Idazle gipuzkoarra, Donostian 1947ko uztailaren 1ean jaioa, Hondarribian bizi dena. Geografia eta Historian lizentziaduna (Bartzelonako Unibertsitatea).
Narratzailea, poeta eta itzultzailea. "Lur" lehen argitaletxearen inguruan bildutako idazle ezkertiarren taldeko kidea, laikotasunari eta euskararen batasunari atxikitzeagatik ezaugarritua. 1970ean, Ibon Sarasolarekin batera, Frantz Fanon Afrika iraultzaren lana itzuli zuen, eta Sarasola eta Ramon Saizarbitoriaren Mendebaleko Ekonomiaren Historia argitaratu zuen. 1971n M itzuli zuen. Dobbek Sozialismoaren frogantzak filmean eta 1973an A. Otazu Euskal Berdintasuna. Egilea: San Pedro bezperaren ondoak (1972) eta Zergatik Panpox? 1979); azken eleberri honekin adierazkortasun sakona eta urratua lortu zuen, eta gerra osteko euskal narratibaren lehen pertsonaien artean kokatu zuten.
Ondoren, Aspaldian espero zaitudalako ez nago sekula Bakarrik (1983), Saturno (1987, 1989an gaztelaniara itzulia), Aurten Gorria da nire bizitza (1991) eta Aderno (1998). Poeta gisa, Euskal Literatura 1972an argitaratu zituen bere lehen lanak, Julia Otxoak 1990ean argitaratutako Euskal Poetak antologian sarturik zegoela. La Conquista de Albania (Alfonso Ungría, 1983) filmetako gidoigilea, Xabier Elorriagak 1986an zuzendutako Zergatik Panpox? eta Lauaxeta-Lau Haizetara (J. A Zorrilla, 1987). Telebistan eta irratian egin du lan. "Deia", "Egin", "El Correo", "El Mundo" eta "El Diario Vasco"ren kolaboratzailea. Euskaltzain urgazlea.
AAA
16 urterekin hasi zen lanean. Erizaina izan zen zortzi urtez. Gerora hainbat egunkaritan kolaboratu du iritzi artikuluak idatziz, eta 1999. urtetik aurrera "Zabalik" astekarirako elkarrizketak egin ditu. Hain zuzen ere, elkarrizketa horiengatik eman zioten 2001ean Rikardo Arregi Kazetaritza Saria.
Bere liburuetatik, gaztelaniara itzuli ziren Zergatik Panpox? (Editorea. Llibres del Mall, 1986 eta Edit. Orain, 1995) eta Saturno (Edit. Alfaguara, 1989).
Hurrengo lerroetan laburbilduko dugu Marijose Olaziregi irakasleak (Historia de la literatura vasca, UNED, 2000) autore honen narratibari buruz egin duen ikerketa. Zergatik Panpox da lanik ezagunena, ondo ebatzitako eleberri liriko gozoa, eta arrakasta handia izan du salmentetan ere. Amaren eta 7 urteko semearen bizitzako gorabeherak kontatzen ditu; amak maitekiro Panpox deitzen dio. Kontaketa 7:45ak aldera hasi eta egun bereko 21:15ak aldera amaituko da. Protagonista emakume bakar bat da, duela bost urte senarrak abandonatu zuena eta semearen heziketa bere gain hartu behar duena bakarka. Protagonistaren bakarrizketa moduko kontakizunak emakumeek gizarte modernoan duten rolari buruzko hausnarketa ugari eskaintzen ditu.
Olaziregiren arabera, eleberri honen bakarrizketa luzea asmatze estilistikoa da. Ahozko literaturatik hurbil dauden teknikak eta estrategiak erabiltzen ditu Urretabizkaiak: errepikapenak, pilaketak, errimak, abestiak eta abar, guztiak intentsifikatuak, nobelari elastikotasun handia ematen dioten haurren hizketaren erregistro bat erabiltzeagatik. Emakume batek euskaraz idatzitako lehen eleberria da.
