Elizgizon jesuita, Valladoliden jaioa 1611ko uztailaren 20an. Medina del Campon erretore gisa eman zituen hiru urteak salbu, bere bizitza luze eta emankorraren gainerakoa filosofia, teologia eta Eskritura Santuaren irakaskuntzan eman zuen Bilbon, Oviedon, Valladoliden eta Salamancan. Bilbon egon zen bitartean, akademia bat sortu zuen, eta bertan lau gai landu ziren batez ere: Bizkaiari buruzko hiru gai eta Bilboren historiari buruzko bat. Bertako lanak P.-k argitaratu zituen. Henao izenburupean Vizcaya illustranda ab Academia Humaniorum litterarum Bilbaensis Scholae Societatis Jesu, Zaragoza: Juan Lanaxa, 1637. Hala ere, bere benetako lana Salamancan egin zuen, non 50 urte baino gehiagoz Teologia eta Eskritura Santuko katedrak zuzendu zituen Jesusen Lagundiaren Errege Eskola Maximoan. 1639an, Coruñan zegoela, bere bizitzako azken uneetan Antonio de Oquendo gipuzkoar jenerala izan zuen. Salamancan hil zen 1704ko otsailaren 13an, 93 urte zituela. Bere jakinduria eta erudizioagatik nabarmendu zen, filosofia, teologia eta historiari buruzko bere idatzietan agerian jarriak, horietako batzuk argitaragabeak. Filosofiari buruz idatzi zuen Empyreología, seu philosophia christiana de Empyreo Caelo, 1652. Bere idazki teologikoen artean, honako hauek nabarmentzen dira: De Eucharistiae Sacramento Venerabili, atque Sanctissimo, tractio Theologica Scholaris diffussa et moralis concisior, 1655; Scientia Media historice propugnata..., 1655; De Missae Sacrificio Divino atque Tremendo, 1658 (bigarren zatia 1659an argitaratu zen eta hirugarrena 1661ean); Scientia Media Historice Propugnata..., 1655. Bere idazki historiko-literarioetatik, lehen aipatutako Vizcaya illustranda... izenburuez gain, honako hauek ere aipatu behar dira: Averiguaciones de las Antiguedades de Cantabria, Salamanca, 1689 (hiru liburuki); Libro de la Genealogía de San Ignacio de Loyola, Fundador de la Compañía de Jesús (eskuizkribu argitaragabea, t-ren osagarria dirudiena). III de Averiguaciones); Defensa histórica de Guipúzcoa, 1702 (eskuizkribua). Lan horietatik guztietatik ezagunena, zalantzarik gabe, Averiguaciones... izenekoa izan da, Gipuzkoa, Bizkaia eta Arabaren historiari buruzkoa, antzinatetik XX. mendearen amaierara arte. XVII. Haren zentsorea, P. Juan Cortés Osoriok oso aldeko iritzia eman zuen: "Forma (P. Henao) erudizio osoaren kate unibertsal bat da, gure Kantaurialdea ukitzen duena; halako moldez lotzen ditu testuak, non jakin-mina asetzen baitu, oroimena nekatu gabe. Eztabaidetan aurkakotasunak halako artearekin aipatzen ditu, egiarako argia eta nahasmenik gabea eman dezaten. Haren epaia, oro har, zuhurrena izaten da, eta zaletasunarekin baino gehiago zuhurtasunarekin kontsultatzen da: azkenik, beste prerrogatibarik ez zuenean, hots, irakurleei Espainiako alde hartaz idatzita dagoen guztiaren aparatu historiko bat eskaintzea, guztion onespenerako lan duina zela". Bestalde, Jose Vargas Poncek bere ikuspuntu asko eta horiek azaltzeko modua kritikatu eta ezeztatu ditu. Hala ere, goretsi egiten du haien berri eta xehetasunen aberastasuna, fideltasun handiz islatuak baitira. Erref. R-ren berri biografikoa eta bibliografikoa. G. M. Gabriel de Henao, S. J., t-n. "Averiguaciones de las Antiguedades de Cantabria" lanaren II. edizioa, Tolosa: E. López, 1894, pp. 9-47.
Urbano ASARTA EPENZA.
Urbano ASARTA EPENZA.