1951-1969
Ikastetxe hau 50. hamarkadan sortu zuten eta nahiz eta partikular batek dirua eman, parrokoak kudeatu zuen. Eskola hau doakoa zen, oso txikia, bi gela besterik ez zituen, eta Anaien Komunitatea, ezaugarri hauek ere mantentzen zituen. Ikasleek egiten zituzten ikasketak lehenengo hezkuntzakoa ziren, baina lanbide heziketa ere ikas zitekeen. Ikasleak baserritarren eta arrantzaleen semak ziren eta abantaila bat zeukaten: ikastetxe honetan ikasketak bukatzen zituztenean Irungo San Marcial eskolan, nahi bazuten, jarraitzeko ahalmena zuten. Baina ikastetxe honek ezaugarri berezi bat zuen, beste eskola batzuekin konparatuz, Nuestra Señora de Guadalupe eskolak hamaika ospakizun erlijiosoak zituela.
1951n Hondarribiko apaiz-parrokoak Anaiei deitu zien "eskola txiki" bat zuzentzeko. Eskola hau Maria Elizalde andreak parrokiari eman zion helburu bat betetzeko "utzitako haurrei arreta mantentzeko", baina egin zuen dohaintza ez zen nahikoa izan ikastetxea doakoa izateko. Baldintza hauekin parrokoak, Agustin Zurutuza jaunak, Carlos Bautistari, Anaia Ikuskatzaileari (Bisitariari), ikastetxea irekitzeko eskaintza egin zion. Anaia Ikuskatzailearen baldintza guztiak onartu ondoren, apaiz-parrokoak konformitatea eman zuen eta eskolak, Mirentxu kasino zaharreko lokaletan, bere ibilbidea hasi zuen. 1951ko irailaren 17an matrikulatzeko epea hasi zen eta lehenengo egunean eskolak ehun matrikula baino gehiago zituen. Ondorengo egunetan kopuruak berrehun baino gehiago zituen. 21 eta 22 egunetan azterketa selektibo bat egin zuten ehun haur baino gehiago ezin zuten onartu eta. Horrela eskola hau hasi zen, bi gelekin, ehun ikasleekin eta hiru Anaiekin, bi irakaskuntzarako eta besteak etxeko lanak egiteko.
Bi urte pasatu ondoren Anaien eta ikasleen kopurua mantentzen zen, baina lehenengo kurtsoa bukatu zenean ikasle asko eskola sartzen saiatu ziren eta Anaia Zuzendariak, bere atsekabera, ezetz esan zien. Zoritxarrez, egoera hau urtero errepikatzen zen baina tokirik ez zegoenez zuzendariaren erantzuna beti berbera zen.
Eskola honek ez zituen berri askorik izan, ordea, gertakizun bat azpimarratzea merezi du. Anaiak 1955ean eskola uztea praktika arrunt bat zela konturatu ziren. Eskola uzteak bi irizpide jarraitzen zituen: familiek haurrak lanean hasteko eskatzen zuten eta, beste aldetik, ikasle askok eskola uzten zuten apaiztegira joateko eta ikasketa erlijiosoekin jarraitzeko. Bigarren arrazoi hau harrigarria da, baina urtero, gutxienez, bi ikaslek ikasketak uzten zituzten eta apaiztegira abiatzen ziren.
Nuestra Señora de Guadalupe ikastetxeak La Salleko beste eskolek bezala arazo ekonomikoak zituen. Gastu gehienak Anaiei ordaintzeko ziren eta batzuetan, 1957an gertatu zen bezala, istiluak egon ziren. Urte hartan Anaia Ikuskatzaileak eskutitz bat parrokoari bidali zion. Eskutitz hartan eskasi ekonomiko guztiak azaltzen ziren eta parrokoak Batzordearekin bilduko zela erantzun zion Anaia Ikuskatzaileari. Berriz, eskasia ekonomiko horiek ez ziren hainbesterako, alegia, 1960ean frijigailu bat behar zuten, beste urte batean telefonoa jartzea eta beste batzuetan idazmakinak edo estufak behar zituzten. Ordea, zentro honetan ez zituzten obra asko egin, hau da, 1960an sarbide-bidea asfaltatu zuten eta 1962 komunetako ateak aldatu zituzten.
