Museos

Nafarroako Museoa. Iruña

Nafarroako Museoa Iruñeko Santo Domingo kalean kokatua dago, eta hiriko eraikin historiko bat okupatzen du, Andre Maria Errukizkoaren Ospitalearena. Horregatik, museoaren gaurko bere izaera bera, neurri handi batetan behintzat, historian zehar izandako gertaeren ondorioa dela esan dezakegu.

  • Andre Maria Errukizkoaren Ospitalea.

Esan bezala, gaur egun Museoak okupatzen du 1545an sortutako ospitale zaharraren eraikina. 1932an ospitalearen instalazioak Barañainera eraman zuten, Nafarroako Ospitalea sortu zenean, eraikin zaharra abandonatu zelarik. Hogei urte beranduago, 1952an, ospitalea bota egin zuten, orube horretan Nafarroako Museoa paratzeko asmoz. Planoak Jose Yarnoz Larrosa arkitektoak egin zituen, eta Errenazimenduko eraikin zaharretik kapera eta ospitalearen fatxada soilik kontserbatu ziren, gainerako guztia desagertu zen bitartean. 1986an, azkenik, Museoaren eraikina berreraiki zen, Jordi Garces eta Enric Soria arkitektoen diseinuak jarraituz, kapera eta ospitaleko aurrealde zaharra, hala ere, proiektu berriari erantsi zitzaizkion.

Ospitalearen aurrealdea garaitza-arku klasizista bat da, XVI. mendeko Sebastiano Serlioren tratatuetan inspiratua, zalantzarik gabe. Erdi puntuko arku handi batekin irekitzen da, arrosekin eta aingerutxoen buruekin apaindurik. Alboetan, orden joniarreko bi zutabe daude, plintoen gainean, fustearen beheko herena gruteskoez osatutako dekorazioarekin doalarik. Arkuaren abioan inposta molduratu bat dago, eta haren gainean bi estipite, arku-sailetan arrosekin dekoraturik dauden bi medailoi dauden bitartean. Honen gainean friso epigrafikoa dago, "MUSEO DE NAVARRA" inskripzioarekin, eta gainean erlaitza batek sostengatzen du portada honen bigarren gorputza. Hemen ikus daiteke bi satiroek daramaten Nafarroako armarria, eta alboetan bi buru, maskulinoa bata eta femeninoa bestea, daramaten medailoiak. Bigarren atal honen gainean lorontzi batzuk eta frontoi mixtilineo bat ikus daiteke.

  • Kapera.

Kapera XVI. mendeko fabrika da, eta Juan de Anchieta harginak egin zuen 1547an. Gurutze latinoko oinplanoa du, bi ataletan banatutako nabe bakarrarekin, kruzero karratua eta buru-horma zuzenean amaitutako burualdea. Sarrera elizaren oinetan dago, bi kapera txiki ditu transeptu moduan, eta burualdearen Epistolaren aldeko murruari itsatsita sakristia bat dago. Hormak adreiluzkoak dira, eta barnealdean margoturik doaz, harlanduen itxura imitatzen duen apaindura batekin. Argiztapena lortzen da atal bakoitzean dagoen erdi puntuko arku batekin, gehi oinetan dagoen errosetoi bat. Oinetan, gainera, koru jaso bat dago, arku eskartzano baten gainean eta zurezko balaustradarekin. Estalkiari dagokionez, elizak gurutze gangak jaso zituen, tertzeletezkoak nabean eta transeptuaren besoetan, eta diseinu ezberdineko trazeria izartsuekin kruzeroan eta burualdean. Giltzarriak arrosekin eta armarriekin dekoratuak daude.

Eliza honen aurrealdea XVII. mendeko portada barrokoa da, Garesko Bakardadeko komentutik ekarrita. Erretaula baten itxura du, hiru kalerekin eta bi solairu gehi atikoarekin, eta artikulatua dago orden toskanarreko zutabeekin. Beheko pisuan sarrera dago, erdi puntuko arku batekin, eta gainean, horma-hobi batetan, Amabirjinaren harrizko eskultura bat, belaunika. Alboko kaleetan, antzeko nitxoetan, Loiolako San Ignazio eta Xabierko San Frantziskoren irudiak daude. Bigarren atala trinkoagoa da, eta erdiko kalean lehen aipatutako errosetoia dago, alboko kaleetan aletoiak irudikatzen dituzten erliebe batzuk besterik ez dauden bitartean. Atikoan horma-hobi bat dago, pilastren artean, eta frontoi triangeluar bat. Alboetan, azkenik, piramide eta bola herreratarrak ikus daitezke. Gaur egun kapera hau Museoaren beste areto bat da, eta erakusketak egiteko erabiltzen da batez ere.

