Ver versión en euskera.
Sustatzailea Juan Iguain Telleria beasaindarra izan zen eta 1947ko abuztuan eskatu zuen gasolindegia eta garajeak eraikitzeko baimena. Donostiako Juan Urcola ingeniari industrialak firmatu zuen proiektua, baina Florencio Mocoroa ere autore modura ageri da dokumentazioan. Proiektuan, funtsean, gaur egungo instalazio berak ageri ziren. Halere, erremateko eraikin zirkularraz gain, eraiki ez zen hirusta formadun oineko eraikin bat ageri zen, besteak beste erakuslekurako erabiliko zena. Erakin hauek irudi arrazionalista jarraitzen zuten.
Urte bereko urrian proiektu hura burutzeko baimena eskuratu zuen Iguainek baina obra 12 hilabeteren buruan garatzeko baldintzarekin. Prozesua martxan jarri bazen ere, izapide burokratikoak tarteko, eta garai hartan Estatuan ziren murrizketen ondorioz erregaiaz hornitzeko zailtasunak zirela eta, proiektuaren garapena eten egin zen. Honen aurrean, 1949an egoera konpontzeko eskatu zuten sustatzaileak eta proiektuaren autoreek.
Horrela, 1951an obraren garapena nahiko aurreratua zegoen. Funtsean guztia eraikia zegoen, baina erregai hornitzaileen zein beste elementu funtzional batzuen instalatzea falta zen oraindik. Oro har, proiektuan aurreikusitakoa eraiki bazen ere, azpimarratzekoa da irudi arrazionaletik aldendu eta estetika eklektikora gerturatzen zuten dekorazio-elementuen agerpena. 1953ko urtarrilean, obra guztiz amaitua zela, Juan Iguain Telleriak gasolindegi-zerbitzugunea erabiltzen hasteko baimena eskuratu zuen Olaberriako Udalaren eskutik.
Zerbitzugunea, triangelu formako orube batean dago kokatua eta haren formetara moldatzen diren bi gune bereizitan antolatzen da. Hegoaldean, arkitektura multzoaren buru den eta jatorriz bezeroen harrerarako guneak hartzen zituen oin zirkularreko eraikinaz gain, garbiketa eta ibilgailuentzako koipeztaketa-gunea zeuden. Horretaz gain, hasiera batean etxebizitza funtzioa izateko diseinatutako espazio bat kokatu zen goiko solairuan. Iparraldean, aldiz, garajeak eta mantenuko tailerra zeuden behe oinean eta bulegoak goiko solairuan. Gaur egun, hegoaldeko gunean gasolindegiko erregai hornitzaileak eta bestelako zenbait zerbitzu (haizea, ura...) daude eta iparraldean kontzentratu dira bai bezeroen harrerarako gunea eta autoentzako garbigunea, eta baita gasolindegiarekin lotura zuzenik ez duten beste zenbait lokal komertzial ere.
Eraikin ezberdinez osatutako arkitektura-multzo honi batasuna emanez eta horizontaltasuna nabarmenduz, buelta osoan hegal jarraitua duen hormigoi armatuzko estalki laua ageri da. Gainera, aipagarria da hegoaldeko gunean hegala bikoiztu egiten dela, lehen hegala teilez errematatuz.
Multzoaren irudiari dagokionez, oinarrian irizpide arrazionalistekin diseinatu bazen ere, erreferentzia estilistiko ezberdinetako elementu dekoratzaileak aurki daitezke bertan. Florencio Mocoroa Gastesi berak, "bertako herri-arkitektura gogorarazten" zuela esan zuen 1950an. Zentzu horretan, herri-arkitekturari keinu egiten dioten zenbait elementu aurki badaitezke ere, oro har, multzoak estetika eklektizista duela esan genezake.
Iparraldeko gunea eskema funtzionalekin diseinatu zen. Horrela, garajeen sarreretako ate handi metalikoek osatzen dituzte, funtsean, alboetako fatxadak. Hegoalderantz, ordea, gasolindegiari begira, fatxada funtzionalaren izkinak kurbatu egiten dira eta bertan baketila itxurako leihoak dira ageri.
Bestalde, hegoaldeko gunean pilatzen dira dekorazio elementu gehienak, multzoaren buru den bi solairuko eraikin zilindrikoan bereziki. Goialdean, estalkitik gora, taulamendu kurbatu moztuari oinarri egiten dioten lau koloma toscanar ageri dira. Taulamenduak, jatorriz, ur depositu modura erabilera funtzionala zuen. Halere, koloma eta taulamendu kurbatuaz osatutako elementu deigarri honen erabilerarik esanguratsuena publizitatearekin erlazionatutakoa izan da beti. Kolomen artean, "Michelin" etxeko iragarki handi eta deigarria dago eta taulamendua bera ere iragarki-kartel gisara erabili izan da, urte askoan zehar "Auto-Servicio" irakur zitekeelarik bertan. Eraikinaren azken zaharberritzean, ordea, hizki hauek desagertu egin ziren. Bestalde, taulamenduaren atzealdean pantaila digitala kokatu dute.
