Monastegiak

Olivako monasterioa

Arkitektonikoki begira, monasterioak Citeaux eta Fontenayeko, eta Espainiako Santas Creus eta Valbuena filialen, zistertar erako "T" ereduari jarraitzen dio.

Elizak zistertar estiloari jarraitzen dio erabat eta Hispania eta Languedoceko eskolakoa da. XII. mendearen azken laurdenaren eta XIII. mendearen lehen laurdenaren artean eraiki zen; 1164an abiatu zen eraikuntza eta 1198an, kontsagrazio urtean, eliza-buruaren eraikuntza amaitu zen. Hiru nabe ditu, erdikoa handiena izanik. Nabe bakoitzak sei zati angeluzuzen ditu; bost zatiko gurutzadura, erdikoa karratua, gainerakoak angeluzuzenak; bost abside-kapera, erdikoak zati angeluzuzena eta buru erdizirkularra duelarik, gainekoak karratuak. Erdiko kaperak erdi-puntuko bost leihate txaranbeldu ditu, punta parpain-arku formakoa ageri duen kainoi erdiko gangaz estaltzen dena; alboetako kaperak leihate bat dute eta gurutze-gangaz estaltzen da. Nabeak arku zorrozdun gurutze formako zutabez banatzen dira, horietako hirutan binaka paratutako zutabe-erdiak ageri dira aurrealdean eta ia osoak angeluetan. Arkuen gainean leiho txaranbelduak zabaltzen dira; erdi-puntuko arkuak Ebanjelioaren aldean eta, bikoitzak, hirukoitzak eta laukoitzak Epistolaren aldean. Tenplua gurutze-gangaz estaltzen da, pentagono formako sekzioa duten parpain-arku zorrotzen eta nerbatuen artean, gurutzaduran eta nabearen aurreko zatian izan ezik, lehenengoa hiru gingilekoak eta bigarrengoan bi gingilekoak izanik.

Kapitelak, zistertar handitasunari jarraiki, hostotza estirilizatuz eta bolekin apaintzen dira, hainbat irudiren salbuespenekin. Kanpoaldeko harlanduzko eraikuntzan kontrahormak ageri dira, modiloi lauen gainean paratutako erlaitzez estaliak. Alboetako abside-kaperan ere egitura hori errepikatzen da. Gurutzadura gainean, oktogono formako zinborio-kanpandorrea, arku zorroztuekin eta piramide formako estalkiz; gurutzaduraren besoko muturretako batean, zilindro formako dorre bat, gezileihoz hornitua eta kono formako sabaia duena.

Erdiko fatxadak 1300 inguruko portada gotikoa du. Atea txaranbeldua da, eta hamabi arkibolta erdi-zorroztu ditu. Barnealdea lorez apaindua eta kanpoaldean diamante-puntaz, ertzari atxikitako zutabe gainean. Zutabeetan kapitel jarraitua ageri da, orbel eskematikoz apaindua. Tinpanoaren goialdean krismoi bat ikus daiteke, "Agnus Dei" batekin gainjarria eta, aldi berean, haren gainean Pantocrator ikus daiteke Tetramorfos, Ama Birjina eta Haurrarekin, hiru gingileko arkupe azpian. Portadaren goialdean harburuetan paratzen den erlaitz dago. Harburu horiek itxura latzeko irudiz apaintzen dira; erlaitzaren gainean 1536ko idi-begi bat, antzinako arrosa-leiho zistertarraren erakusgarri. Fatxadaren goiburua Juan de Irunek burutu zuen 1639-40 inguruan. Dorrea kubo formakoa da, herreriar estilokoa. Kanpoaldeko hormetan hilarri-ikurrak nabarmentzen dira, Fitero eta Veruelako monasterioetakoen antzekoak.

Sakristia berria marierista da, XVII. mendekoa. Gangaren dekorazioa, berriz, XVIII. mendekoa da.

