Sindikatuak

STEE-EILAS sindikatua

STEE-EILAS hezkuntza-sindikatuaren sorrera trantsizioaren egoera soziopolitiko sutsuan kokatu behar da, eta irakasleen mugimendu unitario, parte-hartzaile eta asanbleario baten agerpenean ezaugarritzen da.

Antolaketa-tresnarik ezari aurre egiteko sortu zen. Antolaketa-prozesu hori are beharrezkoagoa da, kontuan hartzen bada erregimen frankista erreformatuko dela, eta, horren ondorioz, ordezkaritza-sistema sindikal bat abiaraziko dela irakaskuntzan. Horrek, beraz, azaleratzen ari den dinamika bat adierazten du, eta balioko duena lurralde-egitura batzuen konbergentzia-prozesu motel baterako, alde batetik, eta beste batetik, euskal eremuan sektore mailako konbergentziarako (Lanbide Heziketa, OHO, LHI eta Unibertsitatea), baina estatu mailako antzeko konbergentzia-prozesu batzuekin lotura estuan.

Serrano Olmedok (2003:5) gogoratzen duen bezala, Irakaskuntzako Langileen Sindikatuak (STE-ILS) abian jartzea hiru elementuk markatzen dute: asanblearismoaren praktika, batasunaren bilaketa eta irakaskuntza hobetzeko alternatiben prestaketa: "Frankismoaren azken urteetan irakaskuntzan garatzen ari den mugimendu asanbleario sendotik sortu ginen, bertikalismo ofizialaren eta erakunde korporatiboen aurrean sortu ginen; langile klasearen parte sentitzen ginen, eta, beraz, matxinada frankistan sarraskitu zuten sindikalismoaren oinordeko eta jarraitzaile (...). Irakaskuntzaren sektorean joera unitario nabarmenarekin sortu eta garatu ginen, beste sindikatuetako irakaskuntza-federazioak osatzea nahiago izan zuten ikaskideen aurrean. Diktaduraren eta haren eskolaren gaitzespenik erradikalena, STE-ILSen sortzaileen ideologiaren zati gisa, irakaskuntzaren alternatiba bat prestatzean mamitu zen, eztabaida ugari eta luzeak egin ondoren”.

Hain zuzen ere, 1970eko erdialdetik aurrera ikusten dira auto antolaketa-prozesu horren lehen urratsak. Hezkuntza-arloko hainbat sektoretako profesionalen arteko harremanak hasi ziren, eta horren ondorioz, Euskadin eta Galizian irakaskuntzako greba deitu zen 1976ko urtarrilaren amaieran. Laster, Estatuko gainerako erkidegoek grebarekin bat egingo dute, eta otsailaren amaierara arte iraungo du. Mobilizazio horrek hezkuntza-eremuko lan-erantzunaren gaitasuna islatzen du, eta, aldi berean, akuilu gisa balio du une horretara arte nahiko egituratuta ez zeuden hainbat koordinatzaileren arteko konbergentzia-prozesurako, eta horrek fruitua ematen du Estatu mailako Irakaskuntzaren Koordinakunde bat abian jarriz. Koordinadora horrek greba ugari deituko ditu Hezkuntza eta Zientzia Ministerioa hezkuntza-sistemari buruzko negoziaziora behartzeko. Nabarmentzekoa da 100.000 langile inguru mobilizatu zirela 1976ko azaroan (Jimenez & Marrero, 2003).

Prozesu horretan guztian, irakasleen koordinadorak pixkanaka beren estrategia zehazten dute, beren egitura egonkortzeko. Horrela, laster alde batera uzten da Lanbide Elkargoen formularen bidez antolatzeko apustua, eta, beraz, ikastetxeetako behin-behineko ordezkarien hautaketa batzarretan oinarritutako egitura batekin batzen da. Egitura horrek zehazten du irakaskuntzako hainbat sektoretan eratutako oinarrizko beste egitura batzuekin estu-estu lotutako sindikatu baten lehen enbrioia (ordezkariak, ikastetxeko loturak, BBBko eta unibertsitateko PNNen koordinatzaileak...). Testuinguru horretan, koordinatzaileen eredu sindikala UGTren proposamen pluralistaren (batzarretatik harago erabakitzeko ahalmena duten aparatuak dituzten erakunde egonkorrak sortzean oinarriturik) eta CCOOren proposamen dualistaren (alde baten mugimendu/antolaketa egituraketaren eta bestearen ekintza bateratu/pluralaren logikaren arteko oreka-ahaleginean oinarritua) aukera gisa definitzen hasi da. Azkenik, Koordinakundeen Sektore Arteko Batzarrak, 1977ko urrian egin zenak, talde horien ezaugarri komunak definitzen ditu, klase-sindikatuak, unitarioak, independenteak, soziopolitikoak, asanblearioak, errebindikatzaileak eta autonomoak diren aldetik. Horrela, ezartzen da STG-ILSen estatu mailako batasuna "probintzia-, eskualde- edo nazionalitate-sindikatuen autonomiatik" abiatuta osatu beharko litzatekeela.

