Manuel Erobi. 1918ko apirilaren 19an Parisen jaiotako idazle lapurtar-gipuzkoarra. Bertan bizi zen bere aita, garai hartan Armadoreen Ganberako presidentea zena. Amaren aldetik Errenteriakoa da. Aitaren aldetik, Bassussarryko familia aberats batekoa da, itsas leinu urrikoa, eta Santa Kruz apaiza hartu zuen Hendaiako bere etxean, honek muga zeharkatu zuenean. Ideia abertzalea ia bat-batean ernetzen da bere gaztaroan, nahiz eta Jel leloaren ordez akrata jaun eta legerik ez jarri. Luis Arana-Goirirekin izan zuen harremanak sendotu egin zuen sentimendu hori; Sabino Arana bere osaba Gaudioso Celayaren ikaskidea izan zen Urduñako jesuiten ikastetxean. 1937an Legassek Donibane Lohizunen aurkitu zuen, Santi anaiarekin batera Legasse anaiei sakonki grabatu zizkieten topaketa luzeei eusten. Aintzinarekin kolaboratu zuen (1942), ondoren Hordago (1944, abuztua) izeneko aldizkari satiriko-politiko bat argitaratuz, kasuren batean espetxeraino balio izan ziona. Aldizkari horrek 34 urte iraun zuen eta 1978an desagertu zen, bere izena zuen argitaletxe donostiarrari lekua utziz. 1945ean, Mundu Gerraren amaierak eta alemaniarren erretiratzeak sorturiko berrikuntza politikoaren babesean, arrakastarik gabe aurkeztu zen departamenduko hauteskundeetara, eta Ipar Euskal Herriarentzako Autonomia Estatutu bat idatzi zuen, zeinaren lehen artikuluak honela baitio: «Euskal Herriak (Euskal-Herriak), Baiona aldeak eta Mauleon eta Tardets kantoiek (Lapurdi, Zuberoa eta Nafarroa Behereko probintzia ohiak) osaturik, berezko nortasun politikoa duen erakunde natural eta juridikoa osatzen du, eta, horrenbestez, Frantziako Errepublikaren batasunean Sail partikular bat osatzeko eskubidea aitortzen zaio. Estatutu honen xedea da, Frantziako parlamentuarekin bat etorriz, modalitate juridikoak ezartzea, aukera emango dutenak nortasun natural hori legean sagaratzeko eta Euskal Herriaren oparotasuna, askatasuna eta bertako biztanleen ongizate materiala eta espirituala ziurtatzeko». Jean EtcheverryAintchart diputatu hautatu berriak Batzorde Konstituziogilean aurkeztu zuen, eta bertan artxibatu zuten betiko. Legassek behin-behineko Estatututzat jo zuen proiektu hau, Eusko Jaurlaritza Hegoaldera noiz itzuliko zain, Parisekin osagarria negoziatuko zuen Gobernua. Jarduera horien ondorioz, 1946an espetxeratu zuten, separatismo erlatiboa leporatuta, eta isuna jarri zioten. Gero beste bi aldiz espetxeratuko dute propaganda separatista eta anarkismoa leporatuta. Ondoren bost aldiz aurkeztuko litzateke hauteskundeetara Enbata, EHAS eta EMA bezalako taldeekin. 1946ko martxoaren 25ean, Legasse, nukleo independentista txiki bateko kidea, mingostasunez kexatzen zaio Agirre lendakariari, peneuvistek nazionalismo kontinentala tratatzeko darabilten suminduraz, bere ustez, bere ekintzak errefuxiatuei ekar diezazkiekeen ondorioen beldur: II est advenu au Parti Nationaliste Basque ce qu'est advenu à l'Eglise Catholique; celle ci, au temps des catacombes, intransigeante sur les principes révolutionnaires dans son action, est devenue fur et à mesure qu'elle a vu croitre son importance, beaucoup le plus dans Le Parti de Sabino, lui aussi farouchement séparatiste et «Zazpiak-bat» violemment ile au Parti Carliste -«partidu estatutista» de l'époque- a perdu en grandissant et en croissant, a un peu oublié en vieillissant et en marchant, les fonds même de docsa. Le séparatisme est tombé a l'eau, et avec lui le Zazpiak-bat, a été jeté dans le Nervion. Quant au programme du Parti Carliste on se l'est purement et simplement approprié. Et aujourd'hui on a le spectacle ahurissant mais combien douloureux des disciples d'Arana-Goiri collaborant avec leurs pires ennemis les espagnols: vous connaissez aussi moi la baskophobie de Giral et compagnie à la restauration d'une République sæqui C'est une vérité très ancienne que lorsqu'on commence à tricher avec les principes on finit