Cines y teatros

Campos Eliseos Antzokia

XIX. mendearen bukaeran, historizismo estiloa gainditu ondoren, modernismo mugimendua indartu zen pixkanaka panorama arkitektonikoan. Lerro kurboak, bihurdura asimetrikoak, eta landareetan eta organiko itxurako formetan inspirazioa dira joera berri honen ezaugarri nagusiak.

Burgesia estilo honen bezero garrantzitsua izanik, arkitekura zibil esparruan era guztietako eraikin berrien beharra sortu zen, hala ere, arreta berezia merezi dute etxebizitza, kafetegia eta antzoki tipologiak.

Euskal Herriko arkitekturari dagokionez, sentikortasun modernista berandu sartu zen eta eraikineko fatxadetan, hau da, azaleko eragina baino ez zuen izan. Beste arlo artistiko batzuetan, berriz, izan zuen eragina sakonagoa izan zen, adibidez, arte aplikatuetan, nabarmeduz, burdinan egindako lanak, beirateak, altzariak, oihalak, apaingarritarako paperak eta iragarkiak.

Hainbat eragin nabaritzen dira korronte arkitektonika berri honetan, bereziki, modernismo frantsesaren indarra baina ahaztu gabe Kataluniako berezko alderdia eta Vienako Sezesioaren oihartzuna. Euskal Herriko hiriburu guztietan modernismoaren inspiraziozko eraikinak altxatu ziren eta, beraien artean, aipatzekoak dira, adibidez, Iruñeko Ogasun Ministerioaren Ordezkaritza, Nafarroan; zenbait etxebizitza Julio Saracibarrek eta Fausto Iñiguez de Betolazak eginak, Araban; eta Donostiako Prim kaleko etxebizitzetako hainbat osagai eta xehetasun (atariak, begiratokiak, azulejoak eta beirateak), Gipuzkoan.

Bizkaiko lurraldean, Bilbon, bi eraikin kontuan hartu behar dira, Montero etxea eta, bereziki, Campos Eliseos Antzokia, Euskal Herriko modernismoren adibiderik onenetarikoa izateagatik.

Aipatutako antzokia Bilboko Bertendona kaleko orube handi batean kokatzen da, Abando auzotegian. Proiektuaren datari dagokionez, jakina da 1901 eta 1902 bitartean eraikuntza egina zela eta 1902ko abuztuaren 7an inauguratu zutela. Alfredo Acebalek, bertako arkitektoa, eraiki zuen, nahiz eta proiektuan, Jean Baptiste Darroquyk, ipar Euskal Herriko arkitekto-dekoratzailea, parte hartu zuen; fatxadaren diseinuaren egilea, zehazki, iparraldeko arkitektoa izan zen.

Diseinu bitxia du Campos Eliseos Antzokiak, bai barrutik, bai kanpotik.

Eraikuntzari dagokionez, deigarria da daukan oinplano, ferra-arkuaren itxurakoa izateagatik, eta aipatzekoa da barruko metalezko egitura, nahiz bertikalean, nahiz horizontalean. Palmondo moduan amaitu diren sei zutabeak, estalkia, kupulaz itxita dagoena, eta dekorazioa dira barruko osagai nabarmenenak.

Kanpoaldetik, fatxada nagusia da elementu interesgarri eta adierazgarriena. Eraikuntzaren ikuspuntutik, Ingalaterratik jatorrizko portland hormigoiaz eraiki zen eta adreiluzko pareta bati ainguratzen zitzaion, burdin hagatxoen bidez.

Alderdi estilistikoaren aldetik, fatxada nagusiaren erdiko gorputza, ferra arku baten inguruan antolatzen dena, nabarmendu behar da. Arkuteriak, ate handi baten moduan sortuta, eraikinaren sarrera bereizten du eta hiru erroska eta zenbait irudirekin apainduta dago. Arkuteriaren barruko aldean zenbait baogune maila irekitzen dira. Lehenengo mailan lau balkoi ageri dira, erdian kokatzen direnak bihurriak dira eta alboetan agertzen direnak, berriz, gingildunak. Bigarren mailan, alboetan, bi bao agerian daude, forjazko balaustre batez hornituta eta, haien artean, lau hutsune txiki irekitzen dira. Gorputz honen beheko partean sarrera nagusia kokatzen da; alde honek, idulki baten gainean altxatzen dena, lau ate dinteldunak ditu eta baoak eta pilastrak aldizkatzen dira. Bukatzeko, goiko partean lau bao txiki eta dinteldunak agertzen dira, zerrenda apaingarri baten gainean.

Multzo nagusi honen alboetara gorputz bana agertzen da; hiru bao mailakoak dira eta solairu bakoitzean bi hutsune irekitzen dira, apainketaz inguratuak.

