Monarkia eta noblezia

Tibalt II.a

Tibalt II.a Frantzian bizi izan zen -aita baino gehiago- eta 5 bidaia besterik ez zituen egin Nafarroara. Erregealdiaren bigarren zatian, Launayko Clementek seneskal-gobernadore kargua hartu zuen (1258-1269) eta beste arazo batzuen artean, Araba eta Gipuzkoako mugetako ezegonkortasunari egin behar izan zion aurre, bidelapurren ondorioz.

Erreinuko administrazioa, frantziarren moduan, jauregian edo curia regian oinarritu zen eta zentralizazio horren ondorioz, bi erakunde sortu ziren: errege-kontseilua eta Cort (justizia-epaitegi gorena) delakoa. Errege-kontseilua nobleek osatzen zuten eta "ugazaba" eta seneskala izendatzen zituzten. Gorteko lanbideak administrazioko kargu gorenak dira: seneskala, txanbelana -bere aita Tibalt I.ak sortutako kargua, finantzez eta funtzionarioek errege-ogasunari aurkeztutako kontuak egiaztatzeaz arduratzen zena- eta kantzelaria. Kantzelaritza Nafarroako erabilera diplomatiko zaharrak eredu frantsesetara moldatzen joan zen, latina nazioarteko hitzarmenetarako eta hartzaile eliztarrentzat soilik erreserbatuta. Lurralde-antolaketa aurreko erregealdian xedatutako merindadeetan finkatu zen. Lurralde-barrutien antolaketa -garai bateko esparruak baino hedadura handiagokoak- bailegoen sistema frantsesaren antzekoa izango zen.

Bestalde, aitaren -Tibalt I.aren- antolaketa fiskala finkatu egingo da, etorkizuneko kontuetako ganberaren hazia sortuz. Creste de Sezanak eta Miguel de Undianok, erregearen zerbitzariek, administratu zituzten erregearen finantza-gaiak.

Cortek, apelazio- edo merkatu-alkateek eta lehen auzialdiko tokiko alkateek administratzen dute justizia.

Erreinuaren defentsa hiribilduen eta gazteluen -dagoeneko ez dira nobleen "ohoretan" ematen- gotortzeetan oinarritzen zen; lurraldearen defentsa orduan erregearen merio delako funtzionarioen esku zegoen. Horiek zerga- eta polizia-funtzioak betetzen zituzten merindadeen mugaketa berrietan.

Xanpainako etxearen ekarpen esanguratsuena osatzen duen erreforma-sistema horrek guztiak errege-agintaritzaren areagotzeari eta erreinuaren zentralizazioari erantzuten dio, nobleen lurralde-agintaritzaren aurrean, eta Evreux etxearekin amaituko da.