1909an sortutako Banco de San Sebastiánen (Donostiako Bankuaren) sorrera eta ibilbidea oso berezia izan zen. Banco de San Sebastián berria dei genezakeenaren sorrerak bere aurrekaria 1862an jaio zen beste batean izan zuen, batez ere, Donostiako merkataritza klaseak sustatua. Alderdi horretan ez zuen zerikusi handirik Banco Guipuzcoanorekin, Bilboko Burtsako agenteek bultzatu baitzuten, nahiz eta laster Gipuzkoako akziodunen gehiengoa izango zen. Banco de San Sebastiánen kasuan, haren sustatzaileak merkataritza- eta industria-jarduerarekin lotutako donostiarrak izan ziren.
Eskriturak 1909ko ekainaren 25ean egin ziren. Egilesleak Enrique Arizpe eta Yarza, abokatua, eta Joaquín Lizasoain eta Minondo eta Marcelino Seminario Izu, merkatariak, izan ziren. Eskrituran, "Banco de San Sebastián" merkataritza-konpainia anonimoak zer eragiketa egingo zituen adierazten zen, eta eragiketa horiek honako hauek ziren: "onuragarritzat jotzen zituen merkataritza arloko negozio edo eragiketa guztiak", baina, horrez gain, batez ere banku-jardueretara bideratuko zela gaineratzen zen: dirua igorri, deskontatu, mailegatu, kontu korronteak eraman, gordailuak jaso, etab. Halaber, helburu hauek zituen: hipoteka-maileguak ematea, eraikuntzako negozio-konpainiak sortzen edo aldatzen parte hartzea, etab.
Banco de San Sebastiánen kapital soziala hamar milioi pezetatakoa izan zen, hau da, 250 pezetako kapital nominaleko 40.000 akzio. Akzioak zenbateko bereko bi serietan banatu ziren: lehena berehala jarri zen merkatuan, eta bigarrena, berriz, zorroan gorde zen lehen 20.000 erabat harpidetu eta ordaindu arte. Orduan, eta ez lehenago, akziodunen Batzarrak bigarren seriea merkatuan jartzea onartu ahal zuen.
Bankuaren lehen Administrazio Kontseilua 12 kidek osatu zuten, izendatutako hiru ordezko kiderekin batera. Kontseilu hau, 1909ko ekainaren 23an Portu kaleko 16. zenbakian egin zen prestatze-batzordeak izendatutakoa izan zen. Kontseilarien zerrendan zeuden fundazioaren eskritura egin zuten hiru subjektuak, hiriko bizitza ekonomikoaren beste pertsonaia garrantzitsu batzuez gain, merkataritzako eta industriako negozioekin: Ignacio Echaide eta Lizasoaín; Ignacio Eguía eta Elizaran; Manuel Mendizábal; Luis Gaytán de Ayala Brunet; Eugenio Londaiz Garsubuno; Félix Zuazola, Martín Urquijo, Juan Bautista Arsuaga eta Pío Bizkarrondo. Juan Azcue, bere aldetik, Banco de San Sebastiáneko zuzendari kudeatzaile izendatu zuten.
Kontseiluaren eraketan, kapitalismo komertzialaren eta industrialaren arteko harremana ikus daiteke, Donostiako burgesiaren ezaugarri komunak baitira. Adibidez, Brunet familiako zenbait kide, lehen banketxeko akziodunak, 1909ko banku berrian agertu ziren. Bistan da merkataritzarekin, bankuarekin —familia izaerako bere finantza-erakundea baitzuten,— eta industriarekin zuten harremana, ez bakarrik ehungintza arloko enpresa baten jabe izateagatik, baizik eta beste enpresa batzuetan zituzten parte-hartze ugarirengatik ere. Beste kontseilari batzuek, hala nola Londaiz eta Garbunok, merkataritza- eta industria-jardueren arteko lotura horien beste adibide bat ematen dute. Garai batean merkataritzari lotuta zeudenez, beren familia-enpresa zuten, beste batzuen aholkulari gisa parte hartzeaz gain, Papelera Española, besteak beste.