Printzipio horiek Euskadiko eta Nafarroako probintzia mailako erakunde sektorialak egituratzeko prozesuan islatzen dira. Horrela, "Bizkaiko Irakaskuntzako Langileen Sindikatuaren Estatutuak - irakaskuntza pribatuko sektorea" (STE-ILS, 1977a) dagoeneko adierazten digute bere izaera demokratikoa, langileena, bateratua (horri esker, sindikatua "langile guztiei" ireki dakieke, "beren iritzi politiko, erlijioso, sindikal edo filosofikoak alde batera utzita"), Estatuarekiko, alderdi politikoekiko eta patronalarekiko independentea, solidarioa "Euskal Herriko, Estatuko eta mundu osoko gainerako langileekiko solidarioa" eta biltzarkidea. Bere helburuen artean honako hauek sustatu nahi dira: irakaskuntzako langileen eskubideak defendatzea, langile horiek irakaskuntzan parte hartzea "Euskadin hezkuntza-politika lantzen eta aplikatzen diharduten gainerako gizarte-sektoreekin batera", irakaskuntza "doakoa, nahitaezkoa, demokratikoa eta zientifikoa eta kalitatezkoa herritar guztientzat, eta Estatuak finantzatua".

Era berean, hasiera-hasieratik dago presente STEE-EILASen idazkietan euskal esparru bereizgarrian sakontzearen aldeko apustua. Borondate hori, hasiera batean estatutu-prozesua babestean gauzatzen bada ere, 90eko hamarkadarekin subiranismoaren aldeko apustu sendoa bihurtuko da, nahiz eta ELAk eta LABek osatutako euskal gehiengo sindikalaren proposamenei ñabardura batzuk erantsiz. Ildo horretan, azpimarratu behar da STEE-EILASek bere sorreran osatzen duen militantziak bere gain hartzen dituela zenbait euskal sektore politikoren postulatuak, klase osagaia nazioaren gainetik lehenetsiko dutenak, eta hori, praktikan, Euskadirako eta Nafarroarako berariazko antolaketa-egitura batean gauzatzen da, baina estuki lotuta aldi berean Estatuko beste erakunde ezkertiar eta internazionalista batzuekin. Ikuspegi horren arabera, STEE-EILASek, jatorrian, erdibideko jarrera du beste erakunde batzuekiko; izan ere, alde batetik, ELAk eta LABek, esaterako, euskal esparru sindikala soilik hartzen dute beren gain, eta, bestetik, UGTk eta CCOOk, esaterako, Estatuko estrategia lehenesten dute.

Horrela, aipatu berri dugun testuan, Bizkaiko STE-ILSek, Bizkaiko sail "pribatuak", bere helburuen artean "euskara eta euskal kultura sustatzearen aldeko apustua" dagoela onartzen du, "bere garapenean erabakitasunez lagunduz". Era berean, estatutu hauek Euskal Herrian geroago egituratzeko estrategia aurreratzen dute, baina baita Estatuko beste STE batzuekin duten lotura ere, helburua sektore guztietako langile guztien batasuna lortzea den heinean, "Euskal Herriko (Araba, Gipuzkoa, Nafarroa eta Bizkaia) irakaskuntzako langileen sindikatu edo federazio edo konfederazio bat eratzeko bidean aurrera egiteko, Estatuko gainerako langileekiko elkartasuna eta batasuna sustatuz".

