Kontzeptua

Deitura

Hizkuntzaren joera orokorrari jarraiki, deitura asko eta asko eratorriak eta, batez ere, konposatuak dira. Beti izaten da lantegi nekeza bi multzoen arteko bereizketa argia egitea eta, guri dagokigunez, zailtasuna beste hizkuntzetan dagoena bezain handia da gutxienez. Hemen konposaketa jorratuko dugu batez ere. Deituren azterketa egiteko bi konposaketa mota interesatzen zaizkigu bereziki:

  • bi izen erastearen ondorioz (substantibo + substantibo) sortzen direnak. Kasu horretan lehena bigarrenaren zehaztapena da (arta-buru "arto+buru", lit. "buru", etab.), horiek hizkuntza germanikoetan hain ugariak direnei jarraiki sortzen dira analogikoki
  • izenari adjektiboa eranstearen ondorioz (substantiboa + adjektiboa) sortzen direnak, hurrenkera horretan. Nomenklatura teknikorik erabili beharrik gabe erraza da azken horietan, bi esanahi antzematea: esate baterako egu-(b)erri hitzak literalki "egun berri" esanahi du eta egun jakin bat izendatzeko erabiltzen da; bestalde buru-arin (txepela) ez da buruaz hitz egiteko esaten, aitzitik, burua arina duen pertsona bati egiten dio erreferentzia. Konposatu bat osatzeko bi hitz elkartzen direnean (eta konposatuei buruz dioguna hitz eratorrietan ere aplika daiteke) hitz horiek aldaketaren izan dezakete; aldaketa horrek normalean lehen elementuari eragiten dio, nahiz eta zenbaitetan bigarrenari ere eragiten dion.

Aldaketa horiek zerk eragiten dituen ez dago argi, beraz, hemen aldaketak deskribatzera mugatuko naiz; horretako, deitzaileak erabiliko ditut adibide gisa, izan ere, haien etimologiak askoz gardenagoak dira izen berezienak baino. Hemen normaltzat jotzen dena konposatu kopuru handi bati dagokio, hain zuzen konposatu horiek dira euskal hizkuntzan ematen diren eraketen multzo ohikoena.