Kontzeptua

Agaramontarrak eta Beaumontarrak

Agaramontarren eta beaumontarren arteko gatazka Nafarroa Beherean sortu zen, baita bi leinu horien izenak ere. Izan ere, XIV. mendean, Luxe eta Gramont (edo Agaramont) familiak elkarren aurka hasi ziren. Urteen poderioz, liskar horiek bi mende baino gehiago iraun zuen bandoen arteko gatazka latza bihurtu zen. Edozein aitzakia nahikoa izaten zen erailketak, lapurretak eta suteak eragiteko. Karlos III.a Noblearen garaian, oso ahula zen erregeen autoritatea, eta are ahulagoa inguruko erregeen azpijokoen erruz. Jauntxo bakoitzak hainbat ahaide eta aliatu zituen bere atzean, eta horrek bi bandoen arteko zatiketa-egoera eragin zuen, baita bailararik urrunenetan ere.

Nafarroako subiranoak bi aldeak adiskidetzeko saiakerak egin zituen, baina porrot egin zuten. Horrela gertatu zen, adibidez, 1384ko apirilaren 2an Notre-Dame-du-Bout-Pont elizan Karlos III.a Noblea erregeak Gramont eta Luxe familietako buruzagiei bake iraunkorra zin eginarazi zienean.

Bi alderdien arteko gatazkak korapilatu eta hedatu egin ziren: Nafarroa Beheretik Zuberoara, eta, ondoren, Nafarroa Garaira.

1425ean, Karlos III.a hil zenean, sortu zen auzi dinastikoak gatazka erradikalizatu egin zuen, leinu bat Vianako Printzearen alde eta bestea Joan Aragoikoaren alde lerratu baitziren. Karlos erregeak Joan Aragoikoarekin ezkondutako Zuria utzi zuen oinordeko gisa. Izan ere, erregeak hiru seme-alaba izan zituen: Zuria, ondorengorik gabe hil zena, Eleonor, Gaston de Foix Biarnoko bizkondearekin ezkondua, eta azkenik, Vianako Printzea. Vianako Printzearen adin nagusitasunaren zain, Eleonorrek bere senarrarentzat nahi zuen erregeordetza, baina Joan Aragoikoak hartu zuen kargu hori.

1451n hasi ziren liskarrak urte asko iraun zuen. Beaumontarrek –Leringo kondea, Juan de Beaumont eta Luxe familia-- printzearen kausa defendatu zuten eta agaramontarrek —Gramont familia, Nafarroako Felipe mariskala eta Pierres Peraltakoa— Joan Aragoikoa eta Eleonor sostengatu zituzten. Agaramontar izenak Pirinioak zeharkatu zituen eta Peraltako eta Nafarroako familien bandoa ere "Agaramontarrak" deitzera pasa ziren. Luxe familiaren izenak ez zuen zorte bera izan eta hasieran "lusetano" zeritzon bandoak Leringo kondearen abizena hartu zuen gero (Beaumont), eta beaumontarrak deitu ziren.

Printzea 1451. urtean garaitu eta preso hartu zuten Oibarren, baina handik bi urtera aske utzi zuten, haren ordez, Zaragozako Luis de Beaumont kondestablea, bere seme-alabak eta beste beaumontar batzuk bahituta utzita. Liskarrak 1455ean hasi ziren berriro, eta beaumontarrak berriro garaituak izan ziren, oraingoan Juan de Beaumont buru zutela (kondestable presoaren anaia eta Nafarroako priore handia). 1460ko hitzarmenaren bidez, Joan II.ak aske utzi zituen beaumontar presoak, baina printzea berriz ere Lleidan preso hartu zutenez, gerra piztu zen berriro ere. Gatazka ez zen eten, ez 1462an printzea hil zenean (pozoituta, ziur aski), ezta Zuria bere arreba —Orthezen preso zegoena— hil zenean ere.

1471. urtean, Eleonor printzesa onartu nahi ez zuten beaumontarren matxinada bat gertatu zen Iruñean. Juan de Atondo eta Miguel de Ollakarizketa Iruñeko agaramontarrak konjuratu egin ziren hiriko atea mariskalari irekitzeko. Baina, beaumontarrak, trikimailuaz oharturik, eta Lerin kondearen anaia Felipe de Beaumont buru zutela, kanpoko tropak ustekabean harrapatu, eta sarraski handi bat eragin zuten. Mariskala hil egin zen, eta bere semea preso hartu zuten, geroago Leringo kondeak hil egingo zuena. Beaumontarrek Kataluniari ere lagundu zioten, printzerria Enrike IV.ari eta Pedro Portugalekoari eskaini zietenean. Agaramontarrak, berriz, Aragoikoari jarraituz, kontrako alderdian borrokatu ziren.

1479an Joan II.a hil zenean ere, liskarrek aurrera jarraitu zuten Nafarroan. Eleonorrek koroa eskuratu eta bere semeari utzi zion oinordekotzan, Nafarroari Foix eta Biarnoko lurraldeak gehituta. Oraingoan, Fernando Aragoikoa izan zen Eleonorren aurkako liskarrak piztu zituena, lehen bere aitak egin zuen bezala.

Nafarroak, gerrek ahuldua eta bi alde bateraezinetan banatua, 1512an galdu zuen bere subiranotasuna, beaumontarren laguntzaz. Nafarroa Beherea, ordura arte monarkiaren egoitza izan zena, desegiten jarraitu zen, bando zaharren mamua berpiztu zuten erlijio-gerren ondorioz. Izan ere, Joana Albretekoaren erregealdian, Antoine de Gramontek erregina kalbinistarekin bat egin zuen eta Charles de Luxe, berriz, bando katolikoaren buruzagi nagusia izan zen. Izan ere, gatazka zaharrak ondo jakin zuen garai berrietara egokitzen.


Jatorrizko testua: Estornés Zubizarreta, Idoia

Itzulpena: Elia itzultzaile automatikoa

Itzulpenaren berrikusketa: Alex Vadillo