Beste aldetik, ikastetxe honek garrantzi handia eman zion osasunari. Hori dela eta, 1955ean, 1957an eta 1958an azterketa medikoak egin zituzten, eta nahiz eta beste eskoletan ere egin, ez ziren praktika arruntenak. Gainontzean, Nuestra Señora de Guadalupe-aren kronika ez da oso alaia. Aitzitik, oso tristea da. Bere "Historikoan" parrokoaren heriotza idazten zuten, eta dirudienez, parrokoarekin harremanak oso onak ziren. Gainera, parrokoak hil baino lehen batzordeko parte hartzaileekin bildu zen eta horrela esan zuen "nire gogobetetze handiena eskola da". Jakina, haurrak hileta-elizkizunera joan ziren eta 1958an beste hileta batera joan ziren. Urte hartan "Angelito" itsasontzia urperatu zen Frantziako itsasoetan eta ikasle baten aita hil zen. Baina urte tragiko hartan Hondarribiko alkatea hil zen, honekin mantentzen zituzten harremanak oso onak ziren, eta Pio XII., Aita Santua, ere bai. Pio XII. Aita Santua hilabete batzuk karguan izan zen eta berehala hil zen. Bere uztea Juan XXIII.-k bete zuen, baina Aita Santu hau ere oso azkar hil zen eta honen ordez Pablo VI sartu zen. Kronika tragiko honekin bukatzeko 1960ean herriko neska bat erreta hil zen eta haurrak hiletara joan ziren eta lau urte beranduago herriko mutil bat Jaizubia ibaian ito zen.
Ikastetxeko eguneroko bizitzari buruz bi gertaera izan ziren eta bitan alkateak protagonismo handia izan zuen: alde batetik, ikastetxeak kantu talde bat zeukan eta eskolari baimena eskatu zion talde horrek Hondarribiko Gabon-Kantan parte hartzeko. Gabon-Kantan parte hartzeagatik Alkateak 1960an 500 pezeta eta 1961ean 490 eman zizkien. Beste aldetik, 1961ean "Fiesta de los Caídos" antolatu zuten eta arratsaldez ikasleek jai izan zuten.
1965ean Komunitate hau desagertu zen. Anaiek Hondarribian klase ematen zuten bitartean Irungo San Marcial zentroan bizi ziren, baina Barrutiko plangintzak 1969an Anaiak kanpoan uzten zuen. Izan ere, 1972/73 ikasturtean eskolak, oraindik, funtzionatzen zuen eta 266 ikasle eta 8 irakasle zituen, Gumersindo Ojanguren Anaia "erlijioso animatzailea" bezala agertuz.
Ikastetxe hau Gipuzkoako beste zentroekin konparatuz bi ezaugarri propioak izan zituen: jarduera erlijiosoak eta autoritateekin mantendu zituen harremanak. Lehenengoari dagokionez bisita asko jaso zituen, hau da, Hondarribiko ikastetxera Usurbilgo Anaiak askotan joan ziren, San Asensioko Zuzendariordea, Alkatea, "Escolasticado-ko" Zuzendaria, Bartzelonako Prokuradorea, Argentinako misiolari bat, Andoaingo Anaiak, Bilboko Ikuskatzailea, Zaragozako Anaiak, Anaia laguntzailea, Sestaoko eta Barakaldoko Anaiak, La Salleko apaizgaiak eta Iruñako Erreformatorioko Anaiak. Amerikatik apaiz bat etorri zen Hondarribira eta Anaien metodologiarekin harrituta geratu zen. Apaiz honen iritziz, Amerikan hamahiru urte arte "umeek ez daukate garapen intelektuala eta hemen Hondarribian, zuen ikasleek izugarri garapen intelektuala daukate". Baina dakigunez, Hondarribia herri oso polita da eta erakargarri handia zeukan bisita bat egiteko, ondorioz La Salleko beste ikastetxe batuek txangoak antolatzen zituzten herri hau bisitatzeko.
