Ver versión en euskera euskera
Tipologia arkitektoniko gisa, hotela, egungo beste tipologia asko bezala, horrekin lotura zuzena izango duen garai historiko berri batekin sortuko da. Garai berriek, egoera ekonomikoa eta politikoa aldatzen duten heinean, gizartearen ohiturak eta usadioak ere aldatzen dituzte. Kasu honetan, gizartean langileen artean oporraldiaz gozatzeko eskubidea zabaltzen denean eta horren ondorioz, bidaiatzeko ohitura ere orokortzen denean, aisialdia izanik arrazoia nagusia -aurrera antzean arrazoi ekonomikoengatik ere gero eta bidai gehiago burutuko badira ere-, hotelen beharra gero eta agerikoagoa izango da. Hasieran behar horri aurre egiteko edozein bizilagunen etxeak oinarrizko funtzioa beteko du -lo egiteko lekua izatea alegia-. Baina bidaiariak aberatsagoak diren neurrian, lo egiteko aukera eskaintzeaz gain, hotela bera aisialdirako lekua bihurtuko da, hainbat aukera ezberdinak eskainiz, esaterako: taberna, jatetxea, igerilekua, ospakizun eta bileretako aretoak. Beharrak areagotu eta aberasten diren heinean, hasierako eraikin horiek ez dira egokiak suertatuko eta eraikuntza mota berria sortuko da, behar guzti horiei aurre egin ahal izateko.
Horren ondorioz, lehen hotelak XIX. mendearen hasieran kokatzen ditugu, garai horretan garatuko diren beste tipologia berriekin gertatuko den bezala. Lehen hamarkadetan hotel horiek garaiko nobleziaren jauregiak hartuko dituzte egoitza bezala. Arruntagoak gertatzen diren hotelak bizilagunen betiko etxebizitzetan eratuko dira. Lehenengo kasuan, eta batez ere hasieran behintzat gizartearen goi-mailako kideak izango direnez hotelak erabiliko dituztenak, eraikuntza mota horiek XIX. mendeko jauregien estiloari helduko diote, eklektizismo historizistaren aldeko apustua eginez. Goi-mailako hoteletan bereziki argi ikus daiteke berpizkunde hori, bereziki, barrokoarekin lotutako estiloak jorratu baitziren. Hala ere, tipologia horri dagokionean, XIX. mendearen amaieran eta XX. mendearen hasieran bereziki estilo berria modan jarriko da, hau da, erregionalista esaten dioten estiloa alegia. Halako hotelen asmo nagusia inguruko ohiko arkitekturarekin bat egitea zen. Gure kasuan, adibidez, neoeuskalduna izenez ezaguna dugun estiloa sortu zen, hau da, Euskal Herriko baserrien estiloa jarraitzen zuen arkitektura garatu zen. Beste lurralde batzuetan, garai horretan modernismoak arrakasta handia izango du. Estilo horretan eredu asko gauzatu baziren ere, garai berriei aurre egin nahian eta eklektizismo historizista baztertu nahian, burgesiak azken estilo hori nobleziarekin lotuko du eta erregionalismoa edota modernismoa klase ertaina berriarekin, hots, burgesiarekin berarekin.
XX. mendeko hogeita hamargarren hamarkadatik aurrera, beste tipologia askotan gertatuko den bezala, hotelen tipologian modernotasunak eta arrazionalismoak eragina handia izango dute. Hotelak hartuko dituzten eraikin askoren artean estilo berriaren aldeko apustua zabalduko da. Denboraren poderioz, joera orokortuko egingo da, garai berrietako ohitura berriekin bat egiteko asmoz. Horrela, eraikin askotan bereziki modan jarriko da art deco delakoa edota itsasontzien estetika esaten zaion estiloa. Itsasontziaren forma makurrak nagusitzen dira, kolore zuria erabiltzen da eta bide batez material berrien aldeko apustua egiten da.
Berrogeita hamargarren hamarkadatik aurrera modernotasuna eta arrazionalismoaren bertsio funtzionalena garatuko den neurrian, hotelek bat egingo dute estilo berriarekin, aurreko hamarkadetako adierazkortasuna alboratuz. Hotelek orain pragmatismoaren aldeko apustua egingo dute, bete beharreko funtzioei aurre eginez eta horretarako estilo soila eta sinplea garatuz. XX. mendearen hurrengo hamarkadetan estiloak hainbat gorabehera izango baditu ere -esaterako, hasiera batean organizismoaren eragina eta jarraian postmodernitatearena zenbait eraikuntzetan-, orokorrean apustua nahiko argia izango da arrazionalismo funtzionalistaren alde.