Banketxea sortu eta hurrengo urteetako egoera onak hura zabaltzen lagundu zuen. 1912an ireki zuen lehen sukurtsala Irunen. Bost urte beranduago, Beasainen hasi zen, eta 1917-22 bitartean, gero eta sukurtsal gehiago ireki zituen, Banketxearen beraren hazkundearen ondorioz. Hazkunde ekonomiko hori, hein handi batean, 1914-18ko gerra garaian, Espainiako neutraltasunak ekonomian izan zituen ondorio positiboei zor zitzaien. Gipuzkoarentzat ere oparotasun-urteak izan ziren, eta I. Gerraren amaieratik haratago ere luzatu zen.
Adierazle ekonomiko batzuei dagokienez, finantza-erakundeak bere lehenengo hamarkadan bizi izan zuen une ona ikus daiteke. Adibidez, emaitza positiboak, 1911 eta 1920 artean, 16 aldiz baino gehiago hazi ziren. 20ko hamarkadan, etekin garbiek etengabe jarraitu zuten, baina, era berean, esan behar da, hamarkadaren amaieran, ondoko urteetan gainditu ezin izan zen maila lortu zela.
Gainera, 1920an, gertaera garrantzitsu bat jazo zen banketxearentzat. Urte hartan egindako akziodunen Batzar Orokorrak enpresaren etorkizuna markatuko zuten zenbait erabaki hartu zituen. Lehenik eta behin, kapital soziala murriztea erabaki zen, zorroan erreserbatutako eta merkatuan jarri ez ziren akzioak baliogabetuz. Aldi berean, kapitala 20 milioira igotzea erabaki zen, eta 500 pezetako akzioak sortu ziren. Orduko lehen akziodunek beren balioaren %50 ordainduta zuten. Eragiketa hori 20.000 akzio berri horiek zaharren truke egin zen, eta beste 20.000 Banco Hispano Americanori eman zitzaizkion, erakunde horrekin egindako hitzarmenaren arabera.
Horrela, Banco Hispano Americano Banco de San Sebastiánen sartu zen eta, beraz, kontseilari kopurua handitu egin behar zen. Hala, hasierako 12 kide izatetik, Administrazio Kontseilua 18 kide izatera pasatu zen, Banco Hispano Americanori zegozkionei lekua egiteko.
Lehen Mundu Gerraren urteak eta hurrengo beste urte pare bat ere, banketxearen hedapenerako eta erreserba-pilaketarako aldekoak izan baziren ere, hurrengo urteetan ezin izan zion hazkunde-erritmo berari eutsi. 1924-25 bitartean kreditu-sistemaren krisia izan zen, eta eragin negatiboak izan zituen Donostian ere. Baina are okerragoak izan ziren 1929tik aurrera izandako krisia eta Gerra Zibilak eragindako egoerak. Tropa nazionalak, 1936ko irailean, Donostian sartu ondoren, hurrengo urteetako Banco de San Sebastiánen Memoriek "tamaina handiko arazoak” jasotzen zituzten. 1936ko irailetik aurrerako kreditu-beharrak Banco de San Sebastiánek emandako kredituen zenbateko handiaren bidez balora daitezke, 18 milioi pezetatakoa baitzen. Gerra amaitu ondoren, banketxeen statu quo-ak eta Banco Hispano Americanoarekiko mendekotasunak markatu zuten entitate donostiarraren jarduera.
1962an, statu quo horren desagertzeak Espainiako finantza-sistemaren egitura dinamizatu zuen. Bat-egiteen edo xurgapenen bidez tamaina handiagoa lortzeko banketxeen arteko mugimenduak laster gauzatu ziren Banco Hispano Americanoreko eta Banco Centraleko Administrazio Kontseiluen artean izandako akordioetan, eta horrek, nolabait, Banco de San Sebastiáni ere eragiten zion. 1965eko azaroan, bat-egite haren oinarriak onartu ziren. Orduan, batez ere Hispano Americanok zuzentzen zuen eragiketa, betiere Ley de Ordenación Bancariak (“Bankagintza Antolamenduari buruzko Legeak”) ezarritako mugen barruan. Ogasun Ministerioak urte bereko abenduaren 18an Central eta Hispano Americano bat egiteko baimena eman bazuen ere, laster iritzi publikora atera ziren ahots batzuk, eragiketa egitekotan, finantza-sektorean gehiegizko kontzentrazioa egitea komeni zen ala ez plantatzen zuena. Baina bat-egiteak zekarren zerga-kargak zapuztu zuen, azken batean, eragiketa.
