Margolari abangoardista, Arronan (Gipuzkoa) 1905eko urrian jaioa. Txikitatik hezurretako gaixotasun bat izan zuen hanketan eta horrek baztertu egin zuen, Euskal Billerako dama batzuek ospitalean zegoela marraztera animatu zuten arte; gero lagunek bultzatu zuten, horien artean Zuloaga bere animatzaile eta faboritoa, urte gutxiren buruan bere pinakotekarako bere hainbat lienzos.Segjarraitu zuen
Juan Erenchun ("La Voz de España") "Bere intuizio artistikoak bi dogmarekin borrokatu zuen: inpresionismo hutsa edo argia batez ere (Barbinzon) eta post-inpresionismo hutsa argia elementu eraikitzaile gisa (Proventzako artista). Erretina fina eta paleta araztua zituen, eraikitzeko modu distiratsua, eta argia, sakontasuna, izaera eta indarra islatu zituen bere olio-pinturetan. Nortasun ondo zehaztuarekin eta mihise sorta on batekin, zeinetan beharbada paisaiaren leialtasun literarioa baino gehiago Naturaren benetako emozioa zegoen, lehiaketetara joan zen eta erakusketak arrakasta handiz egin zituen. ""Pintore ona
da -dio Luis de Madariagak. Vicente Laffitte buru duen Gipuzkoako Foru Aldundiak antolatzen dituen erakusketetatik dator." 1928an bigarren sari bat lortu zuen Donostiako Hasiberrien Erakusketan. 1929an hiriburuan (San Fernandoko Errege Akademia) eta Toledon bizi izan zen. Bere lehen erakusketa Euskal Artisten Elkarteak antolatu zuen Bilbon 1930ean. Hurrengo urtean lehen saria lortu zuen Donostiako Nobelen Erakusketan, 1933an Madrilgo Ateneoan eta 1934an Donostiako Kursaal Handian, Lecuona eta Oteizarekin. Diru sarrera txikiekin Gaztelako lurretara joan zen, eta han paisaia ederrak lortu zituen Segovian, Toledon, Avilan eta Mantxako lurretan, tintaz soilak, lerro-argiak eta izaera eta emozio bizikoak n.Balenciaga, Erenchunek adierazitako bideari
jarraitu zion, baina ez zuen ikusi itzuli zen arte. Haien pintatzeko moduak ez dira batere antzekoak, ordurako Balenciagak prestakuntza sendoa baitzuen. Gipuzkoan, barnealdeko kostalde eta txoko tipikoak zeharkatu zituen. Getariako portuko txalupak 1953an erosi zituen Madrilgo Arte Museoak, eta artista guztiek irrikatzen zuten arrakastetako bat zen. Aldizkariek eta egunkariek beren mihiseak errepikatu zituzten, eta haien artean Pastora nabarmendu zen, fintasun handikoa: Partida de mus de energía singular, simpleki miresgarria: Orioko eliza, Arrona elurrarekin, Urrestilla, Iziar, Oiquina eta bere barnealdea, harmonia gris finak dituen zementu-fabrika batena, oso zaila... Aitzolek gomendatuta, Arantzamendin ontziratu zen Oteizarekin
batera Argentinara bidean 1935ean, eta Buenos Airesen eta bere probintzian erakutsi zuen. Argentinan bizi izan zen berarekin, Hego Amerikatik Iparraldera, Filipinetara, joateko asmoz. Japonia, Lur Santua, Italia eta Frantzia. Txile eta Mexikoko Santiagora joanez hasi zen. Gaixotu egin zen Mexikoko Liburutegi Nazionalaren atarian bere koadroak zintzilikatzen ari zela. Hemen, bere erakusketa inauguratzear zela, urte hartako azaroaren 26an hil zen, trafiko istripuan, Arteta handia bezala. Mexikoko Euskal Etxeko zuzendaritza batzordeak eta hainbat artistak, tartean Zabaleta harpa jotzaile donostiar ospetsua, Arroako margolariari lagundu zioten bere azken egoitzara, mausoleo xume bat eraikiz, non harlauzan dedikazio sentimendu bat grabatu zuten: hileta ekitaldian idazleak hileta-otoitz bat irakurri
zuen Gaztelu.Celebrada. AEBetako prentsa guztiak artista gazte honen goraipamen handiak egin zituen: bere lan asko museoek eta partikularrek erosi zituzten bere pinacotecas.Segun
Gil Fillol, Balenciaga bere olioetan Manet-etik gertu dago, beste batzuetan Gauguin-etik gertu bezala, batzuetan efektu koloretsu
eta argitsuak bakarrik bilatzen ditu, eta
beste
batzuetan bere lanaren eskeletoen gainean erakusten saiatzen da.
