Arkitektura

Enparan Dorretxea. Azpeitia

Gotikoaren garaian arkitektura erlijiosoa izan zen euskal lurraldean gehiena zabaldu zena eta tipologia honetakoak dira eraikuntza gehienak eta esanguratsuenak. Hala eta guztiz ere, esan behar da garai honetan anitz izan zirela eraikin zibilak, eta eraikuntza horiei esker, kasurik gehienetan gure egunotara oso moldatuak heldu badira ere, gizarte bizimodu zibilaren perspektiba zuzena daukagu gaur egun.

Aipatutako arkitektura motan hainbat faktorek parte hartzen dute, besteak beste, sozialak, geografikoak, politikoak eta ekonomikoak. Gipuzkoako probintzian, hain zuzen ere, aurreramendu ekonomikoari eta hazkunde demografikoari esker, etxaleku asko altxatu ziren garai honetako eskakizun berriei erantzun ahal izateko. Halaber, gogora dezagun, XIII., XIV. eta XV. mendeetan, izugarrizko liskarrak izan zirela familia nobleen artean, eta, horren ondorioz, etxea, familiaren bizitokia eta aterpea izateaz gain, leku defentsarako bihurtu zen. XV. mendearen bukaeran, berriz, Gipuzkoako Ermandateak izan zuen jarrera eta koroaren laguntzari esker, dorretxeak jatorrizko defentsa-funtzioa galduz joan ziren eta etxaleku edo bizitoki gisa soilik gelditu ziren.

Garai honetako dorretxe gutxi geratu dira Gipuzkoan eta zutik dirautenetan, bestalde, aldakuntza handiak nabarmentzen dira. Probintzia honetako dorretxeen adibiderik hoberenetako batzuk Debagoiena, Debabarrena eta Urolabarrena guneetan bilatzen dira, bai eta Oria eta Oiartzun ibaiaren haranan eta kostaldeko hainbat herritan ere, azkeneko leku hauetan hainbeste adibide ez egon arren.

Urola haranan, Azpeitian, Enparan dorretxea dugu. Jakina denez, Enparandar leinua itzal handikoa zen eta Enparan leinuari buruzko lehenengo aipamenak 1319. urtean aurkitzen ditugu. Oinaztarren bandoan zegoen eta bandoen arteko borroketan oso parte aktiboa izan zuen leinu honek. Enparandarretako batek sustatu zuen dorretxe honen eraikuntza eta ondorengoek aldakuntzak eta moldaketak burutu zituzten. Adituen arabera, Enparandarrak beste leku batean zeukaten etxalekua eta, eraikin hau altxatu zutenean antzinako eraikuntza baten aztarnak zeuden eta hauen gainean egina dago dorretxea.

Zenbait dokumentuen arabera, 1320. urte inguruan egina zen; 1457. urtean Gaztelako erregeak, Enrique IV.ak, emandako legeari jarraituz, mozkindu zen eta 1535. urtean eta 1760aren aldera aldaketak eta moldaketak egin ziren. Egoera berrietara moldatuz zihoazen heinean, hainbat osagai defentsarako galdu zituen eta beste elementu batzuk sinbolo-dorretzat mantendu ziren.

Kokalekuari dagokionez, eraikin hau Azpeitiako Foru ibilbidea, 18an kokatuta dago, Erdi Aroko harresietatik kanpo. Urola ibaiaren ondoko ertzean, zubi zaharratik gertu eta Enparanen antzinako errotatik hurbil eraikia zen, hau da, leku pribilejiatu batean, garai hartan ia landa inguruan, lorategiz eta ortuz inguratutako bizitoki batean. Halaber, hiribildutik kanpo egotean, puntu estrategikoan, babeserako zegoen.