Zientzialari frantsesa, Nontronen jaioa 1754an, eta Bergarako (Gipuzkoa) Errege Seminario Patriotikoko lehen irakasleetako bat. Eskulangile-familia apal bateko semea zen, eta heziketa zaindua jaso zuen, lehenik Aveyron-go monasterioan zegoen osaba fraide baten ondoan, gero Parisko Oratorianoetan, non, Teologiaren ikasketan interes gutxi izanik, irakasleen aurka matxinatu eta berehala kanporatua izan baitzen. Familiarik eta baliabiderik gabe Parisen, hamazazpi urterekin, jesuitek, kanporatu aurretik, Passyn, Bois de Bologne ondoan, zeukaten ikastetxean aurkitu zuen aterpe. Han, premiak bultzaturik, matematikaren irakaskuntzaren zama hartu behar izan zuen, ia ez baitzuen haietaz ezer ezagutzen. Borondatearen indar handia zuen, eta asmatu zuen lanbrotetik irteten, denbora gutxian aritmetika, aljebra eta geometria menperatuz eta, gainera, historia naturala, fisika esperimentala eta kimika aztertzen hasiz. Hogei urte zituela, bere babesleengandik aldentzeko eta bere etxean bertan, Parisen bihotzean, ikastaro publiko bat egiteko adina indar sentitu zuen. Eta hortxe kontratatu zuten ziurrenik Antonio de Munibek eta Xabier de Egiak, «Euskalerriaren Adiskideen Elkarteko» mandatari gisa, Errege Seminario Abertzalean katedra bat gobernatzera etor zedin. Haren irakaspena zortzi urtez luzatu zen hemen, 1778tik aurrera, eta epaiketa kontraesankorrak eragin ditu neurri batean. Juan Fagés y Virgili eta Francisco Yoldi Bereau, 1778ko Euskalerriaren Adiskideen Elkarteko Batzar Nagusietako Laburpenetan argitaratu zuen Fisika ikastarorako Sarrera aztertzen. 150-170 urte bitartean, gure irakasle bermeotarrari merituak aitortzeko orduan oso negatiboak dira. Bere garaiko zientzia ez ezagutzea eta pedantekeria, nagikeria, materialismoa, beste zientziekiko mespretxua eta metodo esperimentalaren balio zehatzaren ezjakintasuna leporatzen diote. Leandro Silvanek, bere aldetik, Fages Virgili eta Yoldi Bereauren epaiketei egiaren zati bat aitortzen die, batez ere -s-ren oso tonu pedanteari dagokionez. XVIII.- Idazkitik eta bertatik ateratzen den kutsu materialistatik, gutxiesgarriegia iruditzen zaio merezi duen kontzeptua. Jakina, ezagutza zabalak aitortzen dizkio, horri buruz eta, oro har, bere prestakuntza zientifikoan hutsuneak zeudela ukatu gabe. Ez zaio bidezkoa iruditzen, halaber, 1778ko ikastaroari buruzko «Sarrera»ren edukiagatik soilik epaitzea, edo Euskal Herriko Batzar Nagusietako Laburpenetan argitaratu zuen memoriaren bategatik edo bestegatik, bere jarduera intelektualaren beste alderdi batzuei erreparatu gabe. Azken batean, ez litzateke Chavaneau -Leandro Silvanen arabera- maisu nabarmena edo ikertzaile bikaina izango, baina ezta, ezta gutxiagorik ere, bere iruzkingile batzuek imajinatu duten irakasle ezgaia. Horren froga lirateke Elkarteak zortzi urte luzez Bergaran irakaskuntza lanetan eduki izana, gero Madrilera pasatu izana garrantzi handiagoko karguak betetzeko, eta, Frantziara itzulita, Parisen kimika katedra bat eskaini izana, osasun arrazoiengatik onartu nahi izan ez zuena. Esan dezagun, amaitu aurretik, denboraldi batez, 1780an Louis Proustek alde egin eta Elhuyar Fausto jardunean hasi zen arte, 1782an, Chavaneauk aldi berean zuzendu zituela fisika eta kimikako katedrak. Erref. Leandro Silván: Ikerketa zientifikoak Bergaran XIX. mendearen amaieran. XVIII, Donostia, 1953, pp. 30-31, 38-42, etab.; horietan, halaber, Chavaneauk 1778ko Fisikako ikastarorako sarrera garatzeko pentsatutako planari buruzko aipamen zabala aurkituko da. Ignacio María Barriola: Los amigos del País y la medicina, Donostia, 1963, pp. 63-66, 135 eta s.
Luis F. LARRAÑAGA
Luis F. LARRAÑAGA