Bigarren multzoan, Orioko bi paisaiak sartu ditugu, eta, lehenengoan, Getariako portu zaharrekoa. Han, dizdirak, bikain intonatutako pasta beroen baheketak, bizi-efektu guztiz kualifikatua sortzen du, non gorriak eta horiak elkarrekin bizi diren, amaitze harmonikoa egiten duten eta masen oreka ezin hobea den. Hor daude, aldi berean, inpresioa eta adierazpena, ezaugarri neurgarriak, artista berrien funtsezko gidoi gisa balio dutela diruditenak. Balenciagaren azken mihise hau Arte Modernoko Museoak erosi du, eta txalotu egiten dugu, bada garaia arte moderno nazionalarentzat duintasunez aintzat hartzea merezi duen guztia ofizialki aintzatesteko. "(Rafael
López Izquierdo Madrilgo "La Nación" egunkarian, 1933-IV-1). "Hiri-paisaia batzuk,
hala nola Orio eta Getaria, lehen begiratuan sartzen dira begietatik, eta, gero, xehetasunez behatuta, benetako gozamenaren sentsazioa sortzen dute, jaki bikain landuarena bezalakoa; hondoko iruditxo ñimiñoak, petrilean ukondotuak, arrosa-ukituarekin apaindutako fatxada, arropa etzana, itsasadarra bere isla leunekin... Beste oleoetan, digeritzeko hain errazak ez direnetan, beren intonazio bortitz edo ilunekin, berehala sumatzen dugu eduki gupidagabea, korrosiboa. Jendetza pilatu, dantzatu eta dantza makabro moduko batean dibertitzen den herriko plaza hori bezala. Jaiak edo bilguneak, herrikoia dena, ez daude Regoyosen ukitu inozo eta samurrarekin interpretatuta, nahiz eta berarengan pentsatzera bultzatzen gaituzten ezinbestean; ez dira planteatzen ez Zubiaurretarren erlijiotasunarekin, ezta Jose Arrueren folklorismo karikatureskoarekin ere: Alemaniako ildo espresionistatik hurbilago jartzen gaituzte, Ensorretik Kirchnerrengana, hain modu lotsagabean, giza maskara gisa. Bi autorretratuek bat-batean pinturaz maiteminduta dagoen gazte ilusionatutik arte-denden atzealdeko panorama ilunean sartzen den gizonera eramaten gaituzte. Pinturari egindako maitasun-adierazpen batetik (artistaren eskua, paleta, zapia) ukabilkada jaso zuen margolari pairatu eta sufrituari, eta jakin zuen automargina.Pienso
Balenciagak ezagutzen zituela Regoyosen inpresionismo inozoaren eta Zuloagaren tremendismo hanpatuaren arteko mugak (Zuloagarena, haren babesle izan baitzen). Agian horregatik, berea beste helmuga batzuk planteatzen dituen ikuspegia da: alde batetik, euskal motiboa desmitifikatzea; eta bestetik, gaiaz haratago pintatzea. Orbana, formaren materiagabetasuna, argiak eragindako disoluzioa, etereoaren disgregazioa, eraikitako bolumen eta formarekin kontraste eta kontrajarrita bizi dira, Cezanneren moduan betierekotuak, edo, hobeto esanda, Cezanneren omenez (...) Bestalde, erritu-erroskillen zuriak, zementu-fabrikaren gris nagusiak, eguneroko presioaz osaturiko begirada bat kontatzen dio. Balenciagak pintura maite du, eta badaki aurrera egin eta hobetu ezin duen mundu txiki horretatik atera beharra duela. "(Adelina
Moya en La Voz de Euskadi, 1983-VI-16).Ainhoa AROZAMENA
AYALA
