Auñamendi Eusko EntziklopediaBernardo Estornés Lasa Funtsa

Itzultzaile, 1955-

Donostian jaio zen, eta han bizi da oraindik ere. Euskarazko giroan iragan zuen haurtzaroa; gazteleraz bost edo sei urterekin hasi zen, Campanas (Tiebas-Muruarte de Reta, Nafarroa) izena zuen herri erdaldunera joaten baitzen familia udan oporretan. Umetatik izan du nolabaiteko harremana literaturarekin, gaztetatik izan da irakurzalea, bere ahizpak bezala; bada, horretan gaur egun ere halaxe jarraitzen omen dute denek ere. Familian irakurzaletasuna transmititzen saiatzen dela aitortzen du Koro Navarrok.

Sasoi hartan legeak onartzen zuen arte, 9 urteak bete arte, ikastolan ikasi zuen. Amaren euskalzaletasuna eta Donostiako mundu euskaldun-abertzalean Donostiako ikastoletako irakaskuntza onaren sona izan ziren bi arrazoi nagusiak Koro Navarro Andereño Faustina Karrilenean (haurtzaindegi moduko eskola bat zen hura) eta Andereño Elbira Zipitriarenean ikasle ibiltzeko. Erlijioaren eta Sabino Aranaren ideien pisuagatik ere, hura, garai hartan heziketa iraultzailea zen; han ikasitakoa oraindik orain barruan duela dio berak, batez ere hizkuntzaren aldeko alorretan (kantuak, poemak eta abar); gaztelania ere lantzen zuten ikastolan, geroko ondo prestatzeko (poesiaren eta kantuen bitartez egiten zutela du gogoan itzultzaileak).

Ikastolatik kolegiorako saltoa egin zuen gero. Ez zen mojena, eta heziketa maila normalaren gainetik omen zegoen. Horretan ere suerte ona izan zuela dio itzultzaileak. Pauso hori baino garrantzitsuagoa izan omen zen kolegiotik instituturako zubia: COU egitera Donostiako Usandizaga ikastetxera joan zen; garai hartan neskentzako ikastetxea zen soilik. Orduko oroitzapen onak gordetzen ditu: "Urte berezia izan zen, aurreneko COUa, eta primerako irakasleak tokatu zitzaizkigun (gero gehienak joan egin ziren, Madrila eta horrela, lastima!), eta gelakideak ere oso onak ziren, bazen talde bat ikasteko gogo handia zuena". Ikasteko gogoa zuten arren, gaztetako errebolta-grina falta ez zitzaiela ere nabarmentzen du itzultzaileak: "Behin latineko irakaslea (onenetako bat) gaixotu egin zen eta haren ordezko bat jarri ziguten, oso kaskarra; bada, lagun bat eskolaren erdian altxatu egin zen, irakasle oso txarra zela esan zion builaka ordezkoari eta gelatik alde egin zuen ateari danbateko bat emanda".

1972an hasi zen goi-mailako ikasketetan, Donostiako Deustuko Unibertsitatearen EUTG zentroan, hain zuzen ere "Filología Hispánica" ikasketetan. Ez du orduko oroitzapen gozorik, salbuespenak izanik ere, maila nahiko baxua zela dio. 1978ko ekainean lortu zuen lizentziatura.

Ez zion, hargatik, jakintzak bereganatzeari utzi: 1975ean eta 1976an Suitzan egonaldi luzeak egin zituen. Izan ere, familiak suitzar senideak zituenez, lanera eta bide batez alemana ikastera bidali zuen amak. Kororen herria, ordea, Babel moduko bat zen, eta alemana gutxi eta frantsesa asko egin omen zuen, italiera pixka bat landu... ta, bertako hizkuntza ere, errumantxea, ikasi zuen. Suitzako egonaldian, hizkuntzez gaindiko esperientzia nagusia Espainiako diktadura atzerakoiaren giro itogarritik ateratzea izan zen itzultzailearentzat.

Irakasle legez lan egin zuen Deustuko Unibertsitatearen EUTG zentroan, Euskal Filologiako ikasketetan. 1978-79ko eta 1979-80ko ikasturteetan Euskal Testuak I eta II ikasgaiari zegozkion edukiak helarazi zizkien orduko ikasleei. Euskaltzaindian ere aritu zen irakasle, hain zuzen ere B titulua lortzeko ikastaro espezializatuetan (Morfosintaxia, 1979-1980).

