Eibarren kokatutako enpresa, su-armak egiten zituena (1905-1997).
Bonifacio Echeverría (1859-1951), Eibarko zenbait enpresatan hainbat urtez ikasi ondoren, José Cruz aitarekin (1833-1909) hasi zen lanean, herriko beste fabrikatzaile batzuentzako errebolberrak eginez. 1905ean, Bonifaziok erabaki zuen bere anaia Julian (1875-1948) enpresan - Echeverría e Hijo izena zuena - sartzea, Austriako Mannlicher pistoletan inspiratuta patentatu zituen pistolaren diseinuak ustiatzeko. Hala, lankidetza horren ondorioz, 1908an hasi zen lehen Star pistolak ekoizten, urte hartan bertan erregistratutako marka.
Aita hil ondoren, 1909an, handitu egin zen Julianek "Bonifacio eta Julián Echeverría" izeneko enpresan zuen parte-hartzea, eta lehenak enpresaren zuzendaritza izan zuen; bigarrena, berriz, arma-eredu berriak diseinatzeari ekin zion.
Baina anaiarteko lankidetza hori oso laburra izan zen; izan ere, fabrikatzen ari ziren pistolek arrakasta izan arren, Julianek sozietatea uztea erabaki zuen bere patenteak emanez, nahiz eta bere diseinuak saltzeagatik komisioa jasotzen jarraitu zuen. 1914tik aurrera, Eibarko Armeria Eskola sortu berriaren zuzendaritza hartu zuen, eta 1938 arte iraun zuen. Julianek utzi ondoren, enpresa Bonifacioren esku geratu zen, eta, izen sozialari izena emateaz gain, modelo-sorta zabaldu eta enpresaren tamaina handitu zuen.
Lehen Mundu Gerran (1914-1918), beste euskal arma-enpresa batzuek bezala, "Bonifacio Echeverría"k arma-kopuru handiak saldu zizkien aliatuei, bereziki armada frantsesari. Urte haietan, lantegiko langile-kopurua berrogeita hamar ingurukoa zen, eta, Star pistolez gain, Eibar motako pistola-kopuru handiak ere saldu zituen, Izarra markarekin. Emandako laguntza eskertzeko, Frantziako gobernuak Urrezko Domina eman zion Bonifacio Echeverriari 1917ko uztailean.
Gerraosteko krisialdian, Gernikako-Lumoko Unceta eta Cíak bezala merkatu ofizial zorrotzetan lekua egitea lortu zuen. Armadaren kasuan ez zuen lortu, Bizkaiko enpresak proposatutako arma aukeratu baitzuen, baina garaipena lortu zuen Guardia Zibilari arauzko pistola bat emateko lehiaketan, 1922an. Horri esker, gutxieneko salmenta-maila ziurtatu zuen armagintza bere historiako krisi okerrenetako bat jasaten ari zen hogeiko eta hogeita hamarreko urteetan.
Industria dibertsifikatzeko zenbait urrats eman ziren arren, armak izan ziren produkzio nagusia, eta enpresa horietako bat izan zen, Beistegui Hermanos eta Unceta y Cía. enpresarekin batera, garai hartako merkatu txinatar indartsuan sartzea lortu zuenetako bat, pistola metrailatzailearen eredu berri batekin.
1923an, 65 urte zituela, Bonifacio Echeverríak bere lanpostua utzi zuen enpresaren zuzendaritzan. Valentín Suinaga emaztearen senidea izan zen, ordutik aurrera, diseinu- eta ekoizpen-zuzendari; Isaac Irusta familiako beste kide bat, berriz, fabrikako administrazio-zuzendaritzaz arduratu zen, eta lanpostu horretan jarraitu zuen 1971n hil zen arte.
Aldaketa horiek gizartearen eskrituretan ere islatu ziren. Familiako kide berriak sartu ziren, eta enpresaren izen soziala aldatu zen. Izen hori "Fabrica de Armas Star-Continuadora de B. Echeverría", eta deitura hau mantendu zuen gerra zibila amaitu arte iraun zuen izena.
