Enpresariak

Unzurrunzaga Ugarteburu, Francisco

Euskal kulturako liburuen inprimatzaile eta editorea, Donostian 1906ko abenduaren 14an jaioa.

Zarautzen lan egin zuen Euskal Argitaletxean, eta gero independentzia lortu zuen, beste bi kiderekin batera Itxaropena Argitaletxea sortuz 1932an.

Argitaletxe berriak 1934an Orixeren Barne muiñetan; Zaitegiren Tori nire edontzia eta J.M.-ren Euskalerriko leen gizona inprimatu zituen. Beñat Idaztiak" argitaraturiko "Egia Sorta" bildumako 1. zenbakia da. Gerra aurretik, Itxaropenatik bi bazkide atera ziren eta Unzurrunzaga bakarrik geratu zen enpresarekin, Bernardo Estornés Lasak zuzendutako "Colección Zabalkundea"-ren sorrerarekin lagunduta. 1936ko gerrak lehorrean moztu zuen euskal edizio oro, bai gaztelaniaz, bai euskaraz. Froga-egunak eta zailtasunenak izan ziren, ondorio aurreikusteko zailak izango zituen zentsura zorrotza ezarri baitzen. Oso zentsura administratibo gogorra zen. Hala eta guztiz ere, Unzurrunzaga 1946an ausartu zen Argi Donea argitaratzen eta hiru urte beranduago, 1949an, Salbatore Mitxelenaren Arantzazu, euskal poema, eta Basarriren Atano III, bere edestia bertsotan.

1950ean Unzurrunzagak Orixeren poema nazionala, Euskaldunak, argitaratzea pentsatzeko ausardia izan zuen. Balentria aurrera eramateko, Unzurrunzagak eta Jose Artechek Pedro de Rocamora udatiarrari bisita egin zioten, Madrilgo Gobernuko Propaganda eta Turismo Burua, bien laguna, eta garrantzi handirik eman gabe onartu zuen. Euskaldunak inprimatzen eta banatzen hasi zen (1950) liburu-dendetan, Denok-Bat atalarekin. Hor ageri da Zazpirak-bat. Euskaraz zegoenez, oharkabean pasatu zen, Rocamoraren sinadurarekin ez baitzuen inork ofizialki irakurri. Urte berekoak dira Antonio Maria Labayenen Euskaldunak, Etxaideko Alos Torrea eta Basarriren bertso sorta ere.

1952an "Kulixka Sorta" izeneko bilduma sortu zuen. Bilduma historikoa zen, eta garai hartan ikusle euskaldunen artean zoragarria zen. Handik aurrera, gerra ondoko euskal liburu bakanak argitaratzen jarraitu zuen, ia bakarka. Horregatik, 1958an erbestetik itzuli zirenean, Estornés Lasa anaiek harreman zaharrak berrabiarazi zituzten, eta "Auñamendi Bilduma" sortu zuten, Itxaropena Argitaletxearen inprimategiaren azpian 1959. urtean estalia. Handik aurrera, Editorial Auñamendi agertzen da, Auñamendi izena zentsura-bulegoan ezaguna zenean. Azkenik, "Enciclopedia General Ilustrada del País Vasco" inprimatzen hasi zen, baina ez ezustekorik eta arriskurik gabe. Erretiroa hartu arte Zarautzen bizi izan zen beti Unzurrunzaga, eta, ondoren, Donostiako bere etxe berrira igaro zen. Han hil zen, 78 urte zituela, 1984an.

Honako artikulu hau oraindik ez da entziklopedia honetan euskaraz landu. Eusko Jaurlaritzak argitaratutako Bidegileak bilduman informazio gehiago eskura dezakezu Patxi Unzurrunzagari buruz.