Juan Erenchun ("La Voz de España") "Bere intuizio artistikoak bi dogmarekin borrokatu zuen: inpresionismo hutsa edo argia batez ere (Barbinzon) eta post-inpresionismo hutsa argia elementu eraikitzaile gisa (Proventzako artista). Erretina fina eta paleta araztua zituen, eraikitzeko modu distiratsua, eta argia, sakontasuna, izaera eta indarra islatu zituen bere olio-pinturetan. Nortasun ondo zehaztuarekin eta mihise sorta on batekin, zeinetan beharbada paisaiaren leialtasun literarioa baino gehiago Naturaren benetako emozioa zegoen, lehiaketetara joan zen eta erakusketak arrakasta handiz egin zituen. ""Pintore ona
da -dio Luis de Madariagak. Vicente Laffitte buru duen Gipuzkoako Foru Aldundiak antolatzen dituen erakusketetatik dator." 1928an bigarren sari bat lortu zuen Donostiako Hasiberrien Erakusketan. 1929an hiriburuan (San Fernandoko Errege Akademia) eta Toledon bizi izan zen. Bere lehen erakusketa Euskal Artisten Elkarteak antolatu zuen Bilbon 1930ean. Hurrengo urtean lehen saria lortu zuen Donostiako Nobelen Erakusketan, 1933an Madrilgo Ateneoan eta 1934an Donostiako Kursaal Handian, Lecuona eta Oteizarekin. Diru sarrera txikiekin Gaztelako lurretara joan zen, eta han paisaia ederrak lortu zituen Segovian, Toledon, Avilan eta Mantxako lurretan, tintaz soilak, lerro-argiak eta izaera eta emozio bizikoak n.Balenciaga, Erenchunek adierazitako bideari
jarraitu zion, baina ez zuen ikusi itzuli zen arte. Haien pintatzeko moduak ez dira batere antzekoak, ordurako Balenciagak prestakuntza sendoa baitzuen. Gipuzkoan, barnealdeko kostalde eta txoko tipikoak zeharkatu zituen. Getariako portuko txalupak 1953an erosi zituen Madrilgo Arte Museoak, eta artista guztiek irrikatzen zuten arrakastetako bat zen. Aldizkariek eta egunkariek beren mihiseak errepikatu zituzten, eta haien artean Pastora nabarmendu zen, fintasun handikoa: Partida de mus de energía singular, simpleki miresgarria: Orioko eliza, Arrona elurrarekin, Urrestilla, Iziar, Oiquina eta bere barnealdea, harmonia gris finak dituen zementu-fabrika batena, oso zaila... Aitzolek gomendatuta, Arantzamendin ontziratu zen Oteizarekin
batera Argentinara bidean 1935ean, eta Buenos Airesen eta bere probintzian erakutsi zuen. Argentinan bizi izan zen berarekin, Hego Amerikatik Iparraldera, Filipinetara, joateko asmoz. Japonia, Lur Santua, Italia eta Frantzia. Txile eta Mexikoko Santiagora joanez hasi zen. Gaixotu egin zen Mexikoko Liburutegi Nazionalaren atarian bere koadroak zintzilikatzen ari zela. Hemen, bere erakusketa inauguratzear zela, urte hartako azaroaren 26an hil zen, trafiko istripuan, Arteta handia bezala. Mexikoko Euskal Etxeko zuzendaritza batzordeak eta hainbat artistak, tartean Zabaleta harpa jotzaile donostiar ospetsua, Arroako margolariari lagundu zioten bere azken egoitzara, mausoleo xume bat eraikiz, non harlauzan dedikazio sentimendu bat grabatu zuten: hileta ekitaldian idazleak hileta-otoitz bat irakurri
zuen Gaztelu.Celebrada. AEBetako prentsa guztiak artista gazte honen goraipamen handiak egin zituen: bere lan asko museoek eta partikularrek erosi zituzten bere pinacotecas.Segun
Gil Fillol, Balenciaga bere olioetan Manet-etik gertu dago, beste batzuetan Gauguin-etik gertu bezala, batzuetan efektu koloretsu
eta argitsuak bakarrik bilatzen ditu, eta
beste
batzuetan bere lanaren eskeletoen gainean erakusten saiatzen da.