Gatazkan zehar, frontea hurbil zegoenez, enpresa Bizkaiko Derioko herrira eraman zuten, eta han egon zen 1942 arte. Orduan, enpresa Sozietate Anonimo bihurtu zen, eta haren izena aldatu egin zuen: "Star-Bonifacio Echeverría, S.A."
Gerra ondoren, Gernika-Lumoko Unceta y Cíarekin, eta Elgoibarko Gabilondo y Cíarekin batera arma motzak egiten jarraitu ahal izan zuten enpresetako bat izan zen. Horri esker, enpresa Europan gatazkan zeuden herrialde batzuen eskariaz baliatu ahal izan zen, Alemaniarena eta Bulgariarena zehazki, 27.000 eta 15.000 Star pistola erosi baitzituzten, hurrenez hurren.
Gerra amaitu ondoren, Star pistolak irabazi zuen Espainiako armadari pistola automatiko berri bat emateko lehiaketan, eta, horri esker, enpresak erosoago gainditu zituen urte haietako zailtasun ekonomikoak. Oparotasun erlatibo horrek baliabide nahikoak eman zituen armen fabrikazioan erronka berriei aurre egiteko. Hala, subfusilak egiteko ahaleginak areagotu egin ziren, gerra zibila baino lehen ere egin baitzituzten lehen urratsak. Ordutik 1980ko hamarkadara arte fabrikatutako STAR subfusilak Espainiako indar militarrek eta polizialek hartu zituzten erregelamenduz. Ondorioz, enpresa hori izan zen Espainiako talde ofizialetako armamentu arinaren hornitzaile nagusia.
1950eko hamarkadan, halaber, negozio oparoa hasi zen merkatu pribatuan, 1947an Estatu Batuetako "Firearms Internacional Corporation" konpainia inportatzailearekin hitzarmen bat sinatu ondoren. Horren bidez, pistola-kopuru handiak esportatu ziren Estatu Batuetara 1950eko eta 1960ko hamarkadetan, eta enpresaren ekoizpenaren xede nagusi bihurtu zen.
Estatu Batuetako gobernuak 1969an onartutako arma-inportazioaren murrizketak kolpe latza izan ziren enpresarentzat, nahiz eta iraun egin zuten pistola-eredu berrien berrikuntzari eta diseinuari esker. 1970eko hamarkadan, enpresako zuzendaritza-taldeak ere berritu ziren, 1971n Isaac Irusta hil eta Valentín Suinagaren erretiroa izan ondoren.
Laurogeiko hamarkadaren hasieran, enpresa Iñaki de Subiñasek eta Eduardo Iraegik zuzentzen zuten, eta sortutako ereduak berritzeko prozesua jarri zuten martxan, garai berrietara egokitzeko. Pistola berriek nolabaiteko arrakasta izan zuten, eta, horri esker, enpresak lanean jarraitu ahal izan zuen, ezbehar handirik gabe, hamarkada horren amaiera arte. 260 langile zituen orduan. Orduan enpresa noraezean sartu zen, eta behin betiko itxierara eraman zuen.
Zuzendaritza administratiboan eta teknikoan etengabe izandako aldaketek eta fabrikazio-proiektu berrien porrotek gero eta finantza-presio handiagoa eragin zioten enpresari. Gainera, armen merkatua oso atzeratuta zegoen, gero eta arau murriztaileagoak baitzeuden nazioarteko merkaturatzeari eta erabilerari dagokienez.
Salmenten erorketa geldiezina zen eta egoera gainditzeko saiakera guztiak, Astrarekin bat egiteko saiakera barne, alferrikakoak izan ziren. 1997an, itxi baino lehentxeago, enpresak 40 langile baino gutxiago zituen.
Eibarko fabrika zegoen eraikina 2003an eraitsi zuten, eta ALFA enpresaren egoitza berriak hartu zuen haren lekua.
--
Jatorrizko testua: Igor Goñi Mendizabal
Itzulpena: ELIA itzultzaile automatikoa
Itzulpenaren berrikusketa: Agustín Arostegi