Eguren eskoletan gaztelania inposatu zuen eragiletzat oroi dezakegu, izan ere, lurraldeko eskoletara egindako bisitaldietan egindako txostenetan argiak eta zehatzak dira hizkuntza hori erabiltzeko maisu eta maistrei egindako ohartarazpenak. Haatik, bere jarduna ez zen eskolei bideratutako gomendioak egitera mugatu. Aitzitik, eskoletan irakaskuntza gaztelaniaz garatzeko metodoari buruzko hainbat testu argitaratzeaz gain, liburu hauek ere kaleratu zituen: Diccionario vasco-castellano, Guía para uso de viajeros en el País Vasco eta Manual de conversación para uso de los que visitan el País Vasco. Hots, eskoletan gaztelaniaren erabilera sustatzen duen bitartean, euskara ezagutzen ez dutenei hizkuntza horretako oinarrizko elementuak helarazten saiatzen da, herrialdeko biztanleekin hizkuntza hori erabil dezaten. Bere testu ezagunena Método práctico para enseñar el castellano en las escuelas vascongadas izenekoa da. Bertan bere izaera erabilgarria azaltzen da, "gaztelaniaz irakasteko komenigarritasunaren eta, are, behar biziaren" aurrean.
Probintziako biztanle gehienak euskaldunak ziren eta, herri gehienetan, gaztelania ulertu ere ez zuten egiten; herri garrantzitsuenetan ere "gaztelania artean ez zen ohikoa eta pertsona kultu eta prestatuenen artean baino ez zen erabiltzen", Eguren berak adierazten duenez. Euskarak probintzian bizi zuen egoerak bere ondorioak zituen hezkuntza-sistema osoaren barnean, izan ere, Egurenen arabera, gaztelania ez jakitea oztopo handia zen eskola-ikaskuntza jasotzeko, hizkuntza horretan irakurri eta idazten baitzen irakaskuntzako arlo guztietan, kristau-ikasbidea salbuetsita.
Bere testua sustatzeko, gaztelania ez jakiteagatik euskaldunek zituzten oztopo eta zailtasunak adierazi zituen Egurenek, esate baterako, unibertsitatera jotzeko edo industrian sartzeko; eta, are, baserritarren artean ezjakintasun horrek zekarren arazoa adierazi zuen, gaztelaniaz ezin irakurria zela medio. Ezaugarri horiek ikusita, argi zegoen, Egurenen ustez, gaztelania eskoletan sartuz egoera arindu egingo zatekeela. Hala, irakaskuntzan ez ezik, bere metodoa "gaztelania ikasi nahi duten euskaldunek" erabil zezaketen.
Haatik, metodo horrek beste bertute bat ere bazuen, izan ere, zeharka euskaraz idazten ikas zitekeen, euskalki-aniztasunak gaindituz. Horrela mintzatzen da Eguren, batez ere gaztelaniaren eta euskararen arteko erkaketa-ariketen harira: "helburu nagusitzat gaztelania irakastea duten erkaketa-ariketa praktiko horiek, aldi berean, lagungarri lirateke kaleko euskara hobetzeko, izan ere, metodo horren bidez haurrek izen batzuen eta perpausaren bestelako zati batzuen euskarazko egiazko hotsak, aurretik erabat ezezagunak zirenak, baitaratuko dituzte eta, era berean, ebakeren ohiko erabileratik eratorritako akatsak zuzenduko lirateke". Horrenbestez, Egurenek helburu bikoitza du: gaztelaniaren erabilera bultzatzea eta euskararen ezagutza hobetzea.
Metodoa lau zatitan banatzen da: lehen zatian euskara-gaztelania hiztegi txiki bat ematen da, hizketaldiko gai arrunt eta ohikoen arabera sailkatuta; bigarren zatian euskararen deklinabideari buruzko ariketa praktikoak ematen dira; hirugarren zatia aditz-jokoei buruzkoa da; eta laugarrenean gaztelaniazko eta euskarazko perpausak ematen dira, itzulpen-ariketak egiteko.
Azkenik, irakaskuntza horren osagarri, eskolatik kanpo ere gaztelaniaz mintzatzea aholkatzen du Egurenek, eskola ez zedin izan hizkuntza horren espazio bakarra, bertan jadanik ohikoa baitzen: "Eskolan gaztelania irakasteaz gain, aldi berean, ezinbestekoa da bertan hizkuntza hori arrunki erabiltzea eta euskara soilik haurrei zerbait ulertarazteko beharrezkoa denean erabiltzea, izan ere, bestela helburua betetzeko egindako ahaleginak alferrikakoak lirateke".
Eskoletan gaztelania txertatzeko defentsa hori osatzeko, Egurenek Sustapen Ministroarengana joko du, jadanik Arabatik, 1876. urtetik bertan burutzen baitzuen ikuskaritza lana. Hala, jardunean eta oposizioetan 15 urte bete zituzten ikuskariek eskola arruntetako irakasle izateko ahalmena eskatzeaz gain (bere kasua ebazteko planteamendu orokorra), agintaritzatik gaztelania inposatu eta orokortzeko (ez eskoletan soilik, baizik eta euskaldun guztien artean) beharrezko neurri guztiak hartzeko eskatu zion aipatu ministroari.
Ministroari zuzendutako idatzi horretan Egurenek 1860. urtean Gipuzkoan ikuskari kargua hartu zuenetik "helburu ohoretsu hori" betetzen laguntzeko erakutsitako grina eta kemena gogorarazi zituen. Hala ere, bere "eginahal sendoa" azpimarratuz, Egurenek zera adierazten dio Ministroari: "sentituz euskaldunen artean gaztelania arrunt bihurtzeko baliabide eraginkorrik ez izana (originalean azpimarratuta), izan ere, azken urtetan izandako gertaerak eta Euskal Herriak bizi duen egoera berezia ikusita (karlistek Gipuzkoan duten nagusitasuna aipatu nahirik), sinetsita nago Agintaritzatik bi sexuetako euskal eskoletan gaztelaniaren irakaskuntza praktikoari lehentasuna emateko neurri erabakigarriak agintzeko premia dagoela, eskola horien egunerokotasunean helburu hori betetzera bideratutako jarduna finkatuz zorroztasun osoz" (Estatuko Administrazioaren Artxibo Orokorra -Alcala de Henares-: 2360. leg. J.M. Egurenen espediente pertsonala).
Militante liberal horren arabera, argi zegoen karlistek, beren nagusitasun laburrean eta euskararen aldeko xedapenekin, berak 14 urtez modu pazientean burututako lana suntsitu zutela. Eskoletan gaztelania inposatu bazen, bestelako arrazoi sozial eta hezkuntzazko batzuen artean, ikuskaritzak egindako etengabeko lanagatik izan zen, eta horiek maisu eta maistren artean zuten eraginagatik. Dena den, ez zen hori arrazoi bakarra. Egoera horren aurkako kritikak ez ziren azaldu XX. mendeko azken hamarkada iritsi arte, nazionalistek irakasle euskaldunak lortzeko egindako aldarrikapenekin indartu zirenak, herrialdearen beharrizan sozial eta hizkuntzakoekin bat etorriz.