Bigarren multzoan, Orioko bi paisaiak sartu ditugu, eta, lehenengoan, Getariako portu zaharrekoa. Han, dizdirak, bikain intonatutako pasta beroen baheketak, bizi-efektu guztiz kualifikatua sortzen du, non gorriak eta horiak elkarrekin bizi diren, amaitze harmonikoa egiten duten eta masen oreka ezin hobea den. Hor daude, aldi berean, inpresioa eta adierazpena, ezaugarri neurgarriak, artista berrien funtsezko gidoi gisa balio dutela diruditenak. Balenciagaren azken mihise hau Arte Modernoko Museoak erosi du, eta txalotu egiten dugu, bada garaia arte moderno nazionalarentzat duintasunez aintzat hartzea merezi duen guztia ofizialki aintzatesteko. "(Rafael
López Izquierdo Madrilgo "La Nación" egunkarian, 1933-IV-1). "Hiri-paisaia batzuk,
hala nola Orio eta Getaria, lehen begiratuan sartzen dira begietatik, eta, gero, xehetasunez behatuta, benetako gozamenaren sentsazioa sortzen dute, jaki bikain landuarena bezalakoa; hondoko iruditxo ñimiñoak, petrilean ukondotuak, arrosa-ukituarekin apaindutako fatxada, arropa etzana, itsasadarra bere isla leunekin... Beste oleoetan, digeritzeko hain errazak ez direnetan, beren intonazio bortitz edo ilunekin, berehala sumatzen dugu eduki gupidagabea, korrosiboa. Jendetza pilatu, dantzatu eta dantza makabro moduko batean dibertitzen den herriko plaza hori bezala. Jaiak edo bilguneak, herrikoia dena, ez daude Regoyosen ukitu inozo eta samurrarekin interpretatuta, nahiz eta berarengan pentsatzera bultzatzen gaituzten ezinbestean; ez dira planteatzen ez Zubiaurretarren erlijiotasunarekin, ezta Jose Arrueren folklorismo karikatureskoarekin ere: Alemaniako ildo espresionistatik hurbilago jartzen gaituzte, Ensorretik Kirchnerrengana, hain modu lotsagabean, giza maskara gisa. Bi autorretratuek bat-batean pinturaz maiteminduta dagoen gazte ilusionatutik arte-denden atzealdeko panorama ilunean sartzen den gizonera eramaten gaituzte. Pinturari egindako maitasun-adierazpen batetik (artistaren eskua, paleta, zapia) ukabilkada jaso zuen margolari pairatu eta sufrituari, eta jakin zuen automargina.Pienso
Balenciagak ezagutzen zituela Regoyosen inpresionismo inozoaren eta Zuloagaren tremendismo hanpatuaren arteko mugak (Zuloagarena, haren babesle izan baitzen). Agian horregatik, berea beste helmuga batzuk planteatzen dituen ikuspegia da: alde batetik, euskal motiboa desmitifikatzea; eta bestetik, gaiaz haratago pintatzea. Orbana, formaren materiagabetasuna, argiak eragindako disoluzioa, etereoaren disgregazioa, eraikitako bolumen eta formarekin kontraste eta kontrajarrita bizi dira, Cezanneren moduan betierekotuak, edo, hobeto esanda, Cezanneren omenez (...) Bestalde, erritu-erroskillen zuriak, zementu-fabrikaren gris nagusiak, eguneroko presioaz osaturiko begirada bat kontatzen dio. Balenciagak pintura maite du, eta badaki aurrera egin eta hobetu ezin duen mundu txiki horretatik atera beharra duela. "(Adelina
Moya en La Voz de Euskadi, 1983-VI-16).Ainhoa AROZAMENA
AYALA