izan ere, amaierako saioan aipatu zuzendariaren filmografiari amaiera emango zion Cet obscur objet du désir filmaz gozatu ahal izan zuten, lan surrealista, arduragarri, asaldatzaile eta obsesiboa. Izan ere, 1977ko edizioa, zentsurari amaiera eman zion ediziotzat gogoratzen da. Jaialdia ospatzen zenetik lehen aldiz askatasunaren festaz gozatu ahal izan zen eta zinemak atera zuen hartatik onurarik, Francoren erregimenean sekula ikusi ezin zitezkeen filmak Donostian bere lekua aurkituko baitzuten. Baina edizio paregabe hartan Buñuel bezalako zinegile zokoratuaz gain, beste asko ere gerturatu ziren Donostiara.
Hala, zinemazaleek Bernardo Bertolucciren Novecento, Naguisa Oshimaren Ai no corrida-Zentzumenen inperioa edo Federico Felliniren Casanova bezalako lan ikusgarri eta urratzaileez gozatu ahal izan zuten. Eta Sail Ofizialean Sydney Pollack edo Nikita Mikhalkov-Konchalovsky bezalako zinegileak nabarmendu ziren, lehena Bobby Deerfield filmarekin eta bigarrena Urrezko Maskorra emango zion Mekhanicheskogo pianino filmarekin. 1978an Robert Altman edo Claude Chabrol bezalako zuzendariek parte hartu zuten Jaialdian. Eta 1979an Sigourney Weaverrek Ridley Scotten Alien aurkeztu zuen eta Imanol Uribek El Prozesu de Burgos-Burgosko Prozesua film polemikoa pantailaratu zuen. Zoritxarrez, Jaialdia egoera politiko berrietara egokitzen zen bitartean, FIAPF-k ezusteko ezatsegina emango zuen laurogeigarren hamarkadaren hasieran.
1980 eta 1984 urteen artean Donostiak krisialdi bat bizi izan zuen. 1957an A maila lortu zuenetik gogorrena, zalantzarik gabe. Izan ere, lau edizio horietan FIAPF-k maila hori ukatu zion sariketari eta hau sari ofizialik gabeko jaialdi ez lehiakor bilakatu zen. Soilik 1963an galdu zen A maila hori ordura arte. Jaialdiaren antolatzaileek ez zuten etsi eta Donostiako sariketa antolatzen jarraitu zuten zailtasunak zailtasun. Sasoi gogor honetako lorpenetako bat 1984an iritsi zen, zinemagintza garaikideko film onenetako bat, Francis Ford Coppolaren Rumble Fish-Kaleko legea, sariketan ikusi ahal izan zenean, Nazioarteko Kritikaren Sari Nagusia lortuz. Krisialdi honi 1985ean eman zitzaion amaiera, berriro A maila eskuratu zenean.
Une honetatik aurrera, ordea, film interesgarriak lortzeko zailtasunari, laurogeigarren hamarkadaren urte horietan sariketari jaramonik egin ez zion ikuslegoa berreskuratzeko lan gogorra batzen zitzaion. Hori dela eta, masa-ikuskizun handiak antolatu ziren eta Donostiara izar handiak ekartzeko politikaren aldeko apustuarekin jarraitzea erabaki zen. 1986an, Anoetako Belodromoan, 3.000 pertsonentzako edukiera zuen areto erraldoia inauguratu zen eta aretoa irekitzeko Oliver Stoneren Salvador filma hautatu zen. Erabaki zuzena izan zen argi eta garbi, izan ere, modu horretako pantaila erraldoi batek (400 metro koadro) galdu zuen zerbait ematen zion Zinemaldiari; ospea eta ikuskizuna.