Esan dugun bezala, fatxadaren diseinatzailea Jean Baptiste Darroquy arkitekto-dekoratzailea da eta apaindura delikatua, ausarta eta Art Nouveauren ageriko eragina izateagatik oso interesgarria da. Ikuskizun eta erakargarri izaera azpimarratuz nahian, egileak animalia fantastikoak, landare eta lore forma asimetrikoak jarri zituen; horretaz gain, Daniel Zuloagaren zeramikazko osagaiek eta forjaz egindako elementu kurbilineoek osatzen dute multzoaren dekorazioa.

Campos Eliseos Antzokiak modu zorrotzean jarraitzen du modernismo estiloaren joera. Forma eta bihurdura asimetrikoek, hutsunen irregulartasunak eta diseinu berriak eraikinaren izaera bermatzen dute, esparru irrazionalean erori gabe eta arkitektoniko premia berriei erantzunez. Arrazoi hauengatik, Bilboko arkitektura modernistaren adibide esanguratsuenetako bat da.

Lehen aipatu den bezala, orube handi batean altxatu zen eraikina, baina gaur egungo eraikuntza ez dago osorik, izan ere, antzerkia azalera galduz joan zen.

Horretaz aparte, maiz handitzeko lanak eta eraberritzeko eta zaharberritzeko obrak jasan ditu. Besteak beste, berrogeigarreneko hamarkadan, alde bateko partea, non eskailera nagusia eta beste zerbitzuetako gune batzuk baitzeuden, bota eta saldu zituzten garai hartako jabeek.

Gero, laurogeita hamarreneko hamarkadan, Bilboko udalaren eskuetara pasa zen eta zaharberritzeko lanak burutu ziren. Jesus Aldama arkitektoa izan zen egilea eta estalki berri bat sortu zuen eraikina babesteko eta arazo larriagoak konpontzeko. Irtenbide honekin egituraren iraunkortasuna eta hormen iragazkaiztasuna lortu ziren; gainera, 1997. urtean fatxada zaharberritu zen, hortaz, egindako obrak kanpoko partean burutu ziren eta barruko partea, berriz, aurrekontu arazoak zirela eta, egin gabe geratu zen. Urte batzuk pasa ondoren, Bilboko udalak eta SGAEk (Sociedad General de Autores y Editores) sinatu zuten akordio bat eta 2003. urtean handitzeko lanak eta barruko birmoldaketa hasi ziren egiten; 2010eko martxoaren 11n Campos Eliseos Antzoki berria inauguratu zuten, barruko gunea handitu ondoren eta instalazio guztiak eguneratu eta berritu ostean.

Campos Eliseos Antzokiaren jatorrizko egileek zenbait obra egin zituzten Bilboko herrian. Alfredo Acebalek, adibidez, Bilboko hilerrian Gurtubay-Alzola de la Sota familiaren panteoia diseinatu eta lanak burutu zituen, 1902 eta 1904 bitartean. Iparraldeko arkitektoak, ordea, Donibane Lohitzunen eta Bilbon estudioa zeukana, Errekalde Zumardiko Montero etxeko fatxadan parte hartu zuen non bere aztarna sumatzen baita.

  • BARAÑANO, K.; GONZÁLEZ DE DURANA, J. y JUARISTI, J.: Arte en el País Vasco. Cátedra. Madrid: 1987.
  • BARRIO LOZA, J. A.: Arquitectura Neoclásica y urbanismo en el País Vasco. Revisión del Arte Neoclásico y Romántico. Ondare. Cuadernos de Artes Plásticas y Monumentales. Eusko Ikaskuntza. Donostia: 2002.
  • CENICACELAYA, J. y SALOÑA, I.: Arquitectura Neoclásica en el País Vasco/ Arkitektura Neoklasikoa Euskal Herrian. Eusko Jaurlaritza. Kultura eta Turismo Saila. Bilbao: 1990.
  • CENICACELAYA, J.; ROMÁN, A. y SALOÑA, I.: Bilbao. Guía de Arquitectura Metropolitana. Colegio Oficial de Arquitectos Vasco-Navarro. Delegación en Bizkaia. Bilbao: 2002.
  • FULLAONDO, D.: La arquitectura y el urbanismo de la región y el
  • entorno de Bilbao. Alfaguara. Madrid: 1969.
  • GARCÍA DE LA TORRE, B. I. y F. J. : Bilbao. Guía de Arkitektura. Arkitektuaren Gida. Colegio Oficial de Arquitectos Vasco-Navarro. Bilbao: 1993.
  • GONZALEZ CEMBELLÍN, J. M. y ORTEGA, A. R.: Bilbao, arte eta historia = Bilbao, arte e historia. Bilbao Bizkaiko Foru Aldundia= Diputación Foral de Bizkaia. Bilbao: 1990.
  • PEREZ DE LA PEÑA OLEAGA, G.: Guía de arquitectura urbana de Bilbao. Cien obras maestras. Guías Cruziales. 2005.