Horrela, Banco de San Sebastián ez zen tartean sartu ordurako. Hala ere, Hispano Americanok abiarazitako politika hedatzaileak, Centralek eta beste handi batzuek ere jarraitzen zutenak, bulego kopurua nabarmen handitu zuen 1964tik aurrera. Politika hori posible zen, sukurtsal berriak irekitzeaz gain, martxan zeuden beste erakunde batzuk xurgatuz ere.
Dinamika horren barruan, ez da harritzekoa 1975ean Banco de San Sebastián desagertzea, Hispano Americanok irentsita. Garaiko egoerak, banketxe handien hedapenak eta beraien birmoldaketa eta modernizazioek ekarri zuten, Banco de San Sebastiánen kasuan, handiak txikia irenstea. Eragiketa, 1975eko martxoaren 9an, banketxeko akziodunen Batzarrean onetsi zen. Egun gutxi batzuk geroago, apirilaren 6an, Banco Hispano Americanoeko akziodunen batzarrak aho batez onartu zuen bat-egite hori, edo, hobeto esanda, Banco Hispano Americanok Banco de San Sebastián erostea.
Kasu horietan indarrean dagoen araudiaren arabera, Ogasun Ministerioan beharrezko kudeaketak egin ziren bat egitea burutzeko. Kudeaketa horiek Luis de Usera abokatu madrildarraren, Banco Hispano Americanoko Administrazio Kontseiluko lehendakariaren, eta Isidoro Artaza donostiar industrialaren, Banco de San Sebastiánen izenean, eskuetan utzi ziren. Bi batzarren erabakiak hiru alditan argitaratu ziren, Estatuko Aldizkari Ofizialean eta Madrilgo eta Donostiako prentsan (El Alcázar, Información y Pueblo, Madrilen kasuan, eta El Diario Vasco, La Voz de España, Unidad y Hoja del Lunes, Donostiaren kasuan).
Legezko epeak igarota, akziodun edo hartzekodun bakar bat ere ez zen eragiketa horren aurka agertu, Banco de San Sebastiánen aktibo eta pasibo osoa Banco Hispano Americanoren eskuetara pasatu zen osorik, Donostiako hiribidean kokatutako etxe nagusia eta bulego eta sukurtsal guztiak barne. Langileak ere Banco Hispano Americanoko plantillan sartu ziren, lehengo lan, kategoria eta ordainsarien baldintza beretan.
Banco Hispano Americanok langileekin zuen politika bere bulegoetan prestatzea zen, Banco Centralek garai hartan egiten zuenaren aurka. Hala ere, Banco de San Sebastiánekin bat egitean, Banco Hispano Americanok bere langileak bereganatu zituen, garai hartan, besteak beste, teknologia berria sartuz, bankagintza azkar aldatzen ari zen unean. Egoera horrek ez zien donostiar banketxe-langileei prestakuntza osatzeko aukera kendu, Espainiako finantza-sistemaren modu berriak hobeki gaitzeko aukera ematen zieten ikastaroen bidez.
Bat-egite horrekin, Donostiak sinbolikoki galdu zuen bere izena zeraman finantza-erakundeetako bat, nolabait lehen Banco de San Sebastiánen lekukoa jaso zuena, 1862an jaio, baina 1874an desagertu behar izan zuen banku jaulkitzailearena.
--
Jatorrizko testua: Montserrat Garate Ojanguren
Itzulpena: ELIA itzultzaile automatikoa
Itzulpenaren berrikusketa: Joseba Rodriguez Zuazua