Arquitectura

Palacio Tola. Elorrio

Dentro del ámbito de la arquitectura civil del siglo XVII, y concretamente en el estilo que denominamos barroco, el palacio fue el tipo de construcción más importante. Dentro de esa tipología, en la zona de Bizkaia, nos encontramos con numerosos ejemplos, entre las construcciones de Elorrio, el palacio de Tola es el más llamativo. Se encuentra en una intersección de caminos de Elorrio, entre las calles Arquitecto Kapelastegi, San Vicente y San Juan. El solar que ocupa dicho palacio se encuentra en una ubicación privilegiada, rodeado de prados y en un lateral del rio Orrio, a la entrada de la propia villa.

Voz en proceso de elaboración. Ver versión en euskara.



Estiloari dagokionez, Tola jauregiaren eraikuntzan, beste jauregi batzuetan gertatzen den bezala, Erdi Aroko dorretxeen ezaugarriak eta berpizkundeko osagai estrukturalak konbinatzen dira baina, XVII. mendean eraiki arren, ez dira agertzen barrokoaren berezko dekoraziorik eta egitura elementurik, barruko eskailera nagusian izan ezik. Ondorioz, monumentaltasuna eta apaingarri gutxikoa izatea dira bere ezaugarri nabarmenenak.

Etxaleku hau tamaina handikoa da (420 metro karratu inguru eraikita), eta orube itxita batean altxatzen da, alegia, jauregiaren alde guztiak libre daude, horregatik eraikuntza solte handi bat da. Tola jauregiak oinplano karratua dauka eta Euskal Herriko iparraldeko tradizioari jarraiki, ez zen barneko patiorik egin, hortaz, bere egiturari dagokionez, oinplano aglomeratu eta karratukoa da. Hiru solairutako prisma kubikoa da, lau isurialdeko teilatuz eta argizulo karratu batez estalita.

Euskal Herriko iparraldeko jauregi gehienetan harria da eraikuntza material nagusia eta kasu honetan ere hala da. Esan daiteke harlanduzko egitura bikaina duela, bereziki, fatxada nagusian eta hegoaldera begira dagoen fatxadan, aparailua isodomoz egina baitago. Beste biak, aldiz, harlangaitzez gauzatuta daude baina, oro har, eraikina osoa kalitate maila altuaz landuta dagoela nabaritzen da. Kanpotik jarraituz, bere elementu nabarmenenak dira Erdi Aroko dorretxetan jatorria duten angeluetan kokatutako lau garitoi zilindrikoak.

Dena den, ezaugarri adierazgarrienak fatxadan biltzen dira, bereziki, fatxada nagusian. Aipatu dugun bezala, hiru pisu ditu eta solairuak horizontalki harlandu lauzen moldurei esker bereizten dira. Lehenengo pisuan bi bao angeluzuzen eta ataria edo eraikinaren sarbidea kokatzen dira; bigarrenean, hau da, planta noble dena, forjaz eginiko hiru balkoiak ateratzen dira, balkoi nagusia nabarmenduz, hiru baokoa baita eta familiaren armarria bere gainean baitago kokatuta; eta hirugarrenean, beste hiru bao angeluzuzen irekitzen dira. Hortaz, fatxada honek hiru ardatz dauzka bertikalean eta beste hainbeste horizontalean, hiru bider hiruko sare bat osatuz. Antolaketa honetan erdiko ardatz bertikala da nabarmenena, ataria-balkoia-armarriaren bidez osatuta dagoena. Beste osagai deigarri bat aurreratzen den teilatu hegala da, zurburu landutaz egina dagoena. Fatxada honen aurrean burdinesi batez babestutalorategi bat kokatuta dago.

Hegoaldeko fatxadak beheko solairuan erdi-puntuko arku bikien zatien arrastoak ditu sarbidean, baserrietan zabaltzen ziren bezalakoak, baina gaur egun erabat moldatuta daude, moztuta eta angeluzuzen agertzen baitira. Bigarren solairuan, kantoiko balkoi irtena eta bertan izugarrizko kalitatea duen forjaz eginiko lanak dira osagai aipagarrienak. Hirugarren solairuan berriz, osagai bereizgarriena erdian kokatzen den loggia edo galeria da, toskanar ordenako zutabeen gainean dauden hiru arkudunen bidez zabaltzen dena. Fatxada honen aurrean jauregiko lorategi nagusia hedatzen da, barroko garaiko arauei jarraiki. Beste bi fatxadak xumeagoak dira, harlangaitzez eginak, eta bao angeluzuzen simetrikoez antolatuta, apainketarik gabe.

Barrokoko eraikuntza askotan gertatzen den bezala, jauregiaren barruan, erdian kokatutako eskailera da barnealdeko gelak antolatzen dituen osagaia. Dena den, gaur egun Tola Jauregian dagoen eskailera ez da berezkoa, XVIII. mendean moldaketa batean egina baizik. Eskailera estaltzen da koloretako argizulo karratu baten bidez eta teilatuaren gainean beste argizulo bat zabaltzen da.

Gaur egunean, Tola etxalekuaren kontserbazio egoera ona dela esan daiteke. XX. mendean, 1918 urtean, jauregia Tola Gaytán leinura pasa zen eta gaur egun haren jabetzan jarraitzen du; eraikina Monumentu Historiko Artistikotzat jo zuten 1978. urtean. 1920 urtean birmoldatu zuten eta lan hauen emaitza nabaria da barnealdeko espazioetan, batez ere, eskailera nagusian. Barruko elementuek, hau da, eskailerak, altzariak eta osagai apaingarriak, etxekoen handitasuna adierazten dute, baina antzinako handitasunaren arabera, alegia, neurritasun handiz eta gustu onarekin. Hau guztiagatik, Tola jauregia Bizkaiko arkitekturako altxorretako bat dela esan daiteke.

Tipologia honetan, Bizkaiko lurraldean ere beste adibide garrantzitsuak aurkitzen dira, esate baterako, Hurtado de Amezaga Gueñesen, Solartekua Markina-Xemeinen, Urrutia jauregia Balmasedan, Uriarte jauregia Lekeition eta Valdespina jauregia Ermuan. Elorrion bertan ere nabarmendu beharrekoa da, Tola jauregiaz gain, Arespakotxagak, Casajarak, Urkizuk, Araiok, Lekerikak, Larizek, Arriolak eta Iturrik, besteak beste, osatzen duten zerrenda.

  • BARRIO LOZA, J. A. (Dir) Bizkaia. Arqueología, Urbanismo y Arquitectura histórica. 3 volúmenes. Bilbao. 1989-1991.
  • BARRIO LOZA, J. A. (Dir) Monumentos nacionales de Euskadi. Tomo III: Vizcaya. Departamento de Cultura del Gobierno Vasco. Zamudio: Elexpuru, 1985.
  • FERNÁNDEZ ALTUNA, José Javier. Euskal Herriko Arkitektura. Bilbao: Ibaizabal, 2004.
  • LEIS ÁLAVA, A. I. "Arquitectura residencial culta en la villa de Elorrio". Cuadernos de Artes Plásticas y Monumentales. Ondare 24. Donostia: Eusko Ikaskuntza, 2005.
  • VV. AA. Guía del patrimonio histórico artístico y paisajístico. Editorial Etor.