Itzulpenaren irakaskuntzari dagokionez, Martuteneko itzultzaile-eskolan aritu zen, Hizkuntzalaritza orokorra eta Literatura Unibertsala gaiak emanez (1981-1986). Oso gustura hartu zuen harako eskaintza, hutsetik hasten zen proiektua zen, eta irakasle zein ikasleek ilusiorik ez zuten falta. Sasoi hartan argitaratutako lanak dira: Itzulgaiak: testu literarioak eta pragmatikoak (Itzultzaile Eskola, Donostia, 1984, X. Mendigurenekin batera) eta Linguistika orokorrezko ezagupena (Elkar, Donostia, 1985). Boluntarismo handiz egiten zen lana orduan, euskalgintzan zebilen jendeak irakaskuntzarako euskarazko material faltaren hutsunea osatu nahi zuen gisa hartako materialekin. "Boluntarismo handiz eta profesionaltasun gutxiz" egin zituztela dio Koro Navarrok, baina asko zor diotela langintza hari, asko ikasi baitzuten.

Gaur egun irakasletza-lanak utzirik baditu ere, han-hemen ikastaroren bat ematen du; EIZIE Euskal Itzultzaileen Zuzentzaileen eta Interpreteen elkartearen eskutik, kasurako, hainbat itzulpen-saio eta tailerren gidari izan da. Gainerako itzultzaileekin harremanetan izateko baliagarri zaizkio gisa horretako ikastaroak, hitzaldiak edo solasaldiak. Hitzaldi horietako batzuk izan dira, esaterako: "Hizkuntz arauak eta desbiderapena", "Itzulpen ariketak", "Ingelesa-euskara itzulpen-lantegia" eta bere itzulpenen eta esperientziaren berri emateko beste hainbat eta hainbat saio.

Deustuko eta Euskaltzaindiko irakasle-lanak bukatzean langabezia etorri zitzaion. Baina ez omen zen gogogabetu, eta denbora hura bestela aprobetxatzea erabaki zuen. Alabaz gozatzea eta ingelesa sakontzea hartu zituen helburutzat. Beranduago, ordea, pixkanaka, denbora pasa eta froga moduan, itzulpenen bati edo besteri ekin zion, Martuteneko eskolan irakasle ibili izanagatik ez baitzen itzulpen kontuetan aritu izan lehenago. Elkar argitaletxean lan egiten zuen lehengusu bati erakutsi zion behin itzulpen bat, eta hark ondo zegoela esan zion.

Handik aurrerako bizibidea itzulpenari oso loturik izan du Koro Navarrok. Ez da, ordea, horretan aritu izan soilik. Lur argitaletxean ibili zen 1991 eta 2000 artean, zuzendaritza-, antolaketa-, erredakzio-, zuzenketa- eta itzulpen-lanetan. Bertan eta Martutenen lankide izandako Josu Zabaletarekin batera, Rosetta lan-taldea antolatu zuen gerora, batez ere itzulpen-lanetan jarduteko.

