Geologoak

Thunborg, Anders Nicolaus

Euskalerriaren Adiskideen Elkarteko irakaslea, Bergarakoa, Dalarnan (Suedia) jaioa 1747an. 1795ean hil zen.

Anders Thunborg Grutnasko parroko protestantearen semea zen, bere izena Anders Thunborg izan zen, ama Anna Maria Hook izan zen. Uppsalan ikasketa zabalak egin zituen, lan mekanikoak egiteko gaitasun intelektuala eta trebetasun handia erakutsiz; ondoren, Bergskollegium museoan jarri zuten, eta bertan hasi zen "Auskultant" edo laguntzaile lanetan. Irakaskuntzan ari zen bitartean, mineralogiari eta metalurgiari buruzko ezagutzak hobetzen zituen aipatutako zentroan. Horren ondorioz, 1781ean, Notario Orde izendatu zuten, eta, ondoren, Notario, Bergskollegiumeko lanbide-kategoria goren.

Sociedad Vascongada eta Suediako zientzia-gizonen arteko harreman sarrien eta errepikatuen ondorioz, Thunborg Bergarako Mintegirako irakasle kontratatu zuten; sei urteko kontratua 1787an sinatu zen, eta 1793an amaitu. Gurera etorri zenean, Suediako Zientzien Errege Akademiak erakunde horretako bazkide gisa hartu zuen. Mineralogia eta Metalurgiako katedraren ardura izango zuen, eta gaztelania ikasi beharko zuen bere lanbidean aritzeko. Teoria osatzeko, lan praktikoak ere egin ziren: alde batetik, Euskal Herrian zeuden mineralak aztertu ziren, burdin oxidoak eta karbonatoak, piritak, mea kupriferoak, galena, kuartzoa, espeto islamdarra eta beste kareharrizko mineral batzuk ezagutuz eta probatuz; bestetik, metalurgiako saiakuntzak egin ziren, burdina eta altzairu mota ezberdinak erabiliz. Baina honek burutu zuen lanik garrantzitsuena platinoaren metalurgiari zegokiona izan zen, modu xaflakorrean lortuz.

Suediako mineralogoak berak honako txosten hau utzi zigun lan horri buruz:

"Gauza jakina da Chabaneau irakasleak, hemen nire aurrekoak, Platinoa metal malgu batera murrizteko modua aurkitu duela... Hona iritsi nintzenean, aurkikuntza handi horri buruz hitz egin zidaten denek, eta asko sentitzen nuen arte hartaz ezer ez jakitea. Laborategia begiratu nuenean, Platinozko zatitxo bat aurkitu nuen, Ameriketatik datorren bezala. Gero, Chabaneau lanean ikusi zuten guztiekin hitz egiten hasi nintzen, aurkikuntza hura miretsiz, eta, horren ondorioz, denek erantzun zizkidaten egiten nizkien galderak, eta ikusi zuten guztia zintzoki kontatu zidaten. Hori guztia bildu eta diskretuki hasi nintzen lanean. Lanean hasi eta bost hilabetera, Chabaneauren metodo berbera aurkitu nuen...".

"Aurkikuntza honek zarata handia sortu du Madrilen. Chabaneauk, lehiakide batekin haserre, Ministroen Kontseiluko Presidenteari, Floridablancari, kontatu dio hori. Honek erantzun duena ez dakit oraindik. Nire aurkikuntzaren berri eman diot eskutitzez Chabaneauri, esanez ez duela nirekin deseroso egon behar... Chabaneauk oso korteski erantzun dit, baina esan dit ezin diola ministroari parte emateari utzi. Ea zer ateratzen den. Sekretua ez deskubritzeko debekua beste ondoriorik ezin da izan".

Beste behin ere, hain ondo gorde zen sekretu hori, ezen, Elhuyarren kasuan bezala, orain ere ez baitzitzaigun iritsi Thunborgek erabilitako metodoari buruzko informaziorik: hark bakarrik adierazi zuen kimikari frantsesaren antzeko teknika bat erabili zuela, eta teknika horri buruz iruzkingile bikainek asmatutako zenbait susmo besterik ez dugu ezagutzen, oso asmatuak.

Thunborg kimika-laborategiari buruz, iruzkin hau egiten du:

"Laboratorium Chemicum... aparteko eraikin oso handia da, eta nahiko ondo instalatuta dago. Instrumentuak eta material ederra ez dira falta. Inbentarioa egin zidatenean oso harrituta geratu nintzen; izan ere, Uppsalako eta Stockholmeko laborategiak baino ez nituen ikusi, eta esan dezaket haien laurdena baino ez direla, honen aldean".

Thunborg oso gustura zegoen Errege Seminarioan. Bjelke Kondeari Espainiara iritsi berritan idatzitako gutunean, zera esaten zion:

"Hemen denek ontasun bera ematen jarraituko balidate, orain arte egin duten bezala, sei urteko nire konpromisoa gustura betetzea espero dut, eta gero Suediara itzuli nahiko nuke".

1794an tropa frantsesek herrialdea inbaditu zuten, urte horretako azaroaren 28an Bergaran sartuz eta Errege Seminarioa odolezko ospitale bihurtuz, bere instalazio nagusiak eta gabineteak eta laborategiak arpilatuta eta suntsituta geratuz. Gertakari distiratsu hauek Realaren eta Errege Seminarioaren garapena eten zuten.

Erref. Silván, Leandro: Ikerketa zientifikoak Bergaran XIX. mendearen amaieran. XVIII, Donostia, 1953; Garate, Justo: "Un metalúrgico sueco en Vergara", Eusko Ikaskuntzen Institutuaren Buletin Amerikarra, 1962.