Museoa sortu zen 1910an, Nafarroako Monumentuen Batzordearen lanaren ondorioz, eta bere lehengo egoitza Nafarroako Comptos Ganberan egon zen, bilduma oraingo egoitza honetara ekarri zuten arte.

Historiaurreko aretoak beheko solairuan daude, bertan Paleolitotik Burdin Arora arteko objektuak aurkitu daitezkeelarik. Nafarroako kobazuloetan (Berroberria, Abauntz, Zatoia...), estazio megalitikoetan (Aralar, Urbasa, Artaxoa...) eta Burdin Aroko herrixketan (Alto de la Cruz, Castejón, El Castillar...) izandako indusketa arkeologikoetan aurkitutako piezak gordetzen dira hemen, besteak beste.

Garai erromatarra ordezkatzeko, Iruñeko Pompaelo, Arellano, Santacarako Civita Cara, Tuterako Soto de Ramalete edota Mendigorriako Andelos bezalako aztarnategietako piezak bildu dira, hala nola mosaikoak, arkitektura-zatiak, harri miliarioak, hilarriak, lanabesak, zeramikako tresnak, txanponak eta erabilera pertsonaleko osagaiak.

Erdi Aroari dagokionez, garai bateko Tuterako meskitaren materialak aurki daitezke, baita desagertutako Iruñeko katedral erromanikoarenak ere. Nabarmendu ditzakegu Esteban maisuak burututako kapitelak. Ikusgarria ere da Leireko bolizko kutxatila arabiarra, Cordobako eskolakoa. Pintura ere ongi irudikatua dago museoan, obra gotikoei esker batez ere. Aipatuko ditugu Iruñeko katedraleko klaustrotik ekarritako freskoak, Juan Oliver margolariak katedralerako egindakoak, Artaxoako Maisuarenak, Pedro Diaz de Oviedo San Andresen Martirioa, Artaxoako Roque maisuaren San Saturninoren Bizitza, Galipentzu Lehen eta Bigarren maisuen lanak, Olletako Lehen eta Bigarren maisuenak etab. Zilargintza lanetan, aipatu behar dugu Karlos III.aren Kaliza.

Errenazimenduko pintura ordezkatua dago Ramón Oscárizen tailerretik sortutako Setuaingo erretaularekin, Gaspar Becerra margolari espainiarraren Iragarkundearekin edota Luis de Moralesen Ecce Homo delakoarekin, besteak beste. Bereziki interesgarriak izan daitezke, hala ere, Orizeko jauregiko horma-pintura anonimoak. Eskulturgintzan, Juan de Anchieta gipuzkoarrak egindako San Jeronimo aipa daiteke. Barrokoari dagozkio Jacob Bouttats maisu flamendarrak egindako kobre-gaineko pinturak, baita Claudio Coello, Mateo Cerezo, Vicente Berdusan, Juan de Valdes Leal edota Luca Giordanoren obra batzuk ere.

Aro Garaikideari dagokionez, bilduma interesgarria ere gordetzen da hemen. Garrantzitusena, seguru asko, izan daiteke Francisco de Goyak margotutako San Adriango Markesaren erretratu bikaina. Honetaz aparte, bertako maisuen lanak daude, hala nola Salustiano Asenjo, Inocencio Garcia Asarta, Andres Larraga, Nicolas Esparza, Javier Ciga, Miguel Perez, Gustavo de Maeztu, Jesus Basiano, Ignacio Echandi, Julio Briñol edota Julio Martin Caro. Eskulturgintzan Moises de Huertaren lanaren bat ikus daiteke, baita Jorge Oteiza eskultore gipuzkoarraren lan batzuk ere.

  • A.A.B.B.: Museo de Navarra. Iruñea, Nafarroako Gobernua, 1989.
  • A.A.B.B.: Pamplona. Guía de Arquitectura. Iruñea, Colegio de Arquitectos Vasco-Navarro. Delegación de Navarra, 1994, 38-39 orr.
  • ARAZURI, J.J.: Pamplona, calles y barrios, III. tomoa. Iruñea, autorearen edizioa, 1979, 174-179 orr.
  • GARCÍA GAÍNZA, M.C. (et. alt.): Catálogo Monumental de Navarra, V tomoa, Merindad de Pamplona, Iruñea, Nafarroako Gobernua, Iruñeko Artzapezpikutegia, Nafarroako Unibertsitatea, 1997, 415-423 orr.
  • LACARRA DUCAY, Mª Carmen (et. alt.): Navarra, guía y mapa, Lizarra, N.A.K. 1983, 246 y 251 orr.