Donostia, 1989-...
1982an eratu zenetik, Euskal Idazleen Elkarteak (EIE) beti izan zuen literatur aldizkari bat argitaratzeko asmoa, baina Zestoako hotel batean zazpi urte beranduago elkarteak eginiko batzar nagusira arte itxaron behar izan zuten aldizkariaren ideia gauzatzen hasteko. Inongo korrontetara lotuta egongo ez zen literatur aldizkari normalizatu bat sortzearen proposamena onartu zuten batzar hartan. Literatur lanak plazaratzeko plataforma bat eta, era berean, eztabaidarako eta kritikarako ikuspegi zabaleko gune bat ziurtatzea beharrezkotzat jo zuten. Are gehiago, finantzabidea eta egitura bermatzeko prest agertu ziren eta proiektuaren koordinatzaile Xabier Mendiguren Elizegi izendatu zuten.
Hasiera batean, 1987an etena egin zuen Egan aldizkaria (1948-87/1989-...) hartu, maiztasun zehatz bat eman eta antzaldatzeko aukera aztertu zuten, baina bertan behera geratu zen saiakera eta aldizkari berri bat sortzea erabaki zuten. Eganek, bere aldetik, 1989an berregin zuen bere ibilbidea.
Urte berean, 1989ko abenduan, aurkeztu zuten Durangoko Azokan Hegats literatur aldizkariaren 1. zenbakia. Euskara hutsez, tirada 500 alekoa eta Iruñeko Lamiak taldeak (Pamiela) diseinatu eta maketatuta, 400 pezetatan saldu zuten 124 orrialdeko (26x20,5) aldizkaria.
1. ale hartan kolaboratzaile ugarik hartu zuten parte aldizkariaren atal ezberdinetan: "Saioak" atalean, Iñaki Aldekoa eta Luis Mari Mujika ageri ziren; "Liburu komentarioak" Patri Urkizuk, Amaia Iturbidek eta Patziku Perurenak osatu zuten; narrazioak Omar Nabarrok, Juan Luis Zabalak eta Xabier Mendigurenek idatzi zituzten; narrazioen itzulpenak, berriz, Andres Urrutiak eta Joseba Sarrionandiak; poesia atalean idazle andana zegoen, hala nola Iñigo Aranbarri, Karlos Santisteban, Arantxa Urretabizkaia, Felipe Juaristi, Joxe Erzibengoa, Jose Luis Otamendi eta Amaia Iturbide; Migel Anjel Unanuak eta Maite Gonzalez Esnalek poema bana itzuli zituzten; eta amaitzeko, elkarteko buletinaren funtzioa betetzera zetorren atalak literatur lehiaketen, batzarren eta topaketen berri ematen zuen, tartean Ramon Etxezarretak Lugon ospatutako idazle galegoen kongresuaz idatzitako kronika.
Buletinaren funtzioak 1997ra arte iraun zuen aldizkarian, Elkarteak Barnegats (1997-2006) barne-buletina kaleratu zuen arte. 2. aletik (1990eko maiatza) aurrera idazleen kongresuetako txostenak gehigarri modura argitaratu zituzten; horietako batzuk Galeuzkan agertu ziren.
Laurogei bat idazle euskaldun, kataluniar eta galiziar bildu ziren 1990ko urrian Mallorcan "Galeuzca" literatur jardunaldietan parte hartzeko. Batzar horretan aldizkari bat sortzeko erabakia hartu zuten, "Galeuzca"ren edizioetan aurkezten ziren txosten, komunikazio eta adierazpen guztiak bertan biltzeko. Aldizkari horren ideia aspalditik zetorren, gerra aurreko bileretako txosten eta komunikazioak Galeuzca izeneko aldizkarian jasotzen baitziren. Lamiak taldeak diseinatutako alea 1991ean plazaratu zuten.
14. zenbakiarekin (1997ko ekaina) bigarren aro batean sartu zen aldizkaria, Andolin Eguzkitza Elkarteko lehendakari izendatzearekin bat. Forma eta eduki aldetik aldaketak ezarri zitzaizkion Hegatsi. Garai baten Euzko Gogoaren eta Eganen ereduari segituz, literatur aldizkari soila egiten ahalegindu ziren, irudirik gabe, Andolin Eguzkitzak hain gustuko zituen literatur aldizkari alemaniarren tankera imitatuz, urte batzuk lehenago Xaguxarra (1980-81) aldizkariarekin saiatu zen moduan. 1997ra arte, 26x20,5 formatua erabili bazuten, azalean eta barruan marrazki eta irudiei garrantzi handia emanez, oraingoan 19x13,5 formatu txikiagora pasatu ziren, irudiak eta marrazkiak zeharo baztertuz (salbuespena 25-26. zenbakia izan zen, formatu zaharrera bueltatu baitzen Haur eta Gazte Literaturaren I. Biltzarrean jasotakoak plazaratzeko).
Kritikagintza eta literatur azterketarekin batera, sortze-lanak indartu egin zituzten; literaturan jarri nahi izan zuten arreta guztia literaturzaleentzat erreferentzia-puntu bilakatu zedin. Buletinaren funtzioa orduantxe amaitu zen, 1997ko abenduan Durangoko azokan kaleratu zuten Barnegatsekin.