Printzipio horiei dagokienez, 1977ko lehen hilabeteetan pixkanaka legalizatzen joan ziren sektore desberdinetako STE-ILSak EAEko lau probintzietako bakoitzean, 1977ko amaieran Euskadiko Irakaskuntzako Langileen Sindikatuen Konfederazioko Behin-behineko Koordinakunde Nazionala eta behin-behineko Idazkaritza Nazionala osatu ziren arte. Horien eskuduntzen artean Fundazio Kongresu bat antolatzea nabarmentzen da (STE, 1977b). Une horretarako, egoera sindikalari buruzko balantzean alde handia dago, baina, oro har, STEE-EILASen bilduko liratekeen lurralde-egiturak nabarmen ezarri dira. Horrela, bada, (STE, 1977c) OHOren kasuan aurre afiliazio-datu garrantzitsuak ematen dira (900 maisu-maistratik 379 aurre afiliatu ziren Araban, 800 Nafarroan, 190 Gipuzkoan eta 400 Bizkaian). Balantze horrek nabarmentzen du, halaber, Nafarroako sekzioan hainbat sentsibilitate daudela etorkizunean euskal egituraketari dagokionez. Hala ere, diotenez, Biltzar Probintziala Euskadiko gainerako erakundeekin koordinatzearen alde daudenen jarrerekin amaitzen da. Azkenik, 1977ko abenduaren amaieran, Kongresu Konfederala egin zen, eta STEE-EILASi jaiotza-gutuna eman zitzaion.

II. Kongresuaren sarreran, Idazkaritzaren txostenak jasotzen duen bezala, "I. Kongresu Konfederala STEE-EILASen kongresu eratzailea izan zen; bertan, ideia sektorialista eta probintzialisten aurka borrokatzeko bidean aurrera egitea lortu genuen, Sindikatu Nazional gisa eratzeko lehen urratsa emanez (...). Lehenengo Kongresuarekin batera, Euskadiko Irakaskuntzako langileentzako alternatiba sindikal bateratu demokratiko eta asanbleario gisa agertu ginen "(STEE-EILAS, 1979).

Hala ere, bilera honetako aktek ere islatzen dute estatuko egituretan parte hartzetik eratorritako barne-tentsioak daudela. Tentsio horiek estatutuetan islatzen den oreka-joko bat egitera behartzen dute. Alde batetik, 3. artikuluak lurralde-eremu gisa definitzen ditu Araba, Gipuzkoa, Bizkaia eta Nafarroako probintziak; 7.d artikuluan, berriz, "sindikatu nazional" gisa definitzen da, eta horrek esan nahi du "gure nazionalitatean dauden baldintzetatik abiatuta" STEE-EILAS "Euskadiren eskubide nazionalak aitortzearen eta autogobernuaren alde borrokatzen dela. Borroka hori langileen aldarrikapen ekonomiko eta sozialekin lotuta dagoela uste du".

Esplizituago, "Alternatiba Sindikala" ponentzian azpimarratzen da Euskadiren eskubide nazional eta demokratikoak aitortzearen aldeko apustuak, euskararen hizkuntza-normalizazioaren lanaz gain, "benetako autonomia bat ere badakar, benetako botereekin eta Nafarroa barne hartuta", eta "Euskadirentzako autogobernu-eskubidea aitortzea" eskatzen dute. " Edonola ere, STEE-EILASek "Estatu osoko nazionalitate, herrialde eta eskualdeetako herriekiko batasun eta elkartasun loturak estutzearen" alde egiten duen heinean, ulergarria da bere estatutuen 6. artikuluak zehaztea sindikatu hori "Estatu mailan ikur bereko erakundeekin konfederatuta egongo dela".

Biltzar honek, bere helburuak, antolatzeko moduak eta sorrerako printzipioak definitzeaz gain, STEE-EILASek Euskal Eskola Publikoaren hezkuntza-autonomian oinarritutako irakaskuntza-ereduaren aldeko konpromisoa argi eta garbi azaltzeko ere balio du, "Euskal Eskola Publikoaren errealitate soziokulturalari eta politikoari erantzun behar baitio (...). Euskadi hegoaldea eta, aldi berean, langileek eta euskal herriak kudeatu behar dute ". Zehazkiago, hezkuntzaren kudeaketa demokratikoaren aldeko apustua Euskadiko Eskola Kontseilua sortzeko proposamenean oinarritzen da, "irakaskuntzarekin zerikusia duen guztia zuzendu behar duena" eta "irakaskuntzarekin zerikusia duten sektoreen partaidetza- eta kontrol-organoa" izan behar duena. Kudeaketa parte-hartzailerako proposamena, STEE-EILASek probintzia-, eskualde-, udalerri- edo auzo-mailetara zabaltzen duena, "auzorako behar diren eskola-zerbitzuak behar bezain ugariak badira".

