Abokatu eta politikari bizkaitarra, 1868ko irailaren 19an Bilbon jaioa. 1940ko abenduaren 27an hil zen.
Batxilergoa Bilboko Institutuan ikasi, eta Zuzenbidean lizentziatu zen 1890eko azaroaren 28an Madrilgo Unibertsitatean. Udan hizkuntzak ikasi, bereziki frantsesa eta ingelesa, eta zuzen hitz egiten eta idazten ditu. Gero, Londresen ikasi zuen Middle Templen, eta Barrister at Law titulua lortu zuen. Italiara joan zen baita ere, Turingo Unibertsitatean ikastaro bat egitera, Lombroso eta Garófalo irakasleekin. Orduan, Bilboko "El Porvenir Vascongado" egunkariarekin kolaboratu zuen, Italiako "El País del Arte" gutunekin. Lankidetza hau du, eta Twickenhamera (Londres) itzultzean amaitu zuen. El Rojori buruz ere idatzi zuen, garai hartako Bilboko haur-gaizkilea. Gai honen ikuspuntua Lombrosorekin batera emana da. Bilbon ingelesa menderatzen duten abokatu bakanetakoa, Sendeja kaleko 7. zenbakian jarri zuen bere bulegoa. Batez ere Itsas Zuzenbideko arazoez arduratu zen, eta gai horri buruz argitaratu zuen 1899an Asuntos de Derecho Marítimo liburua.
1895eko irailaren 19an ezkondu zen Cruz de Astigarraga eta Amezagarekin, eta urtebete egin zuen Europan zehar bidaiatzen, Heildelberg, Erroma eta abarretan prestakuntza humanistikoko ikastaroak egiten. Sei seme-alaba izan zituen, eta horietako zaharrena, Nicolás abokatua eta Cambridgeko tituluduna, bere langelan lagundu zion. Bere ibilbide politikoan, errepublikano gisa definitzen da, alderdi errepublikano independente handi bat sortzearen aldekoa, Alderdi Errepublikano Autonomoak errepublikano-sozialisten batzarrean irautearen kalterik gabe. 1910eko hauteskunde orokorretan aurkeztu zen Barakaldoko barrutian (batz. errep. sozialista), eta Fernando M. de Ybarrak garaitu zuen. 1911n probintziako diputatu hautatu zuten, aurreko elkartearen ordezkari, eta hauteskundeetan boto gehien jaso zituen hautagaia izan zen. 1923ko hauteskundeetan Liga Monarkiko boteretsuaren aurka garaitutako hautagaia ere bada.
“El Sitio”ko lehendakaria izan zen gerra handiaren garaian. 1930eko udan, "Frente" astekariaren sustatzaileen batzordean parte hartu zuen, Ulacia, Somonte, T. Echevarria eta A. de Arzadunekin batera, "Errepublika, demokrazia, foruak" lelopean. II. Errepublika iritsi zenean Bilboko zinegotzi hautatu zuten eta Bizkaiko Foru Aldundiko kide kudeatzaile izendatu zuten. Hilabete batzuk lehenago, Eusko Ikaskuntzaren Elkartearekin lankidetzan hasi zen, eta Euskal Autonomia Erkidegoko Estatutuaren aurreproiektuaren egile nagusietako bat izan zen, eta haren artikuluetako garrantzitsuenak idatzi zituen. Gero, ezkerreko udalek eta euskal aldundietako kudeatzaileek Estatutua babes zezaten lan egin zuen. José Antonio de Agirrek hau esango du:
"Batzorde Kudeatzaileen jarrera-aldaketa zorioneko hori batez ere gizon baten, D, energia-bultzadari zor zaio. Ramón de Madariaga, euskal errepublikano zahar eta autonomista sutsua. Kausa autonomikoaren zerbitzura jarritako nahiak Bizkaiko Gobernuko Kudeatzailean lanpostu bat onartzera bultzatu zuen, Euskal Estatutuaren onespena lortzea beste xederik gabe. Herriak beti jakingo du biziki eskertzen Madariaga jaunak bezala zerbitzu eskergak eman zizkionari, bera izan baitzen, bere espiritu tolerantearekin, geroago adimen-formulak eman zituena, ordura arte ados ez zeudenentzako programa komun baten barruan. A! baina Madariagak lan egiten zuen, bultzatzen zuen, euskal askatasunaren alde borrokatzen zen etengabe"
(Sartu..., or. 182).