Behealdean, iparralderantz, multzoari are plastikotasun handiagoa ematen dion atzeraemangunea du zilindro formako gorputzak eta bertan dago barnealderako sarrera. Lehen esan bezala, gorputz honetan lengoai ezberdinek topo egiten dute. Batetik, Mocoroak esandakoaren harira, herri arkitektura gogorarazten da zenbait elementurekin: harri aplakatuzko zokaloa oinarrian, baserrietako zurezko bilbadura imitatuz egindako joko mimetikoak bigarren oinean edota bi solairuen banaketa nabarmentzen duen teilez jantziriko hegala. Bestetik, baoei dagokienez, irtenbide ezberdinak erabiltzen dira. Barnealdean, sarrera dagoen atzeraemanean, behe oineko atea eta leihoak puntu erdiko arkuekin osatu dira eta bigarren oinean, arku erako bao zabala osatzen duten hiru leiho etzan ageri dira. Gainontzeko perimetroan ordea, erritmo konstantez errepikatzen da kutsu islamiko nabarmena duen arku hanpatuz eta molduradun barlasaiekin osatutako leihoa.
Zerbitzuguneak, bere sortzetik, zenbait aldaketa jaso ditu. Aipatzekoak, lehenik, N-1 errepideko trafiko kopurua hazi ahala 60. eta 70. hamarkadetan emandako eraldaketak, funtsean, zerbitzu eta instalazioen hobetzeekin erlazionatutakoak.
Bestalde, eraikuntza multzoari eta haren irudiari dagokionez ere badira jatorrizkotik eraldatu edo desagertu diren ezaugarri edo elementuak. Aipagarriak, zentzu horretan, hornigailuen gunea eta baskula eta koipeztatze-gunea bereizten zituen horman zeuden lau horma-pinturak. Diotenez, Bernabe Oiartzabal artista beasaindarrak egin zituen eta penintsula iparraldeko errepide nagusiak eta haiek zeharkatzen zituzten hiri nagusiak irudikatu zituen.
"Ihurreko gasolindegia" urteetan erdi utzia egon ondoren egun, ondare ikuspegitik babes legalik ez badu ere, zaharberritua eta indarberritua dago. Zaharberritzean, arkitektura-multzoaren alde espresiboena -hegoaldekoa- eta haren ezaugarri nagusiak balioan jarri nahi izan ziren. Horrela, lehen urteetako irudia berreskuratzeko asmoz, denboran zehar agertutako eta eraikinaren irakurketa egokia oztopatzen zuten elementuak desagerrarazi ziren batetik, eta jatorrizko joko kromatikoak bilatu bestetik. Zentzu horretan, aipamen berezia merezi dute koloma toscanarretan, fondo zurian, gorriz margotutako espiralek. Jatorrizkoen berberak ez badira ere, funtsean, jatorrizko kolomen adierazgarritasuna berreskuratu zen. Ez zen gauza bera gertatu taulamenduaren kasuan, "Auto-Servicio" hitzak desagerrarazita kartel izaera ukatu baitzaio.
Iparraldeko guneari dagokionez, lehen esan bezala, eraldaketa ugari izan da itxitura, estalki eta baita erabilerari dagokionez ere. Azkenik, aipatzekoa da arkitektura-multzoaren alde plastikoa nabarmendu nahian, azken urteetan atondutako koloreetako argiztapena.
- AZPIRI ALBISTEGUI, Ana [et.al.]. "Yurre gasolindegia", Gipuzkoa, arkitekturaren gida 1850-1960, Gipuzkoako Foru Aldundia / EHAEOren Gipuzkoako Delegazioa, Donostia, 2004, 355.orr.
- GARCÍA ODIAGA, Iñigo. "Florencio Mocoroa Gastesi". Gipuzkoako Arkitektoak, 01. Euskal Herriko Arkitektoen Elkargo Ofiziala (arg.). 2007.
- ZALDUA GOENA, Josune. "Ihurreko gasolindegia". (IOHLEE) Euskadiko industria ondarea. Vitoria-Gasteiz: Eusko Jaurlaritzaren Argitalpen Zerbitzu Nagusia, 2012, II, 789-794. orr.