Saturno, berriz, poesiazko bira bat da idazlearen ibilbidean. Nobela honetan marinel alkoholiko baten eta Maite izeneko erizain baten arteko maitasun istorioa kontatzen da. Modu tradizionalean egiten da, formazko konplikazio handirik gabe. Alkoholaren eraginpean dagoen protagonistarentzat, Saturnok bere nahi guztien gailurra sinbolizatzen du, eta, horregatik, zalantzarik gabe, planeta eta bere desio-objektua deituko ditu. Olaziregiren arabera, eleberriari trinkotasun pixka bat falta zaio, baina ez zituen merezi jaso zituen kritika txarrak, batzuetan oso irmoak eta baita oldarkorrak ere.
Idazlearen azken eleberria, Koaderno gorria, idazle garaikideetan hain ohikoa den genero autobiografikoan kokatzen da. Olaziregik uste du idazlearen anbiziorik handiena dela eta tonu lirikoa benetan lortu dela. Oso elkarrizketa gutxirekin eta intimismoz bustita, eleberria bi planotan dago planteatuta. Lehenak, protagonista nagusiak, Amak (testuan letra larriz idatzita) bere seme-alabei bidaltzen dien gutun luzea jasotzen du, zazpi urte lehenago aitak haiekin ihes egin zuenetik haien berririk ez baitu. Bigarren planoan, Amak kontratatutako abokatuak Venezuelara egindako bidaia kontatzen da, seme-alabei gutuna emateko. Koaderno bat besterik ez den gutuna irakurrita (hortik izenburua), Laura abokatua gero eta gehiago inplikatuko da protagonistaren istorio beldurgarrian.
Arantxa Urretabizkaiak XX. mendeko poesia kaierak (Edit. Susa, 2000), eta haren hitzaurrean Koldo Izagirrek idatzi zuen autorearen lehen poemetan, 1972an argitaratutakoetan, bere balio handienetako bat bere naturaltasuna eta hizkera leun eta zuzena dela. Izagirrek uste du Urretabizkaiaren poesia guztitik "samurtasun berezia" duela, eta emakumeak zein gizonak hunkitzen dituela, unibertsalak diren intimitateei buruz hitz egiten duelako.
Testu antologikoa
Hoy en la noche lo arraro he hecho. En las txemak por hacer después, he sido muchas sueños. Amets erotiko franko. Bizi nengoen, aulki batean eserita, nire oheko burukoaren gainean, zaldi baten gainean bezala. En la bourga de la bourga de la bourga de la parte de los letra de bordados, letra gorriak puntu urdin txikian. Leitzen ari nintzen, eta liburuari bi eskuekin heltzen nion. En Hankartean gauza bigun eta busti bat sentitu dut, pitilin haundi, bigun, more bat. Un cerion de gorri-marroi de Muki, una solidoa era un muki. Blandiblup.
(Zergatik Panpox, Edit. Erein).
"Gau honetan amets arraro bat izan dut. Txemak alde egin zuenetik, askotan egiten dut amets. Amets erotiko mordoa. Biluzik nengoen, aulki batean eserita nire oheko burkoaren gainean, zaldi gainean bezala. Burkoa atzeraka jarrita zegoen, luze-luze, eta eserlekutik ateratzen zen puskan letra brodatu batzuk zeuden, puntu urdineko letra gorri batzuk. Irakurtzen ari zen, eta bi eskuez eusten zion liburuari. Hankartean zerbait hezea eta biguna sentitu dut. Begiratzean ikusi dut txio bat zeukala, handia, biguna eta morea. Eta bertatik muki marroi gorrixka bat ateratzen zen, ia solidoa zen muki bat. Blandiblup".
(Zergatik Panpox?. Argitaratzailea: Llibres del Mall, 1986. Itzulpena: Arantxa Urretabizkaia).
FIO