Jaialdiak-Ekimenak

Anton Abbadia eta Lore Jokoak

Mendebaldea deitzen dugun parte honetan Literatur jokoak, egun Lore-jokoak deitzen direnak aspaldikoak ditugu, gauza jakina denez, eta batipat hitzaren bitartez poesia lortzeko solasak dira. Jadanik Erdi Aro Beherean, Frantziako Tolosan, eta 1323. urtean zehazki, Okzitaniako eremuetan antolatzen hasi zen burges talde bat Consistori de la Gaya Sciència deitua, eta trobadoreen hizkuntzan probentzerazko bertso deialdia egin zuen. Lehen saria -violeta de l'aur-, urrezko bioleta bat Ama Birjinari buruz Arnaut Vidal de Castelnou d'Ari-k idatzitako sirbentes bati eman zitzaion 1324ko maiatzaren 3an. Tolosako poesia norlehenka honek ehun eta hirurogei urtez iraun zuen bere araudi bereziaz.

Bertso molde baten menpekotasuna, gaien urria (ia denak erlijiozkoak, kontutan hartu behar da garaiko Inkisizioak herejeekiko zeukan arreta eta eraso etengabea), eta batez ere ikuspegiaren mugatzea izan ziren eskola honek zituen "akatsik" nagusienak Katalunyako literaturari dagokionez Martin de Riquer [1964] irakaslearen ustetan, zeren eta ez baitzien utzi katalandar idazleei une hartan Mediterraneoko kostetan eta batipat Italian Errenazimendu urratzean sortzen ari ziren berrikuntza poetiko miresgarriez ohartzea.

XIV-XVI. mendeetan zehar ez soilik Frantziako hegoaldean, Pirineo mendikatetik honantz Katalunia, Valentzia, eta Balear Uharteetan ugariak izan ziren literatura jokoak, bertan poeta askoren artean nafar batek gutxienez, Frantzisko de Amezkua izenekoak, parte hartu zuelarik. Eta hasiera batean bertsotakoak baziren soilik, Besta berri - Corpus Christi -, Ama Birjina eta sainduen omenez eta laudorioz antolatutakoak, 1487an jada Ama Birjinaren Garbikundeaz prosazko nor-gehiagoka moldatu zuen Ferrando Dieç batek.

Urrezkoak bezala deitu mendeetan ez zen Espainiako hirinagusietan Poesia lehiaketarik falta, batez ere sainduren baten omenetan antolatuak. Nafarroan, hain zuzen, XVII. mende hasieran Iruñeako apezpikuak, Antonio Venegas de Figueroa jaun agurgarriak ere Aldareko Gorputz Sainduaren omenezko koplen lehiaketa antolatu zuen, 1609 eta 1610ean, honelakoxe hitzak zekartzalarik deiak:

"Y porque celebrandose en este Reyno de Navarra la solemnidad de esta fiesta, no es razon que la lengua matriz del Reyno quede desfavorecida, se pide en este certamen un romance de doze coplas en Bascuence, que lleve un estribillo de tres a tres coplas. Y al que mejor lo hiziere se le darán tres baras de tafetan. Y al segundo, dos de Olanda. Al tercero, tres pares de guantes blancos [1609]".

Irabazleak Pedro de Ezcurra, Miguel de Aldaz, eta Joan de Eliçalde izan ziren lehen urtean eta bigarrenean Martin Portal. Halaber Bartzelonako hirian 1656. urtean antolatu zenean poesia lehiaketa bat Ama Birjinaren Garbikundearen omenez, Santa María del Mar elizan, beste poema zenbaitekin batera Frantzisko Bustamante izeneko militar poeta batek erromantze bat euskeraz aurkeztu zuen [Urkizu 1997: 12].

XIX. mendean sarturik eta Kataluniarekin jarraituz, Antònia Tayadellak oroitarazten digun bezala, 1841. urtean Joaquim Rubió i Ors idazleak bere Lo Gayter de Llobregat poema liburuan Lore Jokoen pizkundearen alde honelaxe mintzo zitzaigun:

"Catalunya pot aspirar encara á la independencia, no á la politica [...], pero si á la lliteraria [...] Catalunya fou per espay de dos seggles la mestra en lletras dels demés pobles: ¿ perque puix no pot deixar de fer lo humillant paper de deixeble ó imitadora,creantse una lliteratura propria [...]? ¿ Per que no pot restablir sos jocs florals y sa academia del gay saber y tornar á sorprender al món ab sas tensons, sos cants de amor, sos sirventeses y sas aubadas? [1992:51]".

Eta oihu honen oihartzun eta erantzun gisara sortu zen talde bat, -Joaquim Rubio i Ors, Joan Cortada, Victor Balaguer, Antoni Bofarull eta Manuel Mila i Fontanals besteen artean-, antolatu zituenak Bartzelonako Els Jocs Florals deituak. Urte batzuek geroxeago, 1861an, A Coruñan José Pascual López Cortón Puerto Rico-n aberastu zen indianoak mezenas modura jokatuz antolatu zituen Xogos Florales de Galizia izendatuak, baina ez zutenak iraupenik izan, Manuel Rodriguez Alonsok dioskunez [1992].