1854ko azaroaren 14an Ormaiztegin jaiotako gipuzkoar historialari eta artxibozaina. Zuzenbidea ikasi zuen Zaragozan eta notario titulua lortu zuen -ez zen jardun- seguruenik Bartzelonan. Boluntario liberala izan zen II. Karlistadan. Berari zor zaio aldundiak 1892an hasitako Gipuzkoako artxiboen antolamendu eredugarria. Oso gizon arduratsu eta prestua, probintzian barrena ibili zen Zestoako artxiboen ordenamendua egiten. Aizarnazabal, Ezkioga, Zumaia, Zumarraga, Donostia, Irun, Hondarribia, Errenteria, Oiartzun, Villafranca, Eibar eta Astigarraga, eta, bide batez, parrokietako gordailu ugari. Laurencin markesak Historiaren Akademian haztatu zuen haren lana, eta Espainiako tokiko korporazioek jarraitu beharreko eredu bat epaitu zuen. Baina Muxika ez zen ordenatze-lan horretara mugatu, baizik eta, bere irakurketen, interpretazioen eta aurkikuntzen harira, balio historiografiko handiko liburu eta artikulu batzuk idatzi zituen. Horri esker, Espainiako Historiaren Errege Akademiako akademiko urgazle, Frantziako Akademiako ofizial eta Gipuzkoako kronista eta seme goren izendatu zuten. 1932an, erretiroa hartu zuen urtean, Eusko Ikaskuntzaren Batzorde Iraunkorreko Historiako batzordekide izendatu zuten 1933-1937 eperako, eta, 1934ko abenduan, erakunde bereko lehendakariorde. Hauek dira bere ekoizpen nagusiko titulu nagusiak: Donostiako Udal Artxiboko dokumentuen aurkibidea, 1898; Irungo udal artxiboko dokumentuen aurkibidea, 1898; Donostiako bitxikeria historikoak, 1900; Irungo San Martzial Alardea. Jatorria eta xehetasunak, 1901; Aiztondoko Alkatetza Nagusiaren Monografia... Asteasuko Hiribilduko Udal Artxiboari buruzko Memoriaren aitzinekoa... Echegaray K. k., 1902; Irun hiribilduaren monografia historikoa, 1903; Bidasoa ibaia, 1905; Villafranca de Guipúzcoa (C. Echegaray), 1908; El blasón de Guipúzcoa, 1915; Las calles de San Sebastián, 1916; Elcano y no Cano, 1920; «Guipúzcoa», Euskal Herriko Geografia Orokorra Navarro, 1918; Los Gascones en Guipúzcoa, 1923; Guía de Guipúzcoa (F. Arocena), 1930; Juan Ignacio Gamon. Errenteriako Berri Historikoak, 1930 (F. Arocena); Dohaintza Leireri, 1935; San Sebastianen jatorria, 1936. Balio handikoak dira, halaber, «RIEV», «Euskal-Erria», «Yakintza», «E. Alde», «E. Esnalea» eta «Aránzazu»; horien izenburuak Entziklopedia honetako C Gorputzean, «Bibliographia», eta F.-k idatzitako azalpen biografikoan kontsulta daitezke. Arocena Muxikaren hil osteko obran Gipuzkoako diputatu nagusien zerrenda, Donostia, 1943, artikulu honetan ere jarraitzen dugun azalpen biografikoa. Mugicak bere jaioterria menderatu zuen, euskara, eta bere familiari utzi zion, bereziki semeari». Gregorio Mugica, «E. Esnalea». Donostian hil zen, 1941eko martxoaren 16an. Hiri honek 1973ko abuztuaren 31n La Paz auzoan kale bat eskaintzea adostu zuen. Carmelo de Echegarayrekin izan zuen korrespondentzia oparoa Tellechea Idigorasek argitaratu du 1987an (CAM San Sebastián).
Idoia ESTORNÉS ZUBIZARRETA.
Idoia ESTORNÉS ZUBIZARRETA.