Kontzeptua

Bertsolaritza

Gure artean ahozko literaturak hiru adierazpen bereizgarri ditu: bertsolaritza, kopla zaarrak eta dekorazio olerkia edo gairik gabekoa.

Bertsolaritzak bat-bateko fenomeno bezala bere garaian gaur egun baino hedapen handiagoa izan zuen. Hedapen horizontala edo geografikoa munduan eta hedapen bertikala, hau herri bakoitzean fenomenoak daukan intentsitatea eta indarra dela esan dezakegu, bat-batean jarduteko trebetasuna gizarte-maila guztietan gaur egun baino zabalduagoa zegoela kontuan izanik.

Ikusi dugunez Itun Zaharrean ofiziozko Profetak bakarrik ez ziren bat-batean aritzen, Job eta haren lagunak ere bat-batean aritzen zirelako hain zuzen. Eta Itun Berrian ez zen bakarrik Zakarias Apaiza aritzen, Simeon zaharra, Ama Birjina eta Jesu Kristo bera ere bat-batean aritzen ziren.

Europan, bat-bateko gutxi gorabehera perfektuaren zantzuak Portugalen eta Galizian aurkitu ditugu, noski. Galiziako enchoyadei buruz hurrengoa dio Jose Perez Ballesterosek "Cancionero popular gallego" liburuan (Folclore español. Madril, 1885. Biblioteca de las Tradiciones Populares Españolas. VII. liburukia, I. liburukia, 81 orr.): "Enchoyadak deitzen zaie bi gaztek bat-bateko koplak abestuz egiten dituzten borrokei" (Itzulpen moldatua gazteleratik). 92. orrialdean gaineratzen du: "Cantadeirasak edo enchoyadak (elkarrizketak) abesten dira, esan den bezala, inprobisatzaileen lehiaketa edo borroka horietan: nahiz eta, gehienetan, inprobisaziotzat nekazarien artean oso arruntak diren bertsoak hartzen diren" (Itzulpen moldatua gazteleratik).

Virgilioren III. Eglogan Menalcas eta Dametas poetek bertsoen bitartez borrokaldi bat daukate, eta autoreak, horrela, bertsolaritza txapelketen existentzia ezagutzen duela argi uzten du; hala ere, Egloga hura bat-bateko bertsoen kasua izatetik urrun dago.

Sebillotet, Le folk-lore - Litterature orale et ethnographique traditionelle (Paris. Octave Doin et Fils, 1913, 11-9 kapituluak) liburuan inprobisazioari buruzko Europako bi kasu aipatzen ditu: lehendabizikoa inprobisazio bakartia da, agurra edo ezkontzako goraipamen gisa, Pontaven (Finisterre-Bretainia frantsesa) 1873. urtean; bigarrena, berriz, lehiaketa edo borrokaldi itxurako inprobisazioa, Gales Herrialdean. Euskalerria aldizkarian (Donostia, 1896. urtea, XXXV. liburukia, 2. seihilekoa) Angel Maria Castellen "Bertsolaris... ingleses" izeneko artikuluan herri inprobisatzaile baten kasu jasotzen da: Carnavonen eta Bangorren - Gales Herrialdeko leku garrantzitsuak- Cymrygydions izeneko festa nazionaletan zehar, lehiaketa batean poetek bertsoan konposizio errazak egiten dituzte publikoa inguruan dutela.

Azpimarratzekoa da inprobisazio kasu guzti hauek Europako mendebaldean ematen direla, etnografikoki zelta arrazari esleitutako lurraldean. Gurean aurreko garaietan (XV. mendea) Usoa de Alos emakume harroputza, Deban, eta Lasturko dama, Lasturko Milia ohoretsuaren ahizpa, Arrasaten Peru Garcia de Ororekin ezkondua, bat-batekoan aritzen ziren. Gaurko Gizartean, ordea, inprobisazioa bakar batzuen ondarea da, maila apaleko jendearena, horregatik bertsolari deituak.

MLE