Nortasun politiko eta intelektuala, ELA-STVko militante historiko antifrankista, 1935eko urtarrilaren 25ean Donostian jaioa, familia baten baitan, aitaren aldetik, tradizioz medikuntza arloan aritua. 2017ko otsailaren 26an hil zen.
Donostiako Marianistetan egin zituen eskola ikasketak, Korazonistetan amaituz. Zaragozan, bertako Unibertsitatean Medikuntzan lizentziatu zen, eta, 50eko hamarkadan, euskal eta ezkerreko ikasle abertzale gazteekin lehen harreman politikoak hasi zituen. 1957an, EKIN talde klandestinoan sartu zen, eta 1959ra arte aritu zen bertan. Ortega, Baroja eta Unamunoren irakurketengatik "espainolkeria" leporatuta kanporatu zuten. Soldadutzan, Gerra Kontseilu bat emateko zorian egon zen Francoren hedabide politikoekin izandako istilu bat. Gero, Madrilgo Laneko Medikuntza Eskolan ikasi zuen (hiri horretan ezagutzen ditu literatura eta garaiko mugimendu konprometitua), eta bere jaioterrian finkatu zen.
Donostian, familia-medikuntza landuz, klandestinitateko gazte abertzaleetan sartu zen, EGIn (Barneko Eusko Gaztedi), eta horrek haustura ekarri zion bere familia-inguruneari, ordura arte euskal nazionalismoarekin zerikusirik ez zuena. Nazionalista gisa -baina heterodoxoa-, Akademia Errantearen bileretan parte hartzen du, 1960ko hamarkadan erdi-klandestinitatean lan egin zuen Erregimenarekiko menpekotasunik gabeko intelektualen taldea.
EGIren Gipuzkoako Mahai Probintzialeko kidea da, 1962ko ekainaren 4, 5, 6, 7 eta 8rako 1948an Hagan sortutako Europako Mugimenduaren IV. Kongresua iragarri zenean. Mugimendu horren espainiar sekzioan parte hartzen zuen EAJk sorreratik, eta euskal ordezkariak Barne eta Erbesteko opositore zen Espainiaren abaniko askotarikoaren ordezkari gisa identifikatu ziren. Pasaportea ukatzeagatik parte hartu ezin badu ere, Gipuzkoako Alderdi Popularrak du ekitaldi horretara joango diren gipuzkoarren taldea ("Contubernio" ospetsua) egiteko ardura. Horrela, eta euskal inguru klandestinoa ondo ezagutzen duenez, Barne Ministerioko ELAko taldea ere sartu du ordezkaritzan, Kepa Anabitarte "Eladio" eta Iñaki Aguinaga "El Bonzo" buru direla, eta Ayestaranek harreman estua izango du haiekin.
Talde horrek Kongresua utzi du, ados ez egonda, protesta gisa, Erregimen frankista eroriz gero "berehalako euskal autonomia" (Kataluniakoa, 1931koa) ez delako sartu. Alemaniako hiri horretan, erbesteko euskal burokrazia politiko-sindikalaren eta "Eladio" taldearen arteko talkan, euskal Sindikatu Katolikoaren historiaren bidaia interesgarri bat egiten da. Ikus EUSKO LANGILEEN ALKARTASUNA-SOLIDARIDAD DE TRABAJADORES VASCOS. Barne eta Erbesteko ELAren arteko haustura 1964ko abenduan gertatu zen; ELA-Berri sortu zen, gero ELA-MSE.
ELA klandestino berriaren eraketan (Euskadiko Mugimendu Sozialista) Municheko hainbat atsekabek hartuko lukete parte: Aguinaga "El Bonzo", Ayestaran "Baroja" eta Anabitarte "Eladio", besteak beste. Bere baitan nazio auziaren lehen planteamendu sozialista ematen da eta 1964an haustura demokratikoaz hitz egiten da. Urte horietan, ELA-MSE harremanetan egon zen Suarez Carreño talde madrildarrarekin, Piñeiro talde galiziarrarekin eta Pallach eta Amadeo Cuito MSC kataluniarrarekin. PSOE eta EAJ politikoki gainezka eginda, bere lurra zapaltzeari utzi gabe, PCEtik eta ETAren atipoletan oso gertu kokatu zen, "euskal karrilismo" moduko bat bezala (Ricardo Arregui). Alternatiba politiko zaila izan zen, erbesteko Eusko Jaurlaritza, Euskadiko Aliantza Sindikala, ETA V eta VI, Felipe eta PCEren ezkerreko komunismo ezberdinen aurrean oso talde beligerantea izan zelako. Lan egiteko metodoa "Lan Deya" argitalpen klandestinoa izan zen eta Gizarte Eskoletan ELAko "ideologoak" Jose Ayinaga izan ziren. Eskola sozial klandestinoa Elizaren lokaletan garatzen zen, eta, aurrera zihoazen aldaketen jakitun, orain ezkerreko gazteen esku uzten ditu. Han, momentuko literatura politikoaren irakurketa eta hausnarketa nagusitu zen (antikolonialista, marxista, euskararen mundukoarekin eta aldarrikapen nazionalistarekin batera).
