Literatoak

Zabala Artetxe, Juan Luis

Euskarazko idazlea eta kazetaria, Azkoitian (Gipuzkoa) 1963ko uztailaren 24an jaioa.

Euskal Filologia ikasi zuen, Ohorezko Matrikula azken kalifikazioa lortuz. 1986 eta 1988 artean Andoaingo (Gipuzkoa) Zine eta Bideo Eskolako irakasle izan zen. Ondoren, Euskaldunon Egunkaria egunkariko Kultura erredaktore lanetan aritu da. Artikuluak argitaratu ditu aldizkari eta egunkari horietan, besteak beste: Txortan; Ai, ama; Atte; Susa; Literatur Gazeta; Plazara; Hemen; Irudimena; Literatura; Hegats; Egin; AHTaren Aurkako Aldizkaria; Egan; Jakin; Administrazioa Euskaraz; Ostiela! ; Donostia Aisia; eta Buztanikara.

Sari hauek lortu ditu: Tene Mujika (1984, Ene lagun zaharrari azken gutuna ipuinagatik); Resurrección María Azkue (1984, Zigarrokin ziztrin baten azken keak narrazioagatik, Elkar argitaletxeak 1985ean argitaratua); Tene Mujika (1993, Sakoneta narrazioagatik, Susak beste ipuin batzuekin batera Sakoneta, Felipe Euskaltzainbeak 2000. urtean argitaratua); eta Felipe Euskaltzaindia Rikardo Arregi Kazetaritza Saria ere irabazi zuen 1994an, Kroaziari buruzko erreportaje batzuengatik.

Liburu hauek argitaratu ditu: Zigarrokin baten azken keak (Elkar, eleberria, 1985); Ahanzturaren artxipelagoa (Elkar, ipuinak, 1987); Gertaerei begira (Elkar, ipuinak, 1988); Kaka esplikatzen (Elkar, eleberria, 1989); Sakoneta (Susa, ipuinak, 1994); Susa arte (Susa, eleberria, 1996); Harri barruko Bihotz-Elkarlanean; 2000, barruko ipuinak, Kronikak); Bihotz-borrokak

Hurrengo paragrafoetan Marijose Olaziregi irakasleak (Historia de la literatura vasca, UNED, 2000) Zabalari buruz egin duen azterketa laburbilduko dugu.

Ahanzturaren artxipelagoa izeneko bere lehen liburuan, Zabalak hainbat pertsonaiak lehen pertsonan idatzitako ipuinak barneratzen ditu, eta horietako bat, Xabier Nolotolon, ondorengo lanetan agertuko da berriro. Egia esan, egileak prentsa artikuluetan erabiltzen zuen izengoitia da, eta horrek erakusten du liburuaren izaera autobiografikoa. Egiazki, Zabalaren narrazio askok badituzte elementu autobiografikoak, Agur Euzkadi bere azken nobelan ikus daitekeenez, non protagonista nagusietako bat, Julen, Euskaldunon Egunkaria-ko kazetaria ere baden, idazlea bezala. "Nire eleberri guztietan nire oso antzekoa den pertsonaia bat dago, alter-ego moduko bat", adierazi du Zabalak.

Ahanzturaren artxipelagoak bizitzaren alde absurdo eta tristeari buruzko bakarrizketak eskaintzen ditu batez ere. Gertaerei begira liburuari buruz, Marijose Olaziregi adituak idatzi du: "Aurrekoaren tonu ezkor eta ilunari heltzen dion arren, zenbait berrikuntza formal aurkezten ditu, hala nola hirugarren pertsonan egindako narrazioa eta estilo kuasi-behaviorista". Wim Wenders zinemagilearen eragina nabarmena zen obran. Sakonetan, Zabalak lehen aldiz eskaintzen zituen garai eta leku jakin batean kokatutako narrazioak. Ipuinak, batez ere, honelako mundu zentzugabe batean bizitzeak sortzen duen gogaitasunari buruz mintzo ziren.

