Legelari eta idazlea, gipuzkoar historiografiak bere lorpen nagusietako batzuk zor dizkiona. Jose Joaquin Gorosabel lizentziatu legazpiarraren eta Maria Isidra Dominguez madrildarraren semea, Tolosan (Gipuzkoa) jaio zen 1803ko urtarrilaren 16an. Ikasketak Oñatiko Unibertsitatean egin zituen, non 1824an batxilergo legeetan graduatu zen, 1828ko uztailaren 26an Madrilen Legeetan lizentziatura lortuz. Bere lanbidean, Gipuzkoako gizartean ospe handiko posizioa izatea ekarri zioten adimenari, lanari eta zintzotasunari esker nabarmendu zen, eta hura ezagutzera eta tratatzera iritsi zirenek errespetatu egin zuten.Bere lan neketsu eta talentuaren
lehen fruitu gisa, 1832an Tolosan Espainiako Kode Zibilaren Erredakzioa izeneko saiakera bat erditu zuen, Kode modernoen metodoaren arabera idatziriko nazio honetako Zuzenbide eta Lege solteen gorputz ezberdinetan barreiatua. Obra, 1845. urtera arte inpresio bat baino gehiago ezagutu behar izan zituena, legeen idazketan nagusi zen iluntasunetik eta horiek aztertzeko zegoen zailtasunetik irten nahian zebilen, Zuzenbideko gorputz ezberdinetan sakabanaturik zeudelako; bertan, Gorosabelek, Kode bakoitza osatzerakoan zeudenak indarrean egoteaz damutzen zen, eta haien idazkera labur-labur bat bildu eta amaitzeko saiakera egiten zuen. Gure Gorosabelen jatorrizko lan hau Francisco Silvela juriskontsulak goraipatu zuen, 1889an Jurisprudentzia Akademian Gaztelako lehen Zuzenbide Kode bezala aurkeztu zuelarik.
Kezken mundu beraren adierazgarri, 1834an hiru liburukitan banatutako obra bat jarraitu zuen, Zuzenbide Zibilaren printzipioen azterketa izenburupean, eta Tolosan ere inprimatu zen: obra hau, aurrekoa bezala, oso ongi hartu zuten, batez ere Gipuzkoako abokatu eta eskribauek. Ordurako, legelari ospetsuaren irudia zen nagusi guztien begiradapean.Tolosako
alkatea izan zen hainbat alditan, Gipuzkoako Korrejidorea 1835ean eta 1840an, Tolosako barrutiko Kontseilu Probintzialeko diputatua (1834), Monumentu Historiko eta Artistikoen Batzorde Probintzialeko kidea eta, geroago, bertako idazkaria. Azkenik, Diputazioko aholkularia eta Probintziako Artxibozaina izan zen, eta aho batez hautatu zuten 1858an Errenterian egindako Batzarretan.
Ez da asko, bestalde, Gorosabeli buruz jakin ahal izan duguna, bere jaioterriari buruz ikertu eta idazteaz gain, bere garaiko gizonik argienen ezaugarri izan ziren kezkak eta argitasunak ezagutzen baititu. Jakin badakigu, dena den, 1850ean Tolosako alkateorde zela, bere ekimenez Manuel Peironcely ingeniariari enkargatu ziola Oria ibaian nabigazio-kanal bat aztertzea, aipatutako hiribildutik abiatuta Donostiara joan zedin, Hernanin Urumea ibaiarekin bat egin zezan edo Lasartetik Antigua auzora joan zedin. Zalantzarik gabe, Gorosabel izan zen Tolosa eta Donostia lotuko zituen trenbidearen proiektuaren bultzatzaileetako bat. Proiektu horren aurrekontua, ingeniari horrek aurreratu zituen ikerketen arabera, 21.045.888 errealekoa zen. Azkenik, Tolosan egin zuen gestioan, Idazkaritzako arautegi bat idatzi zuen, eta hainbat liburu zabaldu zituen bulego haren zerbitzu hoberenerako. Liburu horien artean, merezi du aipatzea Tolosan gertaturiko gertakari gogoangarriak jasota uzteko erabili zuena.