Klaustro gotikoa XIV-XV mendeetakoa da, XII. mendeko klaustro zaharreko perimetro formako hormak probestuz eraikia. Eraikuntza Lope de Gallur abade zela abiatu zen eta Pedro de Erasoren garaian amaitu ziren obrak. Oina karratu formakoa da eta irregularra, hormarte bakoitzean sei arku-multzoz osatua, kontrahormen artean. Arkudura zaharrenetan (hegoaldekoa eta ekialdekoa) hiru mainel fin ageri dira. Horien gainetik bi arku zorrotz altxatzen dira, era berean, lau hostodun hiru gingileko arku bikoitzetan errepikatzen direnak. Gainerako arku-multzoen kasuan, garai ezberdinekoak izan arren (modernoenak flamigeroak), eskema bera jarraitzen da. Mainel eta zutabedun kapitelak ezberdinak dira eta eraikuntza-garaiko bilakaera estilistikoaren erakusgarri dira. Ekialdeko hormartean eta hegoaldeko lehen zatian (zaharrenak) estilo naturalistako mahatsondo-hostoak eta mahatsak ageri dira, Iruñeko katedraleko klaustroko landaretza-motiboekin lot daitezkeenak. Hegoaldeko beste arkuterietan kapitel latzagoak ageri dira. Klaustroetako galeriak nerbiodura okerreko gurutze-gangaz estaltzen dira, apaingarri ugariz hornitua. Estaldurak arku-multzoen zutabeen bidez eusten dira alde batean eta, perimetro formako hormekin beste aldean, dekorazio anitzeko mentsula bidez. Mentsulen dekorazioa adierazgarria da, antzinakoak aberatsagoak izaki.

Kapitulu-gela klaustroaren ekialdeko hegalean dago, XII. mendekoa edo hurrengo mendearen hastapenekoa da, zistertar erakoa erabat, estilistikoki Scala-Dei delakoarekin lotzen da. Hiru nabetan bereizitako oin angeluzuzenekoa da; erdian lau zutabe ditu hostotzaz apaindutako kapitelaz. Kapitalen gainean zimazioak ageri dira. Horietatik hiru gurutze-ganga tramu abiatzen dira, nerbiodura okerrekoak. Klaustroarekiko lotura erdi-puntuko bost arkupez egiten da. Arkupe horiek molduratuak dira, erdikoa sinplea eta alboetakoak bikoitzak. Kapitulu-gelaren hondoan horma-hobi bat zabaltzen da pilastra artean, XVII. mendearen hastapeneko hiruki formako frontoi bat duena.

Klaustroaren ekialdeko hegalean mintzategi bat dago kainoi erdiko ganga bat eta igarobide batekin. Mintzategiaren alboko atea liburutegiarekin edo "nobizio-gelarekin" komunikatzen da. Azken gela hori kapitulu-gelaren garaikidea da. Oin angeluzuzenekoa da eta erdiko bi zutabe ditu, anana, orbel, palma eta "Agnus Dei" irudiz apaindutako kapiteldunak. Kapitelak zimazioz errematatzen dira; gangak gurutzeria zorrotzekoak dira.

Antzinako sakristia oin angeluzuzeneko gelaxka bat da, XII. mendearen erdialdeko kainoi erdiko ganga duena. Klaustroaren iparraldeko hormari erantsita errefektorio erromanikoa dago, ia eraitsia; haren aldamenean, sukaldea, oin angeluzuzenekoa, gurutze-ganga zorrotzeko hainbat zatitan banatua, alderantzizko mentsula jonikoetan sostengatzen dena.

San Jesukristoren kaperak osatzen du monasterio-multzoa. Estilo zistertarreko eliza txiki bat da (XII. mendekoa). Gurtzarako erabili zen lehenengoa, egun zutik dauden eraikinetik aparte eta ekialdera kokatuta. Kaperaren zati bat kainoi erdiko gangan estalita dago, parpain-arkuz. Ganga zutabe partekatutan sostengatzen da. Zutabe horien kapitela hostotza estiloz dekoratuta dago, kapitulu-gela eta goiburu erdizirkularra bezalaxe. Azken hori esfera-laurden batez estalita dago, zutabeetara jaisten diren lau nerbio lauz osatua. Egitura hori abadeen elizaren goiburua egiteko eredutzat hartu zen.

Abadeen jauregia 1565ekoa da, beranduago, 1780an Antonio de Resa abadeak berritu bazuen ere. Bi gorputz ditu, lehenengoa harrizkoa eta bigarrena adreiluzkoa. Guztia pilastra bidez egituratua. Pilastra horiek osatzen duten koadroaren barnean arkudura itsuak daude eta, azken horien barnean, idi-begiak. Multzoa errematatzeko, adreiluzko atiko bat dago, leihoduna.