Baina, une bat iritsita, Elizak gaztetasun hori eskuetatik ihes egiten zitzaiola ohartarazi zuen. Ayestaranek bere "kontsiliario kolokakoak" deitzen zituenak, inklusio eta bazterketa arauak aplikatu zituzten, ELAk Urolako feudo zaharra (Azpeitia eta Zestoa) besterik ez zuelarik gorde, pausoz pauso "El Bonzo" inguruan nukleatutako "Eladio" taldetik urruntzen joan ziren nukleoak, MAYENGOA marka berria (Jesuita Baroja) tazitoki arbuiatzen ari dira. Hemendik bakarrik ulertzen da 1969ko zatiketa, bi fasetan, ELA-MSE taldearekin eta bere proiektu politikoarekin traste eman zuena.
A) Lehenik eta behin, ezberdintasunak honako hauei buruzkoak dira: jarrera politikoen aurkezpenean malgutasun handiagoa edo txikiagoa, oinarria zabaltzea komeni den ala ez, ETA fenomenoa tratatzeko eta epaitzeko optika-ezberdintasunak (1970, Burgosko Epaiketa: akusatuei babesa ematea ala ez). Taldea apurtu egiten da eta, bakoitzak bere aldetik, ELA-MSE siglen azpian eladioak (Bonzo zurrunaren jarraitzaileak) aurkitzen ditugu, alde batetik, eta, bestetik, sindikatuen aldeko talde bat, Alfonso Etxeberria "Tasio" buru duena, zeinarekin Ayestaranek jarraitzen duen. 1973an, Etxeberria-Ayestaran taldea ELA/STVko Batzordearekin harremanetan jarri zen Biarritzen, nahiz eta elkarrizketak oraingoz ez gauzatu. Urte horietan, Ayestaranek arrakala ireki zuen Nafarroan, eta erakundearen zelula klandestino bat sortu zuen Iruñean —gerora Nafarroako ELA izango zenaren hazia—, eta zenbait urtez bere jabetzakoa zen erdiguneko lokal bat utzi zion.
B) Urolako taldeak garaiko errealitate sozialean egokiago mugitzen jakin zuen, kredentzial politiko gisa sindikalismo hutsa, Miarritzeko ELAren burokraziarekiko akordioa (Leunda, Robles-Aránguiz) eta, azken finean, EAJrekin akordio ez espresoa baina agerikoa maneiatuz. Frankismoaren amaiera eta balizko hauteskundeak gertu ikusten zituela.
1974an, Urretxuko Guraso Pasionisten Komentuan egindako Asanbladan, Alfonso Etxeberria, Josetxo Lizarraga eta Juan Olascoaga "katoliko-solidarioek" bateratzearen prezioa ordaintzea erabaki zuten, hau da, ELA-MSE hasierako militante "politikoen" taldea baztertzea. Antonio Ayestaran, Eduardo Sancho, etab. ELAk EAJren balizko konkurrenteen esparrua arindu zuen eta euskal Eliza lasaitu zuen alderdi konfesionalean, 1975eko iraileko integrazio eta bateratze akordioei eskuin politiko nazionalistaren plazeta lortuz.
"Politikarien" "leherketa kontrolatuaren" ondoren, Franco jenerala hil zenean Euskal Sozialista Biltzarrea ESB (1975-1976) eta Euskadiko Sozialistak Elkartze Indarra ESEI (1976) sortzea, horrela, elementu horien berbatze berantiar eta frustratuari dagokio. Ayestaran lehenaren talde sortzailean dago, eta, gero, bigarrenaren zerrendetan.
1976an, Idoia Estornes emaztearekin batera, Euskal Foruak Berrezartzeko Kanpainaren eragileetako bat izan zen, eta urte horretako uztailaren 21ean Bergaran egindako elkarretaratze jendetsuan amaitu zen. 1977ko ekainaren 15eko hauteskunde konstituziogileetan Gipuzkoako ESBko zerrendetako azken postuan aurkeztu zen.
