Nestor Basterretxea (Bermeo, 1924-Hondarribia, 2014).
Diziplina anitzeko artista, arte plastikoak, eskultura, ilustrazioa, diseinua, arkitektura, paisajismoa, argazkigintza, zinematografia, arte eszenikoak, poesia eta publizitatea landu zituen.
1936tik erbestean bizi izan zen familiarekin, lehenbizi Frantzian eta Marokon, eta gero Argentinan. Han egin zituen lehen urratsak publizitateko marrazkigintzan eta pinturan.
Jorge Oteizarekin Buenos Airesen elkartzeak eragin erabakigarria izango du bere ibilbidean. 1952an, erbestetik itzultzean, Arantzazuko Gipuzkoako basilikarako proiektu artistikoan parte hartu zuen, baina kriptaren horma-zirriborroak ezabatu egin ziren; urte asko geroago berriro margotu ahal izan zituen.
Jorge Oteiza, Eduardo Chillida, Remigio Mendiburu, José Antonio Sistiaga, Amable Arias, Rafael Balerdi eta José Luis Zumetarekin batera parte hartu zuen Gaur taldean, euskal artearen konstelazio abangoardista eta berritzailearen katalizatzailea zen. Hamarkada horretan ere, altzari modernoak diseinatzen aitzindari izan zen Euskadin. Arkitekturarekiko interesa zela eta, “Volumetrías” serieko piezak eta maketak sortu zituen. Aldi berean, filmografia dokumental berritzaile bat garatu zuen: Fernando Larruquertekin Ama Lur (1966-68) film luzea sinatu zuen, eta Pelotari (1964) eta Alquezar (1966) film laburrak. Bakarka, Operación H (1963) mediometrajea egin zuen.
Trantsizio demokratikotik aurrera, Basterretxeak errealitate etiko-politiko berri bat eraikitzen lagunduko du, hainbat modutan: Bai Euskarari (1978) kanpainaren logotipoa, Eusko Legebiltzarrak Gasteizen (1983) egingo duen saio-aretorako eskultura-zuhaitza, eta memoria historikoa berreskuratzeko lanak, hala nola Gernikako bonbardaketari, Gerra Zibilari eta frankismoaren biktimei buruzkoak. Ez dira ahaztu behar herri osoan sakabanatutako hiri-eskulturak: Donostia, Bermeo, Oñati, Tolosa, Bilbo, Leioa, Zugaztieta, Arriarango presa, etab.
Bere eskultura-lanetan "Estelas" eta "Cosmogónica Vasca" serieak nabarmentzen dira, 2008an Bilboko Arte Ederren Museoari eman zizkion euskal jainko mitologikoei buruzkoak. Erakunde horrek 2013. urtean, atzera begirako erakusketa handi bat eskaini zion, Madrilgo Arte Garaikideko Espainiako Museoak lehenago (1987an) egin bezalaxe. Ehun bat erakusketa pertsonal eta kolektibotan parte hartu zuen munduko leku askotan.
2006an bere memoriak argitaratu zituen, Crónica errante y una miscelánea, non arteak bere garaiko testigantza emateko duen ahalmena aldarrikatzen baitu.
Urtebete lehenago, Eusko Ikaskuntzak eta Euskadiko Kutxak Giza, Kultura, Arte eta Gizarte Zientzien Sari ospetsua eman zioten.
Operación H (1963, zuzendaritza), dokumentala; Ibiza (1968, zuzendaritza), NO-DOrako film laburra (1943an Bigarren Mundu Gerran dekretuz sortutako albistegi eta dokumentalak). Propaganda politikoa egiten zuten Ardatzaren alde. Gero, norabidea aldatuz joan ziren. "Irudiak" izeneko segida bat izan zuten, gai monografikoak jorratzen zituztenak).
- Zilarrezko domina Hispaniar Amerikar eta Filipinar sailean Bilboko Zine Dokumental eta Laburmetraia Nazioarteko Lehiaketan (1964), Pelotari lanagatik.
- "Conde de Foxa" saria Bilboko Zine Dokumental eta Film Laburren Nazioarteko Lehiaketan (1968), Ama Lur lanagatik.
- Larrañaga, Koldo; Calvo, Enrique: Lo vasco en el cine (Las personas), Donostia, Euskadiko Filmategia, 1999.
CIS