Artzai, Udalaizpe, U. 1906ko uztailaren 16an Arrasaten jaiotako literato gipuzkoarra. Apaiz-ikasketak Durangon egin zituen (Bizk. 1920-1921), U. Comillas, Oña, Loiola eta Marneffeko pontifizea (Belgika). Ordenak Meridara (Venezuela) bideratu zuen irakaskuntzara, 20ko hamarkadaren amaierako euskal kulturaren berpizkundean interesa zuenean. 1934ko ekainaren 10ean Zarautzen ospatutako V. Euskal Poesiaren Egunean lehen saria lortu zuen Tori nire edontzia lanarekin. Hurrengo urtean Belgikan ordenatu zuten eta El Salvadorrera bidali zuten Jesusen Lagundiko Unibertsitate Zentroamerikarreko irakasle gisa. Zazpi urtez aritu zen han lanean, Europan gertatzen ari ziren gertaerei adi eta "Apostoluen Gertaerak" euskaratzeko prestatzen. Hizkuntza klasiko eta modernoetako kultura zabal baten jabe da. Jesuiten kopularekin zituen zailtasun nabarmenek eta euskal nazionalismoarekiko leialtasunak Guatemalara joatera bultzatu zuten, eta 1944ko ekainean BMrekin hautsi zuen, Arellano monsinorearen aginduetara jarriz apaiz sekular gisa. Bertan, San Carloseko Unibertsitatean, hiriburuko Amerikako Institutuan eta bigarren hezkuntzako eskola batean aritu zen grekoa irakasten. 1945ean Longfellowko (Guatemala) Ebangeline itzulpena argitaratu zuen eta, hurrengo urtean, Mexikon bidaian, bere lehen poema liburua, Goldaketan (Arando), eta "Antigona", "Edipo Rey" eta Sofoklesen hainbat lanen itzulpena. 1950ean Guatemalan "Euzko-Gogoa" euskal literatur aldizkaria sortu eta zuzendu zuen. Euskal Herriko euskararen egoera zapaldua eta bere estutasun ekonomikoak direla eta, euskal literaturaren belaunaldi zahar eta berrientzat (Mirande, Aresti, Urrutia, Urriolabeitia, Orixe, Etxaniz, Juan San Martin, etab.) erreferentzia puntu bihurtu zen. ). Ikuspegi ideologikotik ere bai, Zaiteguik esku liberalez zuzentzen baitu berau. Bere lehen edizioak kopia mimeografiatu xumeak izan ziren, Biarritzera lekualdatu zen arte (1956), non poltsikoaren tamaina hartu zuen eta kontrabandoz muga pasatzen zuen. Han bizi izan zen 1959ra arte, eta urte hartan Ameriketara itzuli zen. I. Euskal Mundu Biltzarrean parte hartu zuen. Guatemalako hiriburuan Landibar lizeoa eta Santa Monica egoitza sortu zituen, eta bertan finkatu zen gero Eusko Etxea. Euskaltzain urgazlea zen 1950etik. Zarautzen (Icharopena, 1954) argitaratu zen Bidalien Egiñak ("Hecho de...") Orixeren hitzaurrearekin. Donostian (1962) Platon'eneko atarian ("Diálogos" de Platón") eta Guatemalan Berriz ere goldaketan ("Otra vez arando"). Hurrengo urtean Euripidesen "Medea" eman zion inprimategiari "Egan" aldizkarian. Eta, ondoren, 1975etik 1989ra bitartean agertuz doazen Platonen lan sorta luzea. Horrek ez zuen eragotzi San Martin de Jilotepequeko indioekin misioa egitea. Bere herrialdeko egoera argitzean, 1972an Arrasatera itzuli zen. Oñatiko erresidentzia batean bizi izan zen bere bizitzaren amaieran. 1976an Arrasatek seme kutun izendatu zuen eta hurrengo urtean Euskaltzaindiko ohorezko euskaltzain izendatu zuten. 1979ko abuztuaren 17an hil zen Donostian.
Ainhoa AROZAMENA AYALA