Ordurako, Gorosabel bere jaioterriko historia eta berezitasun juridikoak aztertzen ari zen. Ildo horretan, Tolosako hiribilduko antzinako gauzen, gobernuaren, administrazioaren eta beste gauza garrantzitsu batzuen boskoitza izan zen lehen manifestazioa, 1853an hiri horretan argitaratu zena (bigarren edizioa Zizurkilen, 1956an). Bere obran Gorosabelek Tolosako hiribildua oso ongi gertatu den eta duen guztiaren berri zehatza ematen digu, bere eliza, ermita, komentu, plaza, merkatu, pasealeku, fabrika, bide, kartzela eta abarren aipamen indibidualizatuekin, baita bere historia txikiko gertakarien aipamen zehatzekin ere: Elizarekin izandako arazoak, uholdeak, epidemiak, gerrak, hiribildu bibliomistiko bat...1862an, Gorosabelek Gipuzkoako herri, bailara, alderdi, alkatetza
eta batasunen hiztegi historiko-deskriptibo funtsezkoa eskaini zigun, hiri-gutunen eta beste dokumentu garrantzitsu batzuen eranskin batekin. Hiztegiaren xedea, egileak ulertzen duen moduan, Sebastian de Miñano eta Pascual Madoz bezalako lanak begien aurrean dituena, Espainia osora hedatzen direnak, Gipuzkoako hiri, hiribildu eta lekuei buruzko ahalik eta albiste osatuena eta zehatzena ematea da, leku, alderdi, kokaleku topografiko, itsas mailarekiko altuera, bertako biztanleen kopuru, hiri-monumentu eta hiri-monumentu ospetsuei buruzko albisteak, udal-monumentu ospetsuak, etab. zehaztuz.Hiztegiaren ondoren, Gipuzkoak XIV. eta XV. mendeetan Ingalaterrarekin izan zituen gerra eta tratatuei buruzko memoria (Tolosa 1865) argitaratu zen. Memoria horrekin, Gorosabelek Gipuzkoako Foru Aldundiak 1863ko apirilean irekitako lehiaketa batean parte hartu zuen, eta 10.000 errealeko saria eskuratu zuen, itsasgizon gipuzkoarren eta itsas armada ingelesaren arteko gerren gaia hobekien jorratzen zuen
lanari esleitua. "Historia eta kronika nazional eta arrotzetan datuak bilatuz, gorteetako koadernoetan, bake itunetan, errege zeduletan, gutun diplomatikoetan eta beste dokumentu batzuetan" -S-k idazten duenez. Múgica -, Gorosabelek Gipuzkoako historiaren kapitulu ilun bat ere argitu ahal izan zuen, Gaztelako Paduren Ermandadearen Behe Erdi Aroko itsas botereari buruzko datu ezezagunak gaur egunera arte ekarriz. Hil aurretik, 1868ko urtarrilaren 23an (Donostian, beste hiriburu bat baitzegoen akzidentalki), Gorosabelek, Euskal Herriko Itsas Armadaren hiriburu izan zen. Gipuzkoako gauza gogoangarrien berri edo probintziaren eta bertako biztanleen deskribapena; erakunde, foru, pribilegio, ordenantza eta legeen azalpena; gobernu zibil, elizkoi eta militarraren aipamena; justizi administrazioaren ideia, etab. Lan hau, ordea, galtzear egon zen eta ez zuen inpresioaren ohorerik lortu mendearen amaiera arte (Tolosa, 6. liburukia, 1899-1900, bigarren eta hirugarren edizioak Bilbon, 1967an eta 1972an, hurrenez hurren). Obra hau idaztean, lau urte eman zituen beharrezko aurrekariak biltzen eta koordinatzen, eta helburua izan zen irakurleei ezagutzera ematea zer izan zen Gipuzkoa aurreko garaietan eta zer zen garai hartan, bere kokapen geografikoaren, errealitate fisikoaren, sozialaren, legegilearen, gobernuaren, militarraren, elizaren, juridikoaren arabera, eta gertaera eta pertsonaia historikoei buruzko informazio ugariarekin.