Eleberriei dagokienez, Zigarrokin baten azken keak eleberri epistolarra da. 32 urteko pertsona batek gutun bat baino gehiago idatzi dizkio behin bakarrik ikusi duen beste bati. Gero, 34 urte geroago, eta XX. mendeko 80ko hamarkadan, pertsona horrek berak beste gutun batzuk bidaltzen dizkio, hondatzen duen minbiziak eta mehatxu nuklearrak beldurtuta. "Nobela gaixo dagoen protagonista honen disekzio psikologikoa da, zientzian, aurrerapenean eta Jainkoan fedea galdu duena", dio Olaziregik. Ekintza fikziozko leku batzuetan garatzen da.

Bigarren eleberriak ere, Kaka esplikatzen izenekoak, egitura epistolarra du. Protagonistak, Xabier Nolotolonek, eskutitz batzuk idatzi dizkio Virginiari, baina azken hiru urteetan ez du haren berririk izan. Zabalak "Hemen" astekarian 1987an eta 1988an argitaratu zituen kolaborazio literarioak tartekatzen ditu testuak. Bakardadeaz, artearen funtzio desalienatzaileaz eta amodio frustratuaz mintzo da idazlea, besteak beste. Olaziregiren arabera, Peter Handke eta Thomas Bernharden lanek eragin argia dute narrazio honetan.

Galdu arte eleberriak oso harrera ona izan zuen eta 1997an Kritikaren Saria irabazi zuen. Gerardo Markuletak itzuli zuen gaztelaniara, eta Hiru argitaletxeak 1999an argitaratu zuen Hasta la derrota, siempre izenburuarekin. Gaztetxean bildu ohi den koadrila bati buruzko narrazioa zen. Gazte horiek gurasoen mundu kontserbadorea eta inguruko agintari guztiak apurtu nahi dituzte. Eleberriak hainbat ideologia errebelde erakusten ditu, hala nola Julenen abertzaletasuna, Antijosen asanblearismo akrata eta Shepen nihilismo punka. "Lan atsegina da, bizia, dinamismo eta trebetasun estilistiko handiz kontatua", idatzi du Olaziregik. Gaztetxeetako giroa Zabalak sakon ezagutu zuen urte batzuk lehenago, XIX. mendeko 80ko hamarkadaren hasieran. Bere jaioterriko Azkoitian, XX.

Hautsia natza poema-liburua (Euskaltzaindia-BBK, 2000) poesian sartu zen lehen aldia da. Zabalaren ni partikularraz hitz egiten duten olerkien bilduma da, eta kontzeptu gakoa izenburuan agertzen da: hautsia (hautsia). Zabala apurtuta ageri da, mundu honetan leku egokirik aurkitu gabe.

Agur, Euzkadi, 2000. urtekoa ere, Lauaxeta (1936tik 1939ra arteko gerra zibilean fusilatutako euskal olerkaria) berpiztua erakusten du, XX. mendeko 90eko hamarkadako Gipuzkoa agertzen dela. XX eta "Euskaldunon Egunkaria" n lana utzi berri duen kazetari desilusionatu batekin elkartuko da, lanaren egileak lan egiten duen egunkari bera. Bi pertsonaiek Euskal Herriko hainbat txokotatik oinezko bidaia egiten dute, herrialdearen ikuspegi ezberdinei buruz eztabaidatuz. Orexatik (Gipuzkoa) pasatzean, adibidez, herri horretan jaiotako Orixe poetaz hitz egiten dute, eta beste horrenbeste Joxemari Iturralde eta Karlos Linazasororekin Tolosatik (Gipuzkoa) pasatzean. Narrazioaren bi gai nagusiak abertzaletasuna eta heriotza dira. Narrazioak batzuetan bide fantastikoak hartzen ditu, amaiera oso sorpresarekin.