Nortasun politiko donostiarra, 1894ko apirilaren 25ean jaioa. Zuzenbidea ikasi zuen Valladoliden eta gero karrera egin zuen bere jaioterrian. Izen bereko prokuradorearen semea eta errepublikano federala, oso gaztetatik parte hartu zuen bizitza politikoan, bereziki diktaduraren azken urteetan eta jada, erabat, errepublikaren bosturtekoan. Zirkulu Errepublikanoko Presidente zela, Donostiako Itunaren gizon giltzarria izan zen (1930eko otsailaren 24an). Londresko Hotelean bere sinadura proiektatu ondoren, azkenean Sasiainen etxean bertan egin zen, Hernani kaleko 27an. 1931ko apirilaren 14ko hauteskundeak egin ondoren, Sasiain Juntagailu Errepublikano-Sozialistak hiriko alkate aukeratu zuen, zinegotzi bozkatuena izan zelarik (2.453 boto). 1931ko maiatzaren 1ean, Euskal Autonomia Estatutuaren aldeko Udalen batzorde batek bisita egin zion, eta mugimendu horren zuzendaritza eskaini zion beste euskal hiriburuetako alkateekin batera. Sasiainen iritziz, ezkerreko alderdiek baino ez zuten ulertu behar gai hau, eta ezin zuen mugimendu batean parte hartzeko arriskatu, non bere udala erabat murgilduta geratuko zen modu kapitatibo hutsean bozkatuta. Gainerakoan, Batzorde Kudeatzaileek onartutako Eusko Ikaskuntzaren Estatutua babestu zuen, hau da, lau probintzietako formula: "Ez dut uste komenigarria denik probintzia bakoitzak bere Estatutua idaztea, bakoitzak bere aldetik. Taktika horrek izugarri ahulduko luke gure jarrera; izan ere, lau probintziak batera aurkeztu beharrean, bakoitza banaka aurkeztean, dibortziatuta gaudela irudituko litzaiguke, eta errazago burlatuko genituzke gure desira autonomikoak" (VG, 1931ko uztailaren 8a). 1932ko irailean Donostiako Alkatetzatik dimisioa aurkeztu zuen osasun arazoetan oinarrituz. Gernikako Batzar Aretoan (1933ko azaroaren 15ean) eman zuen hitzaldi batean, "Errepublikaren obraz bide irekia duen Estatutua bere amaierara Errepublikako Gorteek dagokion testuaren onarpenaren bidez iristen delako botoak" egin zituen. "Hemezortzien Batzordeko" kide izan zen. 1933ko abenduaren 21ean Euskal Estatutua Espainiako Parlamentuari emateko ekitaldia egin zen. Sasiain jaunak luxuzko ale bana eman zien Lerroux eta Alba. Biharamunean Errepublikako Presidenteari eginen zion. Euskal Herriko Udal Batzorde Iraunkorreko kide izan zen Estatutuaren defentsan, eta beraz, atxilotu egin zuten, 1934ko abuztuaren 12an, gobernuaren aginduz, beste euskal alkate askorekin batera, eta horren ostean bere atxikimendua bidali zuen irailaren 1eko Zumarragako Batzarrera. Urte hartako apirilean, Euskal Ezquerra Federalaren buru izan zen Donostian, Kataluniako ia izen bereko erakundean eta Estatuko Ezker Federalean inspiratuta. Behin batean, gerra piztu ondoren, kontrolik gabeko milizianoen esku hiltzeko zorian egon zen, Andres Mª de Irujo Gobernazio Komisarioak bizia salbatuz. Bilbora erretiratu zen, 1936ko irailean Gipuzkoako hiriburua zutabe nazionalek okupatu zutenean. Urte hartako urriaren 7an Euzkadiko Gobernu Autonomoko lehen Lehendakaria hautatzeko mahaiko kideetako bat izan zen. Santanderren ontziratu zen errefuxiatuen azken ontzian, eta Frantziara eta, handik, Kataluniara igaro zen, 1939an erbesteratzeko. 1938an, Valentzian egindako batasun errepublikarreko kongresu batean parte hartu zuen, eta Ezker Federaleko alderdi guztiek osatutako kontseilu nazional bateko presidente hautatu zuten. II. Mundu Gerran eta hurrengo urteetan Ziburun (Lapurdi) bizi izan zen. Donostiara itzuli eta Palentziako erietxe batean hil zen 1957ko azaroaren 15ean.
Idoia ESTORNÉS ZUBIZARRETA
Idoia ESTORNÉS ZUBIZARRETA