LARRAÑAGA
lehen fruitu gisa, 1832an Tolosan Espainiako Kode Zibilaren Erredakzioa izeneko saiakera bat erditu zuen, Kode modernoen metodoaren arabera idatziriko nazio honetako Zuzenbide eta Lege solteen gorputz ezberdinetan barreiatua. Obra, 1845. urtera arte inpresio bat baino gehiago ezagutu behar izan zituena, legeen idazketan nagusi zen iluntasunetik eta horiek aztertzeko zegoen zailtasunetik irten nahian zebilen, Zuzenbideko gorputz ezberdinetan sakabanaturik zeudelako; bertan, Gorosabelek, Kode bakoitza osatzerakoan zeudenak indarrean egoteaz damutzen zen, eta haien idazkera labur-labur bat bildu eta amaitzeko saiakera egiten zuen. Gure Gorosabelen jatorrizko lan hau Francisco Silvela juriskontsulak goraipatu zuen, 1889an Jurisprudentzia Akademian Gaztelako lehen Zuzenbide Kode bezala aurkeztu zuelarik.
Kezken mundu beraren adierazgarri, 1834an hiru liburukitan banatutako obra bat jarraitu zuen, Zuzenbide Zibilaren printzipioen azterketa izenburupean, eta Tolosan ere inprimatu zen: obra hau, aurrekoa bezala, oso ongi hartu zuten, batez ere Gipuzkoako abokatu eta eskribauek. Ordurako, legelari ospetsuaren irudia zen nagusi guztien begiradapean.Tolosako
alkatea izan zen hainbat alditan, Gipuzkoako Korrejidorea 1835ean eta 1840an, Tolosako barrutiko Kontseilu Probintzialeko diputatua (1834), Monumentu Historiko eta Artistikoen Batzorde Probintzialeko kidea eta, geroago, bertako idazkaria. Azkenik, Diputazioko aholkularia eta Probintziako Artxibozaina izan zen, eta aho batez hautatu zuten 1858an Errenterian egindako Batzarretan.
Ez da asko, bestalde, Gorosabeli buruz jakin ahal izan duguna, bere jaioterriari buruz ikertu eta idazteaz gain, bere garaiko gizonik argienen ezaugarri izan ziren kezkak eta argitasunak ezagutzen baititu. Jakin badakigu, dena den, 1850ean Tolosako alkateorde zela, bere ekimenez Manuel Peironcely ingeniariari enkargatu ziola Oria ibaian nabigazio-kanal bat aztertzea, aipatutako hiribildutik abiatuta Donostiara joan zedin, Hernanin Urumea ibaiarekin bat egin zezan edo Lasartetik Antigua auzora joan zedin. Zalantzarik gabe, Gorosabel izan zen Tolosa eta Donostia lotuko zituen trenbidearen proiektuaren bultzatzaileetako bat. Proiektu horren aurrekontua, ingeniari horrek aurreratu zituen ikerketen arabera, 21.045.888 errealekoa zen. Azkenik, Tolosan egin zuen gestioan, Idazkaritzako arautegi bat idatzi zuen, eta hainbat liburu zabaldu zituen bulego haren zerbitzu hoberenerako. Liburu horien artean, merezi du aipatzea Tolosan gertaturiko gertakari gogoangarriak jasota uzteko erabili zuena.