Sortu eta 30 urtera, STEE-EILASek bere printzipio ideologikoen artean mantentzen du sindikatu nazional gisa duen definizioa. Hala ere, gaur egun, karakterizazio hori "Euskal Herriaren subiranotasuna" lortzean gauzatu da. Burujabetzaren aldeko jarrera argi horrekin batera, nolabaiteko distantzia dago Estatuko gainerako aldi baterako lan-kontratuetatik, eta, beraz, gaur egun STEE-EILAS ez dago Estatuko Lan Harremanen Federazioaren barruan, nahiz eta lotura handia duen, bere autonomiatik, Kataluniako Irakaskuntzaren Sindikatua eta STE (UCSTE) Batasun Konfederala lotzen dituen Harreman Gutuna delakoaren bidez.

Karakterizazio berri horren abiapuntua sindikatuak 1996tik aurrera bere gain hartu duen ESK, ELA eta LABekiko lankidetza-estrategia da. Era berean, STEE-EILASek gatazka politikoa konpontzera bideratutako beste ekimen batzuetan parte hartu du, hala nola Lizarra-Garaziko Akordioa sinatzean eta Eztabaidagunea - Nazio Eztabaida Guneak bultzatutako Oinarrizko Akordio Demokratikoan. Horri dagokionez, STEE-EILASek uste du "Euskal Herriari herri edo nazio gisa hartzen duen esparru juridiko-politikoa aukeratzeko eskubidea dagokiola". Edonola ere, STEE-EILASen ustez, eskubide horren oinarria ez dago hainbeste gai historiko, kultural edo linguistikoetan, baizik eta euskal herritarren borondate demokratiko soilean. STEE-EILASek autodeterminazio-eskubidea aitortzearen alde egiten du, bere estrategia subiranista ulertzeko modu gisa, baina euskal aniztasuna errespetatuz; izan ere, "gure herriaren egoera desberdinak ezin dira alde batera utzi", ezker abertzale ofizialak defendatzen duen ereduaren aurrean, "ezin da eskubide demokratikoetan sakondu, baldin eta, aldi berean, sakontze hori ez bada oinarritzen lurralde bakoitzeko pertsona gehienen nahiekiko errespetuan". Aldi berean, sindikatu honek eskubide kolektiboak ez ezik, eskubide indibidualak ere aitortzearen aldeko apustua egin du, ETAren indarkeria argi eta garbi gaitzetsiz.

Era berean, STEE-EILASek argi eta garbi adierazi du estrategia neoliberalen gaitzespen irmoa, LABen eta ELAren postulatuekin bat etorriz. Ulergarria da, beraz, STEE-EILASek erakunde horiekin adostuta lan egitea, gehiengo sindikala protagonista izan duten azken grebetan zehaztutako ekintza-unitatean. Gainera, sindikatu hori hainbat gizarte-dinamikatan dago, mugimendu internazionalistetan eta gizarte-bazterkeriaren aurka borrokatzeko mugimenduetan parte hartuz.

Gaur egun, STEE-EILASentzat lehentasunezkoa da hezkuntza-sistema publiko propioaren aldeko borroka, aniztasunaren, berdintasunaren, konpentsazioaren, elkartasunaren eta hezkidetzaren sustapenean oinarrituta, hezkuntza "gizartearen zerbitzura" egon ahal izateko oinarri gisa. Modu espezifikoagoan, bere apustua honako hauen alde egiten du: gizartea euskalduntzea; euskal gizartearen itxaropen eta beharretara egokitutako curriculum propioa lortzea; irakaskuntza-eredu laiko bat; hezkuntza-sistema eta bere ikastetxeak sareko sistema baten bidez antolatzea; hezkuntza-sistema osoaren kohesioa, autonomia duten zentroak egituratzean oinarrituko den logikan oinarrituta; edukiak berritzea, gizartearen eskaera eta beharrizanetatik abiatuta, kohesionatze aldera; eta inplikatutako eragile guztiek hainbat eskalatako irakaskuntzaren definizioan eta kudeaketan parte hartzeko gaitasuna izatea.

