Liberalismo kontserbadorearen jarrera hori izango da foruei aplikatuko diena egunerokotasunean 1931 aurretik izan ziren Espainiako konstituzio-erregimenek, nekez zenbatu daitezkeen dosietan etsipenez eta inolako ganorarik gabe aritu eta, haiek konstituzioan aipatze hutsarekin, estatu bakar baten itxurari eustera mugatu baitziren. Formulazio horren ondoan, halere, bazen beste berezitasun hau: 1837az geroztik euskal berezitasunak jasan izan zuten arau-garapenak ekarri zien, aldi berean, berezitasun horien legitimaziorik gertukoena, foraltasunari berari erantsia eta atxikia.
Foruen arauketa horren momentu garrantzitsuenak bakarrik hartzen badira, ikus liteke nola, hurrenez hurren, ohiko autogobernua galdu eta kasik berehala berreskuratzea gertatzen dela, autogobernuaren ideia garaiko janzkera juridikoekin apaindu eta, ondorioz, hark zerbait atzera egiten badu ere. Hiru aldi bereiz daitezke, mota desberdineko erreakzio liberalak gertatzearekin bat etorriz, berdintasun instituzionala nahi izan eta karlisten altxaketek eta porrotek lagundutako koiuntura aprobetxatuz: 1837-1839, 1841-1848 y 1878-1921.
Lehenengo aldia 1837ko irailaren 19ko Legeak irekitzen du; horren arabera, foru-aldundien ordez erregimen komuneko diputazio probintzialak jartzen dira (hala gertatu zen 1813-1814an eta 1820-1823an labur iraun zuten konstituzio aldietan ere). Itxi berriz, 1839ko urriaren 25eko Legearekin ixten da; horren arabera, foru-fenomenoa, parlamentuak onartzen duen aldetik, konstituzioan txertatzen da, euskal hiru probintzietako eta Nafarroako foruak berresten baitira, baina, legeak dioenez, "sin perjuicio de la unidad constitucional", eta, gainera, 2. artikuluak xedatuta, foruei buruzko lege bat egiteko aginduarekin, bitartean sor daitezkeen zalantzak "behin-behinean oraingoz ebatziz". Foruei buruzko legea, konstituzio-batasunera egokitzeko foruak aldatu behar zituena 1878ko otsailaren 28ko Errege Dekretua eman arte egin ez zenez (Nafarroari zegokiona, parte batean behintzat, 1841ean emana zen), bitartean euskal foraltasunak indarrean jarraitu zuen eta botere zentralarekin zituen harremanak bide administratibotik garatu ziren egunerokoan.
Ostera, 1841eko abuztuaren 16 eta urriaren 29ko Errege Dekretuen bidez foru-erakundeak ezabatu eta erregimen komunean sartuta geratzen badira ere, 1844ko uztailean berrezartzen dira berriro eta, aldi hau, 1848ko abuztuaren 22ko Errege Dekretuarekin osatzen da; horren arabera, Kontseilu Probintzialak, administrazioarekiko auzien jurisdikzioari buruzko lege orokorrak eratutako auzitegi gisa, foru-probintzietan aritzeko beharrezko egokitzapenak egiten dira. Egokitzapen horri esker, besteak beste ahaldun nagusia auzitegiaren presidenteorde izatera pasatzen delako, foru-aldundiek, toki-erakunde soil izanagatik ere, administraziotik autonomoa den jurisdikzio-gaitasuna eskuratzen dute eta, azken batean, Kontseilu Probintzialak ezabatzea baino zerbait onuragarriagoa lortzen dute: hura kolonizatzea.
Azken aldia (1878-1921), 1878ko otsailaren 28ko Errege Dekretuarekin irekitzen da, kontzertu ekonomikoa ezartzearekin; horren arabera, foru-aldundiak, beren eskumenei dagokienez, ez dira erregimen komunera bilduko erabat, beretzat gordetzen baitituzte tributu-bilketak eta finantza-kudeaketa, eta, ohiko praktikaren arabera, tributagarri zer izango den zehazteko eskumena ere gordeko dute. Euskal erakundeek ordura arte bete izan dituzten zereginak administrazio zentralak bere gain zuzenean hartzeko gaitasunik ez zuenez, ondoren emandako araudiak balioztatzera datoz aldundiek gorde ahal izan dituzten eskuduntzak, horiek behar zenean beretzat hartutakoak izan edo erregimen fiskala baliarazteko egikaritzaren ondoriozkoak izan; ezein kasutan, erregimen fiskala negoziaketa eta akordioan oinarritua dagoela onartzen da.
Ondorengo garapen historikoan lehentasunezko trataera hori, orokorraren ondoan dagoena, ez da aldatuko. Oraindik, 1921eko uztailaren 14ko Errege Aginduaren arabera, udal-idazkariei buruzko erregimen komuna ez da aplikatuko, hain justu, "gai horretan aspalditik baliarazten dituzten ahalmenen arabera", foru-aldundienak direlako, bakoitzak bere probintziaren barruan, gai ekonomiko-administratiboarekin eta udalei buruzko eraentzarekin zerikusik duten gai guztietan aritzeko ahalmenak.