ESEIko independente gisa (Euskadiko Ezkerrarekin koalizioan), 1979an, Gipuzkoako Batzar Nagusietako ahalduna izan zen. Bertan, uztailaren 2an, bere armarriaren kanoi historikoak, Nafarroarentzat umiliagarriak eta belizistak zirelakoan, ezabatzen zituen mozio bat aurkeztu eta aho batez onartzea lortu zuen. Geroxeago dimisioa eman zuen, euskal abertzaletasunak menderatutako Batzar hauen (bereziki Euskadiko Ezkerraren) eta ETAren terrorismoaren aurkako erredaktoreetako bat izan zelako, Jrekin batera. Caro Baroja, Eugenio Ibarzabal, Koldo Mitxelena eta Idoia Estornés, talde armatuaren jardun latzaren aurkako lehen Manifestua (33en Manifestua, 1980-05-27).
Aktibo artikulista, distiratsua eta analista politiko polemikoa, 80ko hamarkadatik ikusten zaio alderdi-politikatik eta aparatu sindikaletatik gero eta urrunago dagoen jarrera hartzen. Medikuntzan jarduteari utzi gabe, Psikologian lizentziatu zen, artikuluak argitaratzen jarraitu zuen eta Gipuzkoako Foru Aldundiko Lan Osasuneko Zerbitzua zuzendu zuen. 1990eko uztailaren 1ean "Deia" egunkarian egindako elkarrizketa batean, elkarrizketatzaileak "hipotekarik gabeko borrokalari beteranotzat" jo zuen, eta epaia: "Harekin ados egon ahal izango da edo ez, baina Ayestaranek buru antolatua du". Elkarrizketa honetako pasarte batzuk:
"Sindikatuak gaur egun burokraziak baino ez dira, elkarren aurka borrokatzen dutenak, boterearekin duten harremanetik, erakundeen babesetik eta aurrekontu publikotik bizi direnak. Aparatu instituzionalak dira, militantziaren babesaren zain egon beharko balute desagertuko liratekeenak. Horretan ez dira ezertan bereizten alderdietatik. Antzerki politikoan beste funtzio bat balio dute, baina, funtsean, gauza bera dira".
"Sindikalismo historikoa iraganeko gizarte industrialaren lekuko da. Touraine-k "gizarte programatua" deitzen duen horretan gaude, non sindikalismo klasikoak oinarrizko mugimenduen konpetentzia pairatzen duen, goitik beheraino erakunde bihurtutako zentral sindikalekin kontrajarriz. Gaur egun, benetako base mugimenduek, Renfeko makinistek edo aire kontrolatzaileek, esaterako, ez dute ohiko sindikatuen barruan jarduten".
"Estatutuak esnea ematen jarraituko du Kontzertu Ekonomikoak dauden bitartean eta diru-transfusioak mantentzen diren bitartean. Estatutua ez da agortu, sozialki instituzionalizatu da. Hau da, interes talde handiak sortu ditu bere inguruan, mundu antolatuan konformatzen direnak bezalakoak. Eta ez da kritikoa, ona da hala izatea. Gainera, Espainia eta Europa izeneko errealitate batzuen barruan, esparru instituzional batean eratu da. Estatutuak bere baitatik asko ematen jarraituko du filosofia autonomista baten barruan, eta ez du ezer emango hortik kanpo".
"Autodeterminazioa gaur egun postulatu zaharkitua da. Zentzua izango zukeen, 1977an, bloke abertzale baten barruan denak batuta atera izan bagina, lituaniarrek egin duten bezala. Baina batuta atera beharrean, 27 partidatan zatituta atera ginen, eta jada ez du konponbiderik. Eusko Legebiltzarrak autodeterminazioaren inguruan lortutako akordioa borroka politiko bat da, lauzpabost aste irauten duen beste bat. Atzean ez zegoen proiektu egiturarik, are gutxiago background kolektibo bat".
"...abertzaletasunak gutxienez ziklo historiko bat agortu du. Abertzaletasunaren paradigmak etnia bakoitzak bere estatu propioa osatzeko duen eskubideari erantzuten badio, hori jada ez da posible (...) Beharrezkoa da autonomia nazional kultural baterantz jotzea, horrek estatu propio bat eratzea ekarri gabe, eta autonomia nazional kultural horretatik abiatuta, jarduteko espazio zabalagoak bilatzea. (...). Naziotasun bat eremu politiko multinazional batean txertatzeko proiektu historikoa da. Eskubide kolektiboak kolektibitateko norbanakoen eskubide gisa dira, eta ez Estatu bat edo lurralde-entitate independente bat eratzera bideratutako formula politiko gisa".