Villes

JACA

Fuero de Jaca. El fuero de Jaca, que tanta difusión había de alcanzar desde Jaca a San Sebastián, pasando por Pamplona y Estella, fue otorgado por Sancho Ramírez en 1063, cuando era rey de Aragón, y que en 1076 llegó también a ser rey de Pamplona. En el fuero de Jaca se regula la organización municipal y se conceden a los pobladores una serie de atribuciones y beneficios que resume Lacarra muy brevemente: «que pudieran comprar y vender sus heredades a quien quisieran, y sin estar gravadas por ningún censo que implicara sujeción a ningún señor; se acortaban los plazos para la prescripción de las adquisiciones; se garantizaba la inviolabilidad de domicilio; la paz de la ciudad; se suavizan las penas y se humanizan los procedimientos judiciales, ya que ningún vecino podía ser detenido si daba fianzas de estar a derecho. Además gozaban de autonomía judicial, y ningún vecino podía ser citado a juicio sino dentro de la ciudad de Jaca, y juzgado por sus propios alcaldes». (Ref. «En torno a los fueros municipales navarros en la segunda mitad del s. XII». En Vitoria en la edad media, p. 257.). Un estudio extraordinario, metódico, detallado y comparativo, teniendo en cuenta las distintas versiones conocidas, puede consultarse en la obra de J. M. Lacarra y Angel J. Martín Duque: Fueros derivados de Jaca, II. Pamplona, 1975. Sancho Ramírez constituye en ciudad a su villa de Jaca y concede a sus pobladores los buenos fueros que le habían pedido (1063? 1076?): (Crismón). In nomine domini nostri Ihesu Christi et indiudue Trinitatis, Patris et Filii et Spiritus Sancti, amen. Hec est carta auctoritatis et confirmationis quam ego Santius, gratia Dei Aragonensium rex et Panpilonensium, facio uobis notum omnibus hominibus qui sunt usque in orientem et hoccidentem et septemtrionem et meridiem, quod ego uolo constituere civitatem in mea villa que dicitur Iaka. 1. In primis condono vobis omnes malos fueros quos abuistis usque in hunc diem quod ego constitui lakam esse ciuitatem; et ideo quod ego uolo quod sit bene populata, concedo et confirmo uobis et omnibus qui populauerint in laca mea ciuitate, lotos illos bonos fueros quos michi demandastis, ut mea ciuitas sit bene populata. 2. Et unusquique claudat suam partem secundum suum posse. 3. Et si euenerit quod aliquis ex uobis ueniat ad contencionem, et percuciet aliquem ante me uel in palatio meo, me ibi stante, pariet mille solidos aut perdat pungnum. 4. Et si aliquis, uel miles uel burgensis aut rusticus, percusserit aliquem et non ante me nec in meo palatio, quamuis ego sim in laca, non pariet calonia nisi sécundum forum quod habetis quando non sum in uilla. 5. Et si euenerit causa quod si aliquis qui sit hoccisus in furto, fuerit inuentus in laca aut in suo termino, non parietis homicidium. 6. Dono et concedo uobis et successoribus uestris cum bona uoluntate, ut non eatis in hoste nisi cum pane dierum trium; et hoc sit per nomen de lite campale aud ubi ego sim circumdatus, uel successoribus meis, ab inimicis nostris. Et si dominus domas illuc non uolet ire, mitat pro se uno pedone armato. 7. Et ubicumque aliquid comparare uel acaptare potueritis in lacam uel foras lacam hereditatem de ullo homine, abeatis eam liberam et ingenuam sine ulo malo cisso. 8. Et postquam anno uno et die supra eam tenebitis sine inquetatione, quisquis eis inquetare uel tollere uobis uoluelit, det mihi .LXª solidos, et insuper confirmet uobis hereditatem. 9. Et quantum uno die ire et reddire in omnibus partibus potueritis, abeatis pascua et siluas in omnibus locis, sicuti homines in circuitu illius abent in suis terminis. 10. Et quod non faciatis bellum duellum inrer vos nisi ambobus placeat, neque cum hominibus de foris nisi uoluntate hominibus lacce. 11. Et quod nullus ex ucbis sedeat captus dando fidanzas de uestro pede. 12. Et si aliquis ex uobis cvm aliqua femina, excepto maritata, fornicationem faciatis uoluntate mulieris, non detis caloniam. Et si sit causa quod eam forçet, del ei marito aut accipiat per uxorem. Et si mulier forçata se clamat prima die uel secunda, aprobet per ueridicos testes laccenses; post tres dies Vansactos, si clamare se uoluerit, nichil ei ualeat. 13. Et si aliquis ex uobis iratus contra uicinum suum armas traerit, lança, spada, maça uel cultrum, donet inde mille solidos aut perdat pugnum. 14. Et si unus hocciderit ad alium, peitet .Dtos. solidos. 15. Et si unus ad alium cum pugno percuxerit uel ad capillos aprehenderit, peitet inde .XXtiV. solidos. 16. Et si in terram iactet, peitet .CCtosL. solidos. 17. Et si aliquis in domo uinici sui iratus intrauerit, uel pignora inde traxerit, peilet .XXtiV. solidos domino domus. 18. Et quod merinus meus non accipiat caloniam de ullo homine lacce nisi per laudamentum de sex melioribus uicinis laccensibus. 19. Et nullus ex omnibus hominibus de laca non uadat ad iudicium in nullo loco nisi tantum intus lacam. 20. Et si aliquis falsam mensuram uel pesum tenuerit, peictet .LXª solidos. 21. Et quod omnes homines uadant ad molendinum in molendinis ubi uoluerint, exceptis iudeis et qui panem causa uendicionis faciunt. 22. Et non detis uestras honores nec uendatis ad ecclesiam neque ad infançones. 23. Et si aliquis homo est eaptus pro auere quod debeat, ille qui uoluerit capere illum hominem, cum meo merino capiat et in palatio meo mittat, et meus carcerarius seruet eum; et tribus diebus transactis, ille qui cepit eum det ei cotidie unam obolatam panis: et si noluerit facere, meus carcerarius eiciat eum foras. 24. Et si aliquis homo pignorauecit sarracenum uel sarracenam uicini sui, mitat eum in palatio meo: et dominus sarraceni uel sarraceni det ei panem et aquam, quia est homo et nom debet ieiunare sicuti bestia. Et quicumque uoluerit istam cartam quam fatio populatoribus lacce, pro crudelitate sua disrrumpere, sit excomunicatus et anatemaçiçatus et omnino separatus a toto Dei consorcio, si sit de meo genere uel de alio. Amen, amen, amen. Fiat, fiat, fiat. Facta carta in anno ab Incamationis domini nostri Ihesu Christi, era .TªCª Ego Sanlius, gratia Dei Aragonensium rex et Pampilonensium, hec supradicta iussi et hoc signum (signo) Sancii manu mea feci. Ego Petrus, filius Sancii Aragonensium regis filii Ranimiri regis, hec supradicta scribi uolui et hoc signum (signo en caracteres árabes) manu mea feci. V. FUEROS.

Bernardo ESTORNÉS LASA