Etnografoak

Iztueta Echeberria, Juan Ignacio

Iztuetak poz handiz kontatzen du, dantzen liburuaren hitzaurrean, 1819an bete behar izan zuen eginkizun bikoitza: Donostiako Udalaren enkarguz, Latierro danbolinteroari euskal aire guztiak irakastea, hark pentagramara transkribatu zitzan eta gero hiriko artxiboan gorde zitezen, eta Miserikordiako dantzak Euskal Etxean irakastea. Misio horri esker, hiria bere Plaza Berrian ikusi ahal izan zuen: Ezpatadantza, Brokel-dantza eta donostiarrak hain harro agertzen diren gabon-kanta alaia.

Iztueta gure folkloristen artean lehena da. Bere herriko dantzei buruzko interesa piztu zuen, hauek desagertzear zeuden garaian, hein handi batean 1792, 1808 eta 1823 urteetako gerrengatik eta elizak dibertsio mota hauekiko zuen gorrotoagatik, Bergarako Errege Seminarioan "bayle a la francesa" irakasten zen bitartean. "Amildegira erori ziren euskal dantzak geldiarazteko etorri zen", idatzi du Iztuetak. Harentzat, dantza ez zen soilik distrakzio bat, baizik eta erritu baten kontserbazioa. Hitz hauekin definitu zuen dantza: "Dantzatzea oinekin kantatzea da". Donostian, etorkizunean erabakigarriak izango ziren dantza taldeak osatu zituen.

1824an Guipuzcoaco dantza gogoangarrien condaira edo historia soñu zar, eta itz neurtu edo versoaquin argitaratu zuen. Baitare berac ongui dantzatzeco iracaste edo instruccioac ere. (Donostian, 1824, 165 p.) Gipuzkoako 36 dantza gogoangarriren inguruan, ospea lortu zuen; koadrilak osatu zituen hiriko jaietan eta bisitatzen zuten pertsonaia ospetsuen aurrean jotzen zutenekin. Gure gipuzkoarra tenperamentuko artista da: dantzaria da, munduan oraindik folkloristarik ez zegoenean informazio folklorikoa gauzatzen, interpretatzen, irakasten, ikertzen duena; dantzak sistematikoki zehazten eta deskribatzen ditu, bere ideia estetikoak ematen ditu, eta bere garaiko gazteriaren joera dekadenteak arrakastaz eta energiaz zigortzen ere badaki. Folklore modernoaren aitzindari baten aurrean gaude, eta badaki, gainera, dantzak ideiak eta sentimenduak adierazi behar dituela esaten, oinarekin abestea baita; badaki ezer baino lehen erritmoa dela, zeren eta, bere ustez, hasieran musika-tresnarik gabe egin behar baitziren, beren mugimenduen erritmoari soilik men eginez. Iztuetak, gainera, gai horiei buruz eta euskaraz idaztearen berrikuntza sinestezinari ekiten dio, solte, arin, natural eta jariakor gehienetan. 58 urterekin Euskaldun anciña anciñaco argitaratzen du. Ta are lendabicico etorquien Dantza on iritci pozcarri gaitzic gabecoen soñu gogoangarriac beren itz neurtu edo versoaquin, Donostia 1826. (35 p. eta musika).