Bere buruari froga gisa jarritako estreinako itzulpen-lana Patricia Highsmithen Poliki, poliki haizetan liburua izan zen, 1988an argitaratua. Orduz geroztik hainbat eta hainbat izan dira Koro Navarrok itzulitako lanak; gehienak ere ingelesetik euskarara egindako itzulpenak dira, baina badira bestelako hizkuntza-konbinazioetan egindako itzulpen batzuk ere. Enkarguz eta lehiaketa bidez esleitutako lanak izan dira batik bat 1988tik gaur arte itzultzea egokitu zaizkionak. Esan bezala, Highsmith, P. Poliki, poliki haizetan (Elkar argit. Donostia, 1988) izan zen lehenengo itzulpena, eta ondoren etorri ziren: Capote, T. Gosaria Tiffany'sen (Elkar argit. Donostia, 1989, itzulpenerako Orixe saria jaso zuen itzultzaileak); Hammet, D. Gizon argala (Elkar argit. Donostia, 1989); Le Carré, J. Hotzetatik etorri zen espia (Elkar argit. Donostia, 1989); Poe, E. A. Botila batean aurkitutako eskuizkribua eta beste ipuin batzuk (Elkar argit. Donostia, 1989); Christie, A. Hamar beltx (Txertoa argit. Donostia, 1990); Kipling, R. Kim (Ibaizabal argit. Euba, Bizkaia, 1990); Hope, A. Zendako presoa (Elkar argit. Donostia, 1989); Twain, M. Hiru kontakizun (Elkar argit. Donostia, 1994); Steinbeck, J. Tortilla Flat (Elkar argit. Donostia, 1995, Orixe Saria jaso zuen itzultzaileak 1992an itzulpen honetarako); Miguel Arsuaga eta Luis Sesé, Donostiako gida (Euskal Herriko Arkitektoen Elkargo ofiziala. Donostia, 1997, Miren Arratibelekin batera); Thomas, D. Artistakume baten erretratua (Alberdania argit. Irun, 1999. Itzulpen hau egiteko Europar Komisioko laguntza jaso zuen itzultzaileak); Poe, E. A. Kontakizunak (Ibaizabal argit. Euba, Bizkaia, 2000); Singer, Isaac Bashevis, Zortzi kontakizun (Arbeldania-Ekar, Donostia, 2002); Carver, Raymond, Zertaz ari garen maitasunaz ari garenean (Arbeldania-Ekar, Donostia, 2003); Pullman, Philip, Tximeleta tatuajea (Erein, 2003); Adda, Jean-Jacques, Ekonomiaren globalizazioa (EHU, Argitalpen zerbitzua, 2004); A. Christie, Eta ez zen alerik geratu (Igela, 2005); Goscinny&Sempé, Nikolas Txikiren historia ezezagunak (hiru ale, Josu Zabaletarekin batera, Elkarlanean S.L); A. Christie, Katua usategian (Igela, 2006); P. Baroja, Zalakain abenturazalea (Alberdania, 2006); I. Mujika Iraola, editor: Pío Barojaren Donostia (Alberdania, 2006); Pasqual Alafont, Martaren infernua (Erein, 2006); Nathaniel Hawthorne, Wakefield eta beste kontakizun batzuk (Alberdania, 2007); Goscinny, Nikolas Txiki (Josu Zabaletarekin elkarlanean, Elkar, 2008); Doris M. Lessing, Belarra Kantari (Elkar, 2008, Jokin Zaitegi 2008 bekaren bitartez egindako lana); Hannah Arendt, Eichmann Jerusalemen (Klasikoak, 2009); Dian Fossey, Gorilak lainopean (Klasikoak, 2009); Suzanne Colllins, Gose Jokoak (Alberdania, 2009); J. L. Urrutia, Eneko Padurakoa (Erein, 2010); Suzanne Colllins, Dena sutan (Erein, 2010); Donna Leon, Heriotza la Fenicen (Erein, 2010); Aitziber Etxeberria, Tres bayonetas, la quema de San Sebastián (Erein, 2010, euskaratik espainolera egindako itzulpena).

Horien artean EIZIEk eta Eusko Jaurlaritzak sustatutako Literatura Unibertsala itzulpen-lehiaketaren baitako itzulpenak dira: Thomas, D. Artistakume baten erretratua; Poe, E. A. Kontakizunak; Singer, I. Zortzi kontakizun; Carver, R. Zertaz ari garen maitasunaz ari garenean; Baroja, P. Zalakain abenturazalea; eta Hawthorne, N. Wakefield eta beste kontakizun batzuk.

Monografikoez eta literatur lanez gain, bestelako testuak ere itzuli izan ditu Koro Navarrok: dibulgazio-testuak, testu teknikoak, telebistarako dokumentalak, opera-gidoiak... 1989tik Donostiako Hamabostaldi Musikaleko argitalpenetako itzultzailea da, esaterako. EIZIE elkarteak sustatutako Senez itzulpen-aldizkarian ere baditu zenbait artikulu, besteak beste bere itzulpen esperientziaren berri ematen dutenak. Euskaltzaindian euskara batuaren lexikoa osatzeko azpi-batzordeko kide izan da 1997az geroztik, hamar urteko epean.

Itzulpen-esperientziari eta ondo egindako lanari emandako saria izan zen, nolabait, 2003an Euskadi Literatur Saria jaso izana itzulpenaren alorrean.

Hala zioen Eusko Jaurlaritzako hizkuntza-politikako berripaperak 2003ko abenduan:

Itzulpenari lotutako bizibidea da Koro Navarrorena, eta ezin ukatuzkoa da bere lanbidearekiko lotura estua izan duela eta duela. Horren adierazgarri dira itzultzaileak berak aitortutakoak: