Biografia II. Liburu, liburuxka, opuskulu, hitzaldi eta aldizkarien zerrenda amaigabea zen, garai hartan Carmelok herrialdeko historia argitzeari eskaini ziona. Hemen, gai horri buruz egin duen produkziorik bikainena jasotzera mugatuko gara. 1898an, Fermin Herranen Liburutegi Baskongadoak bere XXIV. liburukian Echegarayren zenbait lan biltzen zituen, Kronista baten lanak izenburu orokorrarekin. 1901ean De mi país eman nien Donostiako prentsei. Historia eta literatura nahasketa (pp. VII+342). Urte hartan bertan, Pablo de Gorosabelen Noticia de las cosas memorables de Guipúzcoa liburuko bost liburukitako edizioaren eranskin osagarri gisa ikusi zuen argia. Seigarren liburukian, Echegarayk Gipuzkoak XIX. mendeko azken hamarkadetan jasandako aldaketak kontatzea proposatu zuen, bai alderdi sozialari dagokionez, bai alderdi politiko eta administratiboari dagokionez. 1906an, Donostiako Udaleko Euskal Jaietako Batzordeak Donostia-ko Fueroa (Donostiako birpopulatze forua, Antso Jakituna Nafarroako erregeak emana, 67 orrialde) izenburupean irekitako lehiaketan saria lortu zuen lanaren euskarazko testua eta gaztelaniazko itzulpena agertu ziren. 1908an Villafranca de Guipuzcoa jarraitu zuen. Monografia historikoa (Irun, pp. XIII+503), Serapio Mugicarekin elkarlanean idatzitako lana. 1917an erregistratu genuen De mi tierra vasca lehen sailaren argitalpena. Historia- eta literatura-nahastea (Bilbo, 296 orrialde). Garai hartan, hitzaldiak eman eta aldizkarietan kolaborazio ugari egin bazituen ere, Euskal Herriko Geografia Orokorreko Bizkaiari dagokion liburukia idazteari ematen zitzaion arretarik handiena. Lan honek ez zuen 1921era arte argitara eman, Bizkaia Probintzia izenburuarekin agertzen zelarik liburukia bezala. F.-ko aipatutako Geografia Orokorreko I. Carreras eta Gandi (Bartzelona, 1.028 orrialde). 1925ean, Gipuzkoako Foru Aldundiak Donostiako prentsei Gipuzkoako Foru Erakundeen Laburpena eman zien, Echegarayk idatzia, Aldundiak berak eskatuta (XIX+452 orrialde). Urte berean, Gipuzkoako Foru Erakundeen Epitomea etorri zen, aipatutako Laburpenaren laburpena, Aldundiak Donostian ere argitaratu zuena (104 orrialde). Esandakoaren arabera, Echegarayk, bere idatzirik gogoangarrienak alde batera utzita, aldizkari, hitzaldi, inoren lanen hitzaurre, liburuen berrargitalpen eta abarretako kolaborazio ugaritan jardun zuen. Harreman bibliografiko hau jasanezina bihurtzeko arriskua badugu ere, ezin diogu eutsi hemen izenbururik iradokitzaileenetako batzuk biltzeko tentazioari, miresgarriro balio digutelako kronikari ospetsuaren eta iraganeko aberastasunen igarle postu pribilegiatutik argitzen saiatu zen euskal gizartearen kezka eta kezken munduaz ohartarazteko. Echegaray sakon arduratu zen euskararen zoriaz, eta kezka horri jarraitzen diote, bere gaztaroko zenbait poemaz aparte -Ama euskerari izenburupean "Euskal-Erria" n (1884, XI, 391-395 orrialdeak) agertzen den hori-, euskal autore batzuei (Iztueta, Elizamburu, etab. ), Euskal literaturaren bereizgarriei buruzko hitzaldia (Oñatiko Euskal Poesiaren Jaian irakurria, 1918ko irailaren 7an), 1921eko irailaren 3an Villafrancako bertsolariei buruz irakurri zuena edo, Gure protesta izenburupean, "Euskal Esnalea"n argitaratutako oharra (6 [ 1916] 25-27), jazarpena salatuz. Horretaz aparte, bere euskal ekoizpen urria gelditzen da (poesiak, batez ere, bere lehen gaztaroan; hitzaldiak, prosazko saiakerak bere bizitza osoan zehar), ekoizpen hau "Euskal-Erria", "Euskaltzale", "Euskal-Esnalea" aldizkarietan eta beste hainbat argitalpenetan mailakatuz. Gogora ditzagun, azkenik, Esna gaitezen! 1916ko apirilaren 2an, Bilboko Campos Eliseos antzokian, "Euskal-Esnalea"-k antolatutako euskararen propaganda mitin batean irakurri zuen.-Herri euskaldunaren zori politikoarekiko interesak, agian, Euskal zuzenbide politikoari buruzko hitzaldia inspiratu zuen, Oñatiko Eusko Ikaskuntzaren Lehen Kongresuan (1919, 65-66. orrialdeak), eta baita "Euskalalde 401. Echegarayren erlijio-sentimendu errotua, gero, hainbat adierazpidetan azaltzen da, interes zientifiko nabarmeneko ekarpenekin batzuk, moralizatzaile kutsukoak beste batzuk. Lehenik eta behin, gaztaroko olerkiak aipatu behar ditugu hemen, erlijio-gaiak ugari baitira haietan. Gero, hainbat hitzaldi eta diskurtso ditugu, hala nola, Frantziskotar erakundeen espiritua (Gernikan 1921eko abuztuaren 14an irakurria); Ideia erlijiosoa euskal familian (Donibane Lohitzunen 1897ko abuztuaren 21ean, Euskal Tradizioaren Jaien karietara); Arantzazuko Ama Birjinaren gipuzkoar elizkoi ospetsuak. Miguel López de Legazpi ("Arantzazu" 3 ( 1923) 294 s.); Demokrazia kristaua eta San Frantziskoren Hirugarren Ordena (1909an Tertziarioen Kongresuan irakurria, Santiago de Compostelan) eta, azken batean, Menéndez Pelayoren Gorazarrea (Santanderren 1916ko maiatzaren 19an ahoskatua), gure kronikariaren filiazio ideologikoaz dezente esaten duena. Ez dakit egokia ote den Carmeloren ikerketa-jarduera nolabait zentratuko duten interesguneei buruz hitz egitea; baina esan dezakegu, hala ere, euskal izaki historikoari hurbiletik edo urrunetik zegokionez zuen interes unibertsalean, gure herriko arte-adierazpenei eta marinel-epopeiari buruzko lanak eta hitzaldiak gailentzen direla kopuruz. Lehenengo puntuari dagokionez, 1908ko apirilaren 4an Eibarko Zentro Liberalean Euskal Artistei buruz eman zuen hitzaldia ekar dezakegu hona, Euskal kaligrafoei buruzkoa: Juan de Icíarrek Bilbon diktatu zuen 1914ko abuztuaren 26an ("R. I.- E. V. 1 [ 1907] 242-248; 2 [ 1907] 68-75, 136- 150), herrialdeko monumentu erlijioso eta zibil nabarmenak (Getariako San Salbador eliza, Zenarruzako kolegiata, Tolosako San Estebanen portada erromanikoa, etab. ), gure herri musikaren jatorriei eta metrikarekin dituen harremanei buruzko azterketa. Francisco Gascue jaunaren ikerketa baten hitzaurrea ("R. I.- E. V. 10 [ 1919] 1-27), eta, amaiera gisa, 1918ko urtarrilaren 19an Bilboko Euskal Kultura Batzordean eman zuen hitzaldia, Euskal Herriaren tradizio artistikoa (Bilbo, 1919, 66 orrialde). Beste alderdiari dagokionez, Legazpi eta Urdanetako pertsonaia historikoei eskainitako izenburuak asko direla gogoratuko dugu, eta gainera, Euskalerriko isa-gizonei buruzko hitzaldi bat emango dugu ("Itzaldiak" 2 [1923] 147-184). Azken finean, ez diogu amaiera eman nahi Echegarayren lanen zerrenda aspergarri honi (nahiz eta euskal liburuen multzo txiki bat besterik ez diren, Euskal Herriko Liburutegiaren Bibliografia, Entziklopedia honen C Kidegoarena, Euskal Herriko Liburutegi Bakarra, Euskal Herriko Liburutegi Nagusia, Euskal Herriko Liburutegi Nagusia, Euskal Herriko Liburutegi Nagusia eta Euskal Kultura Biltzarraren Biltzarraren lehen Biltzarraren Biltzarraren Biltzarraren Biltzarraren Biltzarraren Biltzarraren Biltzarraren Biltzarraren lehen Biltzarraren Biltzarraren Biltzarraren Biltzarraren Biltzarraren lehen Biltzarraren lehen Biltzarraren Biltzarraren Biltzarraren Biltzarraren Biltzarraren Biltzarraren lehen Biltzarraren Biltzarraren Biltzarraren Biltzarraren Biltzarraren Biltzarraren Biltzarraren lehen Biltzarraren lehen Biltzarraren Biltzarrak, Biltzarraren Biltzarrak, Biltzarraren Biltzarrak, I I.... Geratzen zaigun gauza bakarra zera da, Euskaltzaindiak 1922ko azaroaren 22an izendatu zuela euskaltzain oso, 1925eko ekainean bere kargua hartuz, Mogueltarrei buruzko lan eder batekin, Mogeldarrak eta euskera ("Euskera" 7 [ 1926], n. 1, 8-25 orrialdeak).