Urte horretan bertan, jaialdiaren ospea sustatzeko izarrak ekartzeko politikaren barruan, Donostia Saria eratu zen, talentua baliatuz euren ibilbide artistikoak mito bilakatzea lortu duten zinemagileei ohore egiteko. Gregory Peck izan zen saria lehen aldiz jasotzeko ohorea izan zuena 1986an. Hona hemen Donostia Saria erdietsi duten beste izan batzuk: Glenn Ford (1987), Vittorio Gassman (1988), Bette Davis (1989), Claudette Colbert (1990), Anthony Perkins (1991), Lauren Bacall (1992), Robert Mitchum (1993), Lana Turner (1994), Susan Sarandon eta Catherine Deneuve (1995), Al Pacino (1996), Michael Douglas, Jeremy Irons eta Jeanne Moreau (1997), Anthony Hopkins eta John Malkovich (1998), Fernando Fernán-Gómez, Vanessa Redgrave eta Anjelica Huston (1999), Michael Caine eta Robert de Niro (2000), Francisco Rabal, Warren Beatty eta Julie Andrews (2001), Jessica Lange, Bob Hoskins, Dennis Hopper eta Francis Ford Coppola (2002), Isabelle Huppert, Sean Penn eta Robert Duvall (2003), Woody Allen, Annette Bening eta Jeff Bridges (2004), Ben Gazzara eta Willem Dafoe (2005), Max Von Sydow eta Matt Dillon (2006), Richard Gere eta Liv Ullmann (2007), Meryl Streep eta Antonio Banderas (2008), Ian McKellen (2009).
Zinemaldiak sarrera dramatikoa izan zuen XXI. mendean, 2001eko irailaren 11n New Yorken izandako atentatuaren ondorioz Estatu Batuetako izar asko ez baitzen Gipuzkoako hiribururaino gerturatu. Gainera 51.edizioak (2003) Maria Kristina Hoteleko langileen greba jasan zuen eta Julio Medemen La pelota vasca-Euskal Pilota filmak sortutako polemika gartsuarekin hasi zen. Baina urtebete geroago, 2004ko edizioan, Donostiako Jaialdiak beste arrakasta bat eskuratu zuen, Woody Allenek sariketa hau aukeratu baitzuen Melinda & Melinda filmaren mundu mailako estreinaldia egiteko, inaugurazio-saioan.
Egutegiari dagokionez Venezia edo Cannes bezalako jaialdi indartsuekin lehiatu arren, Donostiako Jaialdiak ere sendotasuna lortu du, hiriak duen erakarpen indarrean, sariketara zintzo bertaratzen diren zinemagintzako izarren glamourrean eta emanaldiek ikuslego aldetik izaten duten harrera ezin hobean ardaztuta. Berez, nekez aurki daiteke ikuslego aldetik hain harrera ona duen beste A mailako jaialdirik. Izarrei dagokienez, Jaialdiko web orrialdean, Victoria Eugenia Antzokiko alfonbra gorria zapalduz Donostiaraino gerturatu diren bisitari ospetsuen zerrenda laburtua ematen da; Federico Fellini, Gloria Swanson, Alfred Hitchcock, Kirk Douglas, Jean-Luc Godard, Deborah Kerr, Leslie Caron, King Vidor, Monica Vitti, Anthony Mann, Bernardo Bertolucci, Anhony Quinn, Audrey Hepburn, Franco Zeffirelli, Francis Ford Coppola, Fritz Lang, Francisco Rabal, Robert Altman, Howard Hawks, Nicholas Ray, Elizabeth Taylor, François Truffaut, Orson Welles, Fernando Rey, Luis Buñuel, Steven Spielberg, Joseph von Sternberg, Imperio Argentina, Richard Burton, Gina Lollobrigida, Harrison Ford, Nikita Mikhalkov, Pedro Almodóvar, Victoria Abril, Sergio Leone, Roman Polanski, Sam Peckinpah, Jacqueline Bisset, George Peppard, Louise Rainer, Alberto Sordi, Sydney Pollack, Peter O'Toole, Joseph L. Mankiewicz, Charlton Heston, Glenn Close, Anjelica Huston, Sophia Loren, Stanley Donen, Mel Gibson, Keanu Reaves, Matt Dillon, Ethan Coen, Antonio Banderas, Bertrand Tavernier... Agerpen txiki bat besterik ez da, baina argi eta garbi azaltzen du Donostian zinemagintzak hartu duen neurria. Abentura eta zorigaiztoz betetako urteen ondoren, Zinemaldia, herrialdearen nazioarteko proiekzioari dagokionez, Euskal Herriaren irudirik garrantzitsuenetakoa bilakatu da, eta era berean, Europan ospatzen diren zinema jaialdi garrantzitsuenetako bilakatu da, Venezia, Cannes eta Berlinekoekin batera.