15/16. zenbakitik aurrera (1997ko urria), hiru atal nagusi izan zituen aldizkariak: "literaturbideak" sailean sortze-lanak argitaratu zituzten, euskarazkoak zein erdaraz sortu eta euskaratuak; "Kritikabideak" sailean, literatur kritikak zeukan protagonismoa; eta azkenik, "Liburu-iruzkinak" sailean, euskaraz zein erdaraz idatzitako liburuen berri ematen zuten irakurlearentzat lagungarri izan zitezen.
Maiztasuna ere finkatu zuten; noizbehinkaria izatetik urtean bi ale ateratzera pasatu ziren.
Aro honek 29. zenbakira arte (2001eko abendua) iraun zuen. Tere Irastortzaren lehendakaritzapean Nafarroatik Gipuzkoara pasatu ziren diseinu eta maketazio lanak, hau da Pamielako Lamia taldea utzi eta Bergarako K-3 etxea aukeratu zuten 30. zenbakia (2002ko uztaila) editatzeko; hamar zenbaki atera zituzten Bergaran, 2007ko abenduko 40.era arte. 41.etik (2008ko uztaila) 45.era (2010eko maiatza) Amagoia Agirre arduratu zen; Berriarena izan zen ardura 46.etik (2010eko abendua) 47.era (2011ko maiatza); eta Bidera Zerbitzuak etxearena 48. zenbakitik (2011ko abendua) aurrera.
30. zenbakitik aurrera, aldizkariak ordura arte zituen atalei beste bi gaineratu zizkien: "Elkarrizketa" eta "txosten monografikoa: egunerokoak eta memoriak". Elkarrizketarena aspaldiko asmoa zen; 1. zenbakian dagoeneko Patri Urkizuk Ana Toledo elkarrizketatu zuen eta 7.erako (1992ko abendua) aldizkariaren orduko koordinatzailea zen Maite Gonzalez Esnalek elkarrizketaren atala sartu nahi izan zuen, baina asmo hura ez zen hamar urte beranduagora arte gauzatu. Aro berriko lehengo elkarrizketa Maite Gonzalez Esnalek berak egin zion Salbador Garmendiari. Txosten monografikoak, berriz, EIEko batzordeak erabakitako gai bati buruzko artikuluak biltzen zituen.
Atal horiek gehitzeaz gain, Elkarteak beste proiektu bat ere abiarazi zuen: Kalegats euskal letren agerkaria. 2002ko Durangoko azokan aurkeztu zuten euskal literaturaren erakusleihoa eta euskal liburuen bozgorailua izan nahi zuen argitalpena. Bere helburuen artean honakoak aipatu behar: alde batetik, irakurleek euskal liburuen berri izatea; bestetik, irakurle kritikoak sortzea; eta azkenik, iritzi propioa bultzatzea. Euskal literaturak gizartean zuen presentzia indartze aldera, 20.000 aleko tirada egin zuten eta, Gipuzkoako Foru Aldundiaren diru-laguntzari esker, batean eta bestean doan banatu zituzten urtean bitan.
2010. urtera arte kaleratu zuten eta urte horretan, teknologia berriez baliatuz, "Hitzen uberan" webgunea sareratu zuen, euskarazko literaturaren zabalkundea garaiko baliabide eta komunikazio beharretara egokituz. Euskal literaturan zer mugitzen den jaso nahi du webguneak, Uxue Alberdi eta Oier Guillanek gidatuta. Aldizkariaren eta biltegiaren izaera du, albisteak, erreportajeak, elkarrizketak bilduz eta literatur sorkuntzari eta idazle, marrazkilari eta argazkilarien lanei ateak irekiz.
Hamarkada askotan presentzia nabarmena izan dute Hegatsek eta bere osagarriek euskal literaturaren panoraman. Dozenaka kolaboratzailek parte hartu dute bertan, betiere Euskal Idazleen Elkartearen lehendakari, batzorde eta aldizkarien koordinatzaileen anparoan. Honakoak izan ziren lehendakariak eta koordinatzaileak:
EIEren lehendakariak: Patri Urkizu (1989-1992), Joserra Gartzia (1993-96), Andolin Eguzkitza (1997-2001), Tere Irastortza (2002-2005), Fito Rodriguez (2006-2009) eta Ander Iturriotz (2010-...).
Hegatsen koordinatzaileak honakoak: Xabier Mendiguren Elizegi (1. zenbakia), Patri Urkizu eta Maite Gonzalez Esnal (2.etik 7.era), Maite Gonzalez Esnal eta Juan Luis Zabala (8.etik 12.era), Maite Gonzalez Esnal (13.etik 28.era), Maite Gonzalez Esnal eta Andolin Eguzkitza (29.ean), Ana Urkiza (30.etik 36.era), Hasier Rekondo (37.etik 40.era), Iratxe Etxebeste (41.etik 45.era) eta Igor Estankona (46.etik aurrera).