Ikastetxeak jendearen esker ona zuen eta irudi hau bere bizitzan zehar mantendu zuen. "Izen propio" batzuk izan zituen, esaterako, "parrokiako eskola pribatua eta diru-laguntzarekin"; "lehenengo hezkuntzako eskola eta diru-laguntzarekin"; "lehenengo hezkuntzako eskola aintzatetsita eta diru-laguntzarekin" zeinek, gainera, "ikasgai partikularrak" edo "ikasgai ordainduak" ematen zituen. Hau da, egiten zituzten ikasketak lehenengo hezkuntzakoa ziren eta ikasleak ondo prestatzen zituzten. Jarraian Irungo San Marcial eskolara edo La Salle Enea lanbide heziketako eskolara joaten ziren.
Beste aldetik matrikula beti mantendu zen, gutxienez ehun ikasle zeuden eta gehienez, 1956 urtean gertatu zen bezala, ehun eta hamaika izan ziren. 1961ean beste gela bat ireki zuten txikienentzat eta momentu hartan ikasle kopurua 177 izan ziren.
Ikasleen eredua ondorengoa zen: baserritarren edo arrantzaleen semeak ziren eta gehienetan gurasoen lanbideak egiten zituzten, arrantzaleak batez ere, hau da, arrantzaleak baina kultura handi batekin.
Jarduera eskolarrei buruz dauzkagun berriak eskasak dira, baina 1955ean eta 1956an ikasleen lanak, publikoari erakutsi zioten eta haietako iruzkinen bat "klasista" samar izan zen "erakutsitako lanak oso onak dira, izugarriak, oso finak eta gustu handiarekin; benetako artistek egindakoak. Eta guztiko ikaragarriena, mutil hauek, zeintzuk zerbait izango direla erakusten diguten, arrantzale apaleko semeak dira, baserritarren semeak, langileen semeak".
Eskolak, udan, jarduera desberdinak antolatzen zituen eta Hondarribira oporrak pasatzera etortzen zirenak, aukera bat zeukaten jarduera haietan parte hartzeko. Dakigunez lasalianotar zentroetan kirol ekintzak antolatzen zituzten, ordea, Hondarribiko ikastetxean kirol ekintza hauek ez zituzten antolatzen, 1957an egin zutena izan ezik eta 1960koa, noiz txirrindulari karrera bat antolatu zuten. Nuestra Señora de Guadalupe-ko umeei musika gehiago gustatzen zitzaien eta urtero koroak Gabon-kanta txapelketetan parte hartzen zuten, emaitzak oso onak izanez. Emaitza onak maiz lortzen zituzten eta, ondorioz, Anaiek merienda on bat, bidaiak edo txangoak oparitzen zizkieten.
Bizitza erlijiosoa oso ospetsua izan zen Hondarribiko ikastetxean eta erlijioso jai guztiak ospatzen zituzten. Gertaera hau azpimarratzeko, nahiz eta zerrenda oso luzea izan, erakutsi nahi dugu: "Octavario del Niño Jesús", "Kongregazioan hastea", "Candelariaren prozesioa", "Benildo jainkojale eguna", "Santu Fundatzailearen eguna", "Santo Tomas de Aquino eguna", "Ramos prozesioa", "San Jose eguna", "Jesusen Bihotzaren eguna", "Nuestra Señora de Guadalupe eguna", "Gurutze eguna", "Domu Santu eguna", Loreen hilabetea", "Sortzez garbiaren eguna", "San Blas eguna", "Nuestra Señora de Lourdes eguna", "Nuestra Señora de las Escuelas Cristianas eguna", "Opilan eguna, San Markos eguna", "Corpus Christi", "Errautsen ezartzea" "Marairen Bisitazio eguna", "Karmengo eskapularioaren ezartzea", "Salomon jainkojale eguna", "Trinidad Santuaren eguna", "Gerra Zibilean zendutakoengatiko meza", "Garizumaren ostirala", "Hilabeteko lehenengo ostirala", "Virgen del Pilar eguna", "Hedapeneko munduko igandea", "Nuestra Señora de los Dolores" eta bukatzeko zerrenda luze honekin beste ospakizun bat, "Iluntasunen Prozesioa". Ikusten dugunez, bizitza erlijiosoak garrantzi neurrigabea hartzen zuen eta ez daukagu daturik gertaera hau azaltzeko, baina, agian, ikastetxearen tamainagatik edo apaiz-parrokoaren eraginagatik, nork erantzukizun berezi bat zeukan fundazioaren gordetzailea izateagatik, baina egia esan egoerak bere fruituak eman zituen bokazio erlijiosoetan. Ordea, hau hipotesi bat besterik ez da.
