Behin ekitaldi erlijiosoak eta beren agerpena aztertuta, Ebanjelioek eta elizak berak instituzionalizatutako jarraibideek agindu legez, egokia da Pasioaren Ostiral honek gure herriaren adimen kolektiboan eragin duen interpretazio edo bizipen zabal eta oparoak beren baitan dituen gertakizun berezkoak aztertzen hastea, tradizioaren tradizioaz geure artean ezarritako ohituretan jasota.
Zenbait urte dela, Ostiral Santuaren eguna erabateko isiltasunak hartzen zuen, dena zen ilun eta dolu, nonahi zegoen, Kristoarengatiko doluaren ageriko alusioa eta etengabeak, bereziki, giza existentzia zer den labur gogorarazteko aipuak. Beste alde batetik, otoitza eta baraua egiteko sasoia zen, gizaki eta abereen sosegu eta gelditasuna nagusi zenekoa, lanaren munduan nola etxekoarenean ere.
Edozein lan edo eginkizun alferrikal zitekeenekoa, bai eta erabilitako gauza edo likidoetatik odola isuri ere.
Honetara, prozesio-multzo batzuetan (Corella, Urduña edo Lekeitio) ohikoa da heriotza edo balbearen irudia eta, inoiz, Deabru edo herensugeen moduko kreatura gaiztoei loturik agertzen dira. Hortaz, Lekeition, Mingorri mihi luzedun herensuge desitxuratua da heriotzaren lagun fidela, malba zurizko goxoki urtsuak barregarri lagatzen dizkiotelarik. Era berean, Euskal Herri osoan sinesten den moduan, Ostegun eta Ostiral Santua bitarteko gauean (Kristo, hilobitik itxita, ezin irten eta) deabruak munduan barrena ibiltzen ziren libre. Aldi berean, hil eta zerura iristeko egun ona zela uste zen, baina ez, ostera, jaiotzeko.
Baina erreferentzia nagusia zen Jesukristoren heriotzari eta bekatuetatik libratzeko eginkizunari dagokionean, Ostiral Santuaren jaiegunaren muin eta sena. Herri-mintzoak ilargi betearekin batera elkartzen du haren heriotza (pazko-ilargia edo udaberriko lehendabiziko ilargia, urteko jaiegun aldagarriak zehazten dituena). Gainera, Salbatzailea hil ostean gertatutako natur kataklismoekin lotu ohi da eta, honetara, bai "ilunpeen elizkizuna" (banku, karraka, matraka eta mailuen zarata jasangaitza) nola "Zazpi hitzen predikua" (koruan xafla metalikoen dardara ulukaria) ebanjelioetan deskribatutako gertakariaren aipuak dira.
Ermandade eta kofradia penitentzialak izan dira XV eta XVI mendeetatik Pasio Santuaren kronologia oroitzearen gorputza eta arima, bijilia eta baraualdi zurrunetan parte hartuz, egunotako jardun trinkoari aurre egiteko pikuak, mahaspasak edo fruitu lehorrak besterik ahoratuta. Honez gain, frantziskotarrek eta domingotarrek Hirugarren Ordena eratu zuten (izaera laikoduna), hamaika zigorkari, diziplinante, enpalatu, anaia penitente edo odolkideren sorleku, mendeetan hamaika auziren pizgarri.