1931n bertan alkateei elkarrizketa bat proposatu zien lau aldundietako kudeatzaileekin, adostasun-formula bat aukeratzeko. Bilera abenduaren 15ean egin zen eta alkateek eta kudeatzaileen ordezkariek osatutako batzordea eratzea erabaki zen. Esan bezala, Madariaga Bizkaiko Kudeatzailearen ordezkaria zen, eta haren Kultura Batzordeko lehendakaria zen. Batzorde horretan, Euskal Autonomia Erkidegorako irrika erakutsi zuen berriro. Agirrek berak esango digu:
"Gogoan ditut, esate baterako, Madariaga jaunaren bulegoan egindako bilerak. Madariaga, non, egunez egun, gizarte-arloan Estatutuan ezarri behar zen formula aztertzen baitzen, arreta handiz zainduz gizarte-doktrina kristauak eta doktrina marxista batzuetan dagoen gizarte-aldarrikapen bidezko eta beharrezko espiritua uztartzeko. Han, testuak eskuan zituztela eta bihotzean asmo zuzena zutela, gizon haiek (Madariaga, Leizaola, Horn, Basterrechea) kontu handiz eta maisutasunez idazten zituzten doktrina-erakunde kontrajarriek eta puntu laburtezin askotan onartu behar zituzten postulatuak".
(Sartu..., or. 197).
1932an argitaratu zuen El Derecho Foral de Vizcaya en la organización familiar, irailaren 5ean Iruñean Eusko Ikaskuntzaren udako ikastaroan emandako hitzaldia. 1933ko abuztuaren 6an Gasteizen egindako alkateen bileran, Euskal Estatutua eta haren gorabeherak azaltzeko hitzaldia eman zuen. Batzar berean erabaki zen 18 kideko Estatutuaren aldeko batzordea osatzea. Madariaga Bizkaiko Kudeatzailearen ordezkari aukeratu zuten (Erref.: Aguirre, J. A Entre la Libertad y la Revolución, Bilbao, 1935, or. 33, 49, 94, 182-183, 187, 188, 195, 197, 213, 269, 365, 371, 373, 379 eta 405), eta lortu zuen herrialdeko sozialisten eta errepublikanoen Estatutuaren aldeko botoa azaroko plebiszituan, autonomistek irabazi baitzuten.
Gerra bete-betean eta 1936ko urriaren 7an Gernikan egindako Euskadiko Gobernu Autonomoko lehendakaria aukeratzean, José Antonio de Aguirrek (291 .471) hautatutakoaz gain, botoak (100) lortu zituen bakarra izan zen. Gero erbesteratuta, BMiarritzen bizi izan zen, eta Sotaren abokatu lanetan dihardu honek Aznarrekin izan zuen auzian, 1939an galdua. Gabezia ekonomikoaz eta erbesteko tristeziaz gain, eta seme-alabak sakabanatuta, 1939ko apirilaren 14an emaztea galtzeko kolpe gogorra jasan zuen. Laster hasi zen II. Mundu Gerra, Tarbesen lanean ari ziren Juan eta Teresa seme-alabek haiekin bizitzera eraman zuten 1940ko urtarrilean, baina aspertuta eta Biarritzeko lagunekin (Belaustegigoitia, J. L Azaola, R. Sota, J. L Landaburuk, eta abar) izaten zituen solasaldien nostalgia sentiturik trena hartu eta haiek ikustera joan zen. Ikusirik agintariak errefuxiatu guztiak barneratzen eta erbesteratzen ari zirela, berehala itzuli zen Tarbesera.
Alemania naziaren espektroa hurbiltzen ari zen, eta Bilboko alabek ziurtatu zioten ez zitzaiola ezer gertatuko erabaki, eta 1940ko martxoan, mugan jaso zuten eta Algortako udako etxera eraman zuten. Laster, lorategiko paseoak ez dira oharkabean pasatzen, norbaitek ikusi eta salatu egin zuen. Guardia Zibilak berehala atxilotu zuen, eta Bilboko Carmelon espetxeratu zuten. Ia urte bukaerara arte egon zen preso, eta etxe barruan arrastatuta irten zen. Egun batzuen buruan, Sendejako bere etxera egindako bisita batean, konfiskatua eta den-dena lapurtuta, krisi izan zuen, eta ez zen bere onera itzuli.
---
Jatorrizko testua: Idoia Estornés Zubizarreta
Itzulpena: ELIA itzultzaile automatikoa
Itzulpenaren berrikusketa: Agustín Arostegi