Euskal Herrian hotelaren tipologia ez da XIX. mendearen amaiera arte garatuko, gure artean turismoak orduan ezagutuko baitu lehen garapena. Hain zuzen, Euskal Herrian hasiera batean itsasoarekin lotuta dagoen turismoa garatuko da, gizartearen goi-mailako lagunekin lotura estua izanik. Horren ondorioz sortuko diren lehen hotelak gizarte talde horren beharrak eta nahiak asetzen saiatuko dira. Asmo horren adibide garbiak ditugu Donostian eraikiko diren Maria Cristina Hotela -Charles Meawes arkitekto britainiarraren lana-, Londres Hotela -Luis Elizalde arkitekto gipuzkoarraren lana- eta Hispano Amerikano Hotela -Manuel Dominguez Barrios arkitektoarena-, hirurak eklektizismoren alde eginez eraikiak, bereziki berpizkunde garaiko arkitektura historikoa berreskuratzeko asmoz.
Hala ere, sarreran aipatu dugun bezala, goi-mailako pertsonaiekin batera klase ertainak ere turismoaren modarekin bat egiten duenean, eraikin xumeagoak behar izan zituzten. Horrela, Euskal Herriko kostaldeko hainbat herritan -Getxo, Gorliz, Ondarroa, Deba, Zumaia, Zarautz edota Hondarribian- beste estiloa garatuko da, eklektizismo historizistari bizkarra emanez eta erregionalismoaren aldeko apustua egingo da -bereziki neoeuskalduna esan diogun estiloarekin bat eginez-. Zenbait xehetasunetan ere modernismoaren ezaugarriak sumatzen dira. Hotel horiek, gehienak txikiak, egun desagertuta daude edo etxebizitzak bihurtu dira, zaharberritze prozesuen ondorioz, Ondarroan Pedro Guimon-ek eraiki zuen hotelarekin -Badia Hotela aurrena, gero Vega Hotela izenekoa- gertatu den bezala.
Bestelakoan, XX. mendearen lehen hamarkadetan Euskal Herrian eraikiko diren hotel gehienek, bereziki hiri nagusietan, eklektizismoaren aldeko apustua egiten jarraituko dute, funtzionaltasunari gero eta garrantzi gehiago eskainiz Bilboko Carlton Hotelean -Manuel Maria Smith arkitekto bizkaitarraren lana- argi geratzen den bezala. Bertan, alde batetik oraindik historizismoaren ezaugarriak antzematen badira ere, bestetik modernotasuna eta arrazionalismoaren eragina agerikoa da.
Hirurogeigarren hamarkadatik aurrera hotelen tipologian aldaketa garrantzitsuak gertatuko dira. Eklektizismoa baztertuz, modernotasunaren aldeko apustua egingo dute, eraikin arrazionalistak eta funtzionalak egoera berri horren emaitza izanik. Garai berri horren adibide gisa aipa ditzagun Bilboko bi eredu, Barcelo Nervion Hotela -Josep Bohigas, Frances Pla eta Iñaki Baquero-ren lana- eta Husa Jardines de Albia Hotela, J. Rodriguez Ortiz de Zarateren lana izanik. Tipologia horretan XX. mendearen bukaeran postmodernitateak eragina izango du, Donostian Amara Plaza Hotelean argi ikusi daitekeen bezala -Luis Peña Ganchegui eta Mario Sangalli-ren lana-. Hurrengo hamarkadetan, sarreran aipatu dugun bezala, Euskal Herrian barrena arkitektura garaikideko hainbat eredu ikusgarri aurkitzeko aukera dugu, Araban bertan bi adibide nabarmenduz, Elciegon Marques de Riscal Hotela -Frank Ghery arkitekto kanadarraren lana- eta Villabuenan Viura Hotela -Designhouse arkitekto taldeak diseinatutako eraikina-.
- CENICACELAYA, J.; ROMAN, A.; SALOÑA, I.: Bilbao. Guía de Arquitectura Metropolitana. Bilbao: Euskal Herriko Arkitektoen Elkargo Ofiziala, Bizkaiko Ordezkaritza, 2002.
- FERNANDEZ ALTUNA, Jose Javier: Euskal Herriko Arkitektura. Bilbao: Ibaizabal, 2004.
- MAS SERRA, E.: 50 años de arquitectura en Euskadi. Vitoria-Gasteiz: Gobierno Vasco, 1990.
- MULLER, Werner; VOGEL, Gunther: Arkitektura Atlasa 1: Gai orokorrak. Mesopotamiatik Bizantziora. Bilbao: Euskal Herriko Unibertsitateko Argitalpen Zerbitzua, 2005.
- MULLER, Werner; VOGEL, Gunther: Arkitektura Atlasa 2: Erromanikotik Gaur egunera. Bilbao: Euskal Herriko Unibertsitateko Argitalpen Zerbitzua, 2007.
- URRUTIA, A.: Arquitectura española siglo XX. Madrid: Cátedra, 1997.