5000 afiliaturekin, STEE-EILAS Kongresuak zehaztutako erakunde baten bidez egituratzen da, organo hori baita erabaki-organo gorena. 2009an egindako IX. Biltzarrean Araba, Gipuzkoa, Bizkaia eta Nafarroako 142 ordezkarik parte hartu zuten, sistema proportzional baten bidez aukeratuak sektore desberdinetan: irakaskuntza publikoa (87 ordezkari), pribatua (10), lan-arlokoa (6), Haur Hezkuntza (6), AZP unibertsitatea (6) eta Unibertsitateko irakasleak (7), eta horiei Idazkaritza Nazionaleko 20 kideak gehitu behar zaizkie. Kontseilu Nazionala arduratzen da Kongresuak zehaztutako jarduera-ildoak zehazteaz eta Idazkaritza Nazionalaren eta Batzorde Iraunkor Nazionalaren jarduna gainbegiratzeaz. Lau lurraldeetako 72 ordezkarik osatzen dute (11 Arabakoak dira, 38 Bizkaikoak, 15 Gipuzkoakoak eta 8 Nafarroakoak). Hiru hilean behin biltzen da. Idazkaritza Nazionala da sektore guztiak barne hartzen dituen zuzendaritza-, kudeaketa- eta koordinazio-organoa. Kongresuaren eta Kontseilu Nazionalaren orientazio sozio-politikoak eta sindikalak abian jartzeaz arduratzen da. 21 kidek osatzen dute, horietatik 13 Kongresuan hautatuak, bat Emakumearen Idazkaritzaren izenean eta 7 Batzorde Iraunkor Nazionalaren izenean. Azken hori arduratzen da estrategia sindikalaren eguneroko kudeaketaz, sindikatuaren ordezkaritza publikoaz eta beste erakunde batzuekiko harremanaz. Bere osaerak lurralde bakoitzeko ordezkariren bat egotea bermatu behar du, eta gutxienez 3 kidek emakumeak izan behar dute. Gainera, STEE-EILASek idazkaritza bat du irakaskuntza publiko, pribatuko, laboraleko, haur eta Administrazio eta zerbitzuetako langileek osatzen duten sektore bakoitzerako.

Duela gutxi, STEE-EILAS bigarren indar gisa agertu da irakaskuntzaren esparruan, eta horrek berretsi egiten du 2006-2009 aldian bere afiliazioa % 16 hazi izanak markatzen zuen joera. Horrela, 2011ko otsaileko hauteskunde sindikaletan, STEE-EILAS izan da indar bozkatuena unibertsitateaz kanpoko irakasleen eremuan, 30 ordezkarirekin (aurreko hauteskundeetan baino 5 gehiago) gainerako zentralak baino gehiago izan baitira (LAB, 4 ordezkariko gehikuntzarekin, 24 gehitu; CCOO, 9ko jaitsierarekin, 22 ordezkari izatera igo da; ELA, ordezkari 1 igo da 19 lortu arte; UGTk ordezkari bat galdu du, 4 gehituta). Era berean, STEE-EILASek 700 boto-emaile gehiago izan ditu 2007ko datuekin alderatuta, parte-hartzeak nabarmen behera egin duen arren. Era berean, hirugarren postuari eusten dio lan-legepeko irakasle eta hezitzaileen kolektiboan, 2007an baino ordezkari bat gehiagorekin (STEE-EILASek 10 ordezkari, LABek 18, ELAk 13 eta CCOOk 6). Unibertsitatean, STEE-EILAS da bigarren indarra, eta LABekin batera, botoetan gora egin duten sindikatu bakarrak dira (STEE-EILAS 19 ordezkari (-1), LAB 23 (+6), CCOO 16 (-4), ELA 13 (-1), UGT 13 (=), CSIF 2 (=).

Sindikatu honen ustez, emaitza horiek "Hezkuntza Sailak aukeratu duen inposaketaren bideari emandako erantzuna dira: murrizketak, CCOOk eta UGTk soilik sinatutako akordio kaltegarria, hitzarmenik gabeko langileen kolektiboa, adostasunik gabeko aldebakarreko hezkuntza politika (marko hirueleduna," bakerako "hezkuntza, euskara, etab.)".

Bere ikuspegitik, finantza-krisia aitzakia gisa erabiltzen ari da irakaskuntza-eredu publikoa desegiteko, eta sektoreak horren aurrean erreakzionatzen jakin du: "Hauteskunde-emaitza horiek argi uzten dute irakaskuntzako langileen nazka eta protesta, gogoeta eragin beharko liekete hezkuntza-sailari eta sindikatu-aukera batzuei. STEE-EILAS indartuta atera da berriro hauteskundeetatik, eta, orain arte bezala, irakaskuntza eta hezkuntza publikoa eta bertan lan egiten dugunon lan-baldintzak defendatzen jarraituko dugu".