Ordurako, Gorosabel bere jaioterriko historia eta berezitasun juridikoak aztertzen ari zen. Ildo horretan, Tolosako hiribilduko antzinako gauzen, gobernuaren, administrazioaren eta beste gauza garrantzitsu batzuen boskoitza izan zen lehen manifestazioa, 1853an hiri horretan argitaratu zena (bigarren edizioa Zizurkilen, 1956an). Bere obran Gorosabelek Tolosako hiribildua oso ongi gertatu den eta duen guztiaren berri zehatza ematen digu, bere eliza, ermita, komentu, plaza, merkatu, pasealeku, fabrika, bide, kartzela eta abarren aipamen indibidualizatuekin, baita bere historia txikiko gertakarien aipamen zehatzekin ere: Elizarekin izandako arazoak, uholdeak, epidemiak, gerrak, hiribildu bibliomistiko bat...1862an, Gorosabelek Gipuzkoako herri, bailara, alderdi, alkatetza
eta batasunen hiztegi historiko-deskriptibo funtsezkoa eskaini zigun, hiri-gutunen eta beste dokumentu garrantzitsu batzuen eranskin batekin. Hiztegiaren xedea, egileak ulertzen duen moduan, Sebastian de Miñano eta Pascual Madoz bezalako lanak begien aurrean dituena, Espainia osora hedatzen direnak, Gipuzkoako hiri, hiribildu eta lekuei buruzko ahalik eta albiste osatuena eta zehatzena ematea da, leku, alderdi, kokaleku topografiko, itsas mailarekiko altuera, bertako biztanleen kopuru, hiri-monumentu eta hiri-monumentu ospetsuei buruzko albisteak, udal-monumentu ospetsuak, etab. zehaztuz.Hiztegiaren ondoren, Gipuzkoak XIV. eta XV. mendeetan Ingalaterrarekin izan zituen gerra eta tratatuei buruzko memoria (Tolosa 1865) argitaratu zen. Memoria horrekin, Gorosabelek Gipuzkoako Foru Aldundiak 1863ko apirilean irekitako lehiaketa batean parte hartu zuen, eta 10.000 errealeko saria eskuratu zuen, itsasgizon gipuzkoarren eta itsas armada ingelesaren arteko gerren gaia hobekien jorratzen zuen
lanari esleitua. "Historia eta kronika nazional eta arrotzetan datuak bilatuz, gorteetako koadernoetan, bake itunetan, errege zeduletan, gutun diplomatikoetan eta beste dokumentu batzuetan" -S-k idazten duenez. Múgica -, Gorosabelek Gipuzkoako historiaren kapitulu ilun bat ere argitu ahal izan zuen, Gaztelako Paduren Ermandadearen Behe Erdi Aroko itsas botereari buruzko datu ezezagunak gaur egunera arte ekarriz. Hil aurretik, 1868ko urtarrilaren 23an (Donostian, beste hiriburu bat baitzegoen akzidentalki), Gorosabelek, Euskal Herriko Itsas Armadaren hiriburu izan zen. Gipuzkoako gauza gogoangarrien berri edo probintziaren eta bertako biztanleen deskribapena; erakunde, foru, pribilegio, ordenantza eta legeen azalpena; gobernu zibil, elizkoi eta militarraren aipamena; justizi administrazioaren ideia, etab. Lan hau, ordea, galtzear egon zen eta ez zuen inpresioaren ohorerik lortu mendearen amaiera arte (Tolosa, 6. liburukia, 1899-1900, bigarren eta hirugarren edizioak Bilbon, 1967an eta 1972an, hurrenez hurren). Obra hau idaztean, lau urte eman zituen beharrezko aurrekariak biltzen eta koordinatzen, eta helburua izan zen irakurleei ezagutzera ematea zer izan zen Gipuzkoa aurreko garaietan eta zer zen garai hartan, bere kokapen geografikoaren, errealitate fisikoaren, sozialaren, legegilearen, gobernuaren, militarraren, elizaren, juridikoaren arabera, eta gertaera eta pertsonaia historikoei buruzko informazio ugariarekin.
LARRAÑAGA