Pertsonaia politikoa, 1932ko abuztuaren 24an Azkoitia (Gipuzkoa) jaioa, familia karlista batean.
1943ko irailean sartu zen Durangoko San Jose ikastetxean. Bi urte geroago, Nafarroako Xabierko eskola apostolikora joan zen, eta han batxilergoa ikasi zuen 1949ra arte.
Urte horretan, Oñako (Burgos) seminarioan sartu zen, eta 1956an Zaragozako El Salvador ikastetxean espainiar hizkuntza eta literatura eskolak ematen hasi zen. 1957-1958 ikasturtean, hiri bereko Filosofia eta Letren Fakultatean eta Zuzenbideko Fakultatean matrikulatu zen. Zuzenbideko karrera amaitu ondoren, Frankfurteko Santk Georgen jesuiten seminariora bidali zuten, Teologiako ikasketak amaitzeko. 1963ko abuztuaren 27an apaiztu zen.
Bi urte geroago, 1965ean, Teologiako karrera amaitu ondoren, Valentziako Gandiako Santo Duque ikastetxera bidali zuten. 1966-67 ikasturtean, Pablo Lucas Verdú irakaslearen laguntzaile hasi zen klaseak ematen Deustuko Unibertsitatean. Ikasturte horretan bertan, doktorego-tesiaren proiektua aurkeztu zuen, Madrilgo Unibertsitate Konplutentsean, “La Unión Cristiano-Demócrata de Bonn” izenekoa, baina ez zuen bukatu. 1968an Alemanian zegoen, Txekoslovakiaren aurkako inbasioa gertatu zenean. 1969ko urrian Madrilgo Politika, Ekonomia eta Merkataritza Zientzien Fakultatean hasi zen lanean, Carlos Ollero Gómez katedradunak zuzendutako Estatuaren Teoria sailean. Egonaldi labur horretan, artikulu batzuk argitaratu zituen Estatuko Teoria Katedrak argitaratzen zuen Zientzia Politikoari buruzko Informazio Buletinean: "La nueva izquierda Alemana", "La Oposición Extraparlamentaria" eta "Alemania entre dos eras", 1970eko martxoa eta ekaina bitartean. Henri Bregson filosofo frantsesaren mireslea, politikan sartzen hasi zen, Eusko Alderdi Jeltzalean sartu arte. 1970eko abenduaren 7an, Egoitza Santuko aldizkari ofizialak Jesusen Lagunditik irten zela argitaratu zuen. 1971n ezkondu zen, Deustuko Unibertsitatean ezagutu zuen Begoña Loroño Bilbaorekin. Urte horretan bertan, bulegoa zabaldu zuen Santiago Eire Taboada eta Javier Chalbaud abokatuekin. Irakaskuntza-jarduerara itzuli zen, eta Zuzenbide Politikoko eskolak eman zituen Sarrikoko Ekonomia Zientzietako Fakultatean eta, ondoren, Deustuko Unibertsitateko Zuzenbidekoan, 1977 arte.
Esparru politikoan, hirurogeita hamarreko hamarkadaren hasieratik, Euskadi ta Askatasuneko (ETA) zenbait militanterekin harremanak izan zituen, besteak beste, José Luis Alvarez Emparantza, "Txillardegi"-rekin. 1971n, Luis Mari Retolazak eskatuta, Bizkaiko Lurralde Kontseiluko kide izendatu zuten, eta, handik gutxira, Euskadi Buru Batzarrean sartu zen, alderdiko buruzagi beterano batzuekin batera, hala nola Retolaza, Sabin Zubiri, Luis Bergaretxe edo Txomin Saratxaga. Arzalluz EAJko barruko buruzagi garrantzitsuenaren (Juan Ajuriaguerra) konfiantzazko gizon bihurtu zen. Une horretatik aurrera, jarduera handia izan zuen alderdi horretan. Trantsizio prozesuan, bizitza politikoko beste ordezkari askorekin, Euskal Herrikoekin zein Espainiakoekin, izandako bileretan parte hartzen jarraitu zuen. 1974ko udan, Baionan (Lapurdi) parte hartu zuen, Luis María Retolazarekin batera, Rafael Calvo Serer Batzorde Demokratikoaren ordezkariarekin egindako batzarrean.
Franco hil ondoren, 1975eko azaroan, harreman politikoak areagotu egin ziren. 1976ko urrian, Luis María Retolazak eta Mikel Isasik Rodolfo Martín Villarekin (Gobernazio ministroa) eta Jose Ramón Onegarekin (Nazioarteko Politikako zuzendari nagusia) egindako bileran parte hartu zuen. Bilera horretan, Espainiako gobernuak trantsizio politikoa egiteko dituen planak zehaztu ziren.
1977an, Eusko Alderdi Jeltzaleko diputatu hautatu zuten Gipuzkoan, eta hurrengo urteetan Espainiako Parlamentuan aritu zen lanean, Kongresuan Euskal Gutxiengoaren bozeramaile. 1978ko urtarrilean, Juan Ajuriaguerra, Carlos Garaikoetxea, Marcos Vizcaya, Juan José Pujana eta Pedro Soduperekin batera, talde bat osatu zuen Kongresuko txostengileek egindako Konstituzioaren aurreproiektuari zuzenketak prestatzeko. 1978ko ekainaren 20an, zazpi talde parlamentarioek zuzenketa bat hitzartu zuten, foru-lurraldeen eskubide historikoak babestu eta aitortzeko, eta araubide hori eguneratzeko. EAJk Espainiako Konstituzioaren aurrean zuen jarrera (abstentzioa) erabakigarria izan zen hurrengo urteetan. Juan Ajuriaguerraren heriotzak eta haren ondorengo errelebuak prozesu horri eragin zioten. 1979ko uztailaren hasieran talde nazionalistaren buru zen, eta Carlos Garaikoetxearekin, Emilio Guevararekin, José Luis Cuerarekin eta Juan Mari Ollorarekin batera Autonomia Estatutua negoziatu zuen. 79ko hauteskundeetan berriro hautatua, urte horren amaieran aulkia utzi eta Eusko Alderdi Jeltzaleko Bizkai Buru Batzarrean sartu zen. Carlos Garaikoetxea Eusko Jaurlaritzako lehendakari izendatu zuten 1980ko ekainean, eta, horri esker, Arzalluzek gora egin eta bere postua sendotu zuen alderdian, urte horretako apirilaren 16an. EAJren barruan barne-krisi handia bizi zen hainbat sektoreren artean, 1978tik. Antón Ormaza, Bermeoko industrialariak aldeztutako ildo kontserbadore, sabindar, independentista eta abstentzionistaren aurrez aurre, Xabier Arzalluzena zegoen, Europako demokrazia kristauaren eta sozialdemokraziaren eragin handia zituena, beti ere konfesionalismo katolikoa eta jatorrizko nazionalismoa erabat alde batera utzi gabe. Ormaza eta Bermeoko militanteak kanporatzea Alderdiaren historiako kapitulu garrantzitsuenetako bat izan zen.
1980tik 1982