toujours par les trahir. Vous excuserez, M. le Président, cette lettre si longue, si violente et si peu respectueuse; c'est que, voyez vous, je suis basque, je suis jeune et je suis disciple d'Arana-Goiri, trois raisons pour ête un peu fou (Cfr. Krutwig: La Vasconie, 1963, p. 533-537). XX. mendeko bigarren errefuxiatu-oldea iristean, Legasse harremanetan jarri zen ezkerreko abertzalearekin, eta berehala bat egin zuen harekin, herrikideen aldeko hainbat gose-grebetan parte hartuz. Krutwig, Beltza, Ortzi, Txillardegi eta beste hainbat idazleren eta Echabe, Wilson, Ezkerra eta Peixoto aktibisten lagun egin da. 1977an, Bermeora aldatu zuen bizilekua, «Katolikoentzat Erroma bezela edo drogazalearentzat Katmandu, horrela da Bermeo niretzat» zelako. Espainiako erregimenaren liberalizazioak, beraz, finkatuen sentitzen den tokian bizitzeko aukera emango dio. 1979an, Donostiako Zinemaldiko Epaimahaiko kide hautatu zuten, eta berak izan beharko lukeenari buruz zuen irizpide berezia ezagutarazi zuen: «Donostiaren duina izan behar du, izan ere, «Euskadiko lau hirietatik, errebeldeena da, eta ez Euskadikoa bakarrik, baita Espainia osokoa eta Europakoa ere; froga, EGIN egunkaririk iraultzaileena hemen egiten da eta aldizkaririk interesgarrienak, Zeruko Argia, Punto y Hora eta orain Ere, baita ere. Donostiako Zinemaldiak gogorrena izan beharko luke, denean, zorrotzena, ez bakarrik politikoki, baita artistikoki ere, hau da, eduki eta forma iraultzaileak sarituko lituzke». Legasse euskaldun garratz eta lehergarria da, paradoxa maite du, baina inoiz ez du mingostasunik aurkituko. Independentista, autonomisten lana estimatzen du, eta akratatzat du bere burua: «Beti protesta egin dut antolatu gabe, atzetik norbait etorriko zelakoan. Protesta egin dut Frantziako Estatuaren eta Espainiakoaren kontra, sudurra sartu dut Dien Biem Phu-renean, Aljerreko gerrarenean. Emaitza hiru espetxeratze, lau gose greba eta bost saiakera dira hauteskundeetan. Niri anarkista nintzela esan zidaten, beno zuk nahi baduzu -erantzun nion- anarkista naiz. Nik uste dut bere historian euskalduna oso anarkikoa izan dela; horregatik, sortzen den euskal botereak oso federala izan behar du, oso deszentralizatua, nahiz eta nik uste dudan estatu guztiak txarrak direla. Sozialistak ere izan daitezke». Haren apologoek eta gogoeta laburrek ospetsu egin zuten: «Hiper-chauvinista bascos! Lasai. Alferrik da teilatuetatik oihukatzea baskoek Amerika deskubritu eta Loiolako Inaziori mundua eman diotela. Amerikaren aurkikuntzak sortu ditu: sifilia eta bonba atomikoa. Ignazio Loiolakoa: Jesuitak. Egia esan, ez dago harro egoterik». «Aurrerapenaren Genesia»ren hurrengo egutegia ere bururatu zitzaion: «Lehen egunean gizonek makina sortu zuten. Bigarren egunean, makinak kapitalismoa sortu zuen. Hirugarren egunean, kapitalismoak komunismoa sortu zuen. Laugarren egunean, komunismoak faxismoa sortu zuen. Bosgarren egunean, faxismoak gerra sortu zuen. Seigarren egunean, gerrak bonba atomikoa sortu zuen, eta bonba horrek gizon guztiak hil zituen. Eta zazpigarren egunean, makinak atseden hartu zuen». Frantsesez, euskaraz eta gaztelaniaz idatzi du. Liburu hauek argitaratu ditu: Cantar del rey Sancho de Navarra, gaztelaniaz. 1955ean, euskaraz 1985ean (Txertoa); Las carabinas de Gastibeltsa, 1977 frantsesez, 1979 gaztelaniaz (Maskarada taldeak eszenaratua, 1985-1986) (Txertoa); Evangelio y apocalipsis del Euskara, 1980, gazt. eta euskara (Txertoa);Llargizarraren kontrabandistak, gaztelaniaz. 1981 (Txertoa); eta Crónica de un país que no hay en 1984 cast. («Karraka»-k Euskadifrenia izenburupean taularatua). Norbaitek Marc Legasseri buruz esan du freskoa, kaotikoa eta instrumentala dela. Azken adjektibo hori organo-jotzaile sutsua izateari zor zaio, eta alderdi horrek osatzen du bere nortasun artistiko eta intelektual aberatsa.
Idoia ESTORNÉS ZUBIZARRETA.
Idoia ESTORNÉS ZUBIZARRETA.