Lehenengo urtean lau Anaia irakasleak izan ziren eta beste urteetan hiruk jarraitu zuten. Haiek guztiek betiereko botoak zituzten eta maisuak ziren. Daukagun informazioetatik badakigu ikastetxean Komunitate bat sortu ez zutela eta, ondorioz, egunero Irunetik joaten ziren Hondarribira klase ematera.
Eskola honek beste ezaugarri bat zeukan: Anaiek eta ikasleek bidai eta txango asko egin zituzten. Hori dela eta, gurtza-lekuetara joaten ziren, esaterako Eibarreko Arrate Santutegira, Hondarribiko Nuestra Señora de Guadalupe-ko baselizara, Debako Itziar Santutegira, Nafarroako Xabier Gaztelura, Azpeitiko Loiola Santutegira, Oñatiko Arantzatsu Santutegira, Urkiolako San Antonio Santutegira, Irungo San Martzial baselizara eta txango "zibilak", hau da, Zestoara, Donostiara, Santimamiñera, Barakaldora, Elgetara edo Aralarrera.
Anaiek, urtero "Ariketa Espiritualak" eta "Erretiroak" egiten zituzten, batzuetan Bilbon, beste batzuetan Donostian, baina 1958an Erlijio azterketa bat egin behar izan zuten eta hurrengo urtean La Salle eneako Kaperaren Aldarearen Sagarapenean parte hartu zuten. 1961ean Irungo "Iluntasunen Prozesioan" parte hartu zuten, Eukaristiko Kongresu batera joan ziren eta Pilar Birjinaren prozesioan izan ziren. Prozesio honi buruz hurrengo hitzak irakur ditzakegu "abangoardiaren segizioa gure mutilek betetzen zuten eta agindu, erruki eta antolakuntza-hunkibera manifestazio bat izan da. Karabana Hondarribiko estu eta bihurri kalezuloak pasatu denean, gaueko itzalak lagundua, lilura poetikoa eskaintze zuen, euskara funts garbienekoa". Dirudienez, 1961eko jarduera erlijiosoak Domu Santu egunean bukatu zuten. Egun hartan hilerrira joan ziren "dei gorenaren itxaronaldian betiko bizitara gehitzeko". 1963an Hondarribiko Anaien jarduera erlijiosoak bukatzen ziren, noiz Irunen "matutiak" egiten zituzten.
Laburbilduz, ikastetxe honek hiru ezaugarri izan zituen: informazio gutxi dago zentro honi buruz, urte gutxi irekia izan zen eta jarduera erlijiosoa frenetikoa, jarduera akademikoaren gainetik.
Ohitura bat zenez Anaia Ikuskatzailearen gomendioak hiru alderdi zituzten: akademikoa, erlijiosoa eta harreman pertsonaletakoak. Lehenengo gomendioak ez ziren 1958 urtera arte iritsi, noiz Anaia Ikuskatzaileak Komunitatera jo zuen. Une hartan jarduera akademikoak hobeto prestatu behar zituztela esan zien Anaiei, Anaia Zuzendariaren oniritzia izanez. Honek, Zuzendariak hiruhileko programa antolatzen zuen eta, bide batez, Anaiei animoak ematen zizkieten ikasle helduagoekin beste irakaskuntzak hasteko, hau da, ikasgai berezi bat arrantzari edo marinelei buruz. Dirudienez, Anaiek, Zuzendariari eta Anaia Ikuskatzaileari kasu egin zieten 1964ean Zuzendariak Anaia Ikuskatzailearen zoriona jaso zuelako patroi eta arrantza-pilotuen ikastaroak antolatzeagatik eta antolatutako ikastaro haiek Anaia Ikuskatzailearen gustukoak izan ziren Zuzendariari Arrantza Tekniko Eskola bat eraikitzeko esan ziolako. Baina zorion honek beste gomendio bat zeraman, alegia, Anaia Ikuskatzailearen gomendio berezi bat, "oso ondo dago egin duzuena, baina ikastaro horiek aprobetxatu behar dituzue ikastaro erlijiosoren bat sartzeko". Azken hauetatik kezka handia zen eta hori argi ikusten da 1962ko txostenean, noiz Anaia Ikuskatzaileak beste gomendio bat "eskaintzen" zien Anaiei: "zuen emankortasuna eta zuen giza eta erlijioso kalitatea findu egin behar dituzue; ezin duzue beharrezko prestaketa kulturala utzi eta zeregin honek eskatzen dizuenari erantzun bat eman behar duzue, zereginak bere garapenaren erritmoa ezarriko dizuelako: ikasketa hori, erlijiosoa bereziki, hobetze didaktikoa". Gomendioen arloan beste ikastetxetan bezala atsedenetan eta komunetan ordena eta diziplina mantendu behar zutela gomendatzen zieten, baina kasu honetan gomendioa urrutiago zihoan: "atsedenaldietan lagundu haurrak komunetaraino gune haiek arrisku handiak sortzen zituztelako".
Gomendio erlijiosoetan, espero dezakegunez, zabalak izan ziren Hondarribiko Nuestra Señora de Guadalupe ikastetxean. Egunero "Ariketek" ordu eta erdi irauten zuten, Arrosario kontuan izan gabe. Gainera, Anaia sukaldariak bere zereginak egin behar zituen beste ordutegi batean, baina "Ariketak" beste Anaiek egin zituzten aldi berean egin behar zituen. Beste aldetik, tematzen zitzaien katekismo irakaskuntzarekin, ikasturte osoan zehar, eta minutu bat kendu gabe, nahiz eta katekismoak lau ordu eta erdi zituen. Jarduera erlijiosoak egitera gonbidatzen zuten eta, esate baterako, 1954ean "Jesusen Bihotzaren Kongregazioa" antolatu zuten.
Anaia Zuzendariak ere gomendio pertsonalak jasotzen zituen, hau da, "Anaiak errenditzean jasotzea", bokazioen gaiak Anaiekin hitz egiteko, Anaien errukia bizkortzea, hileko "Erretiroak" antolatzea eta beraien katekistako prestakuntza ondo zaintzea. Baina hori ez zen dena. "Año Santo Mariano" antolatzea eskatu zion eta lan katekistakoak gehiago Anaien eskuetan jartzea. Aukera ez zuen galdu eta, bide batez, "Arrosario Santu-aren" otoitza egunero egin behar zuten klasean, baina Katekismoari minutu bat kendu gabe. Gertaera hauekin Hondarribiko ikastetxeak erlijioari ematen zion garrantzia ikus dezakegu.
Hirugarren arlotan, harremanetakoetan, Anaia Ikuskatzaileak Anaiak zoriondu zituen zentroko harremanak estuak eta lagungarriak zirelako. Ordea, noiz behinka, Anaien iritziak desberdinak ziren eta "gatazkatxoak" sortzen ziren, horrexegatik Anaia Ikuskatzaileak "desberdintasun horiek Komunitatetik desagertu behar zirela" esaten zien Anaiei eta animatzen zituen noiz "sakrifizio hau bedeinkapen guztiak ekarriko dizkizue eta Komunitatearen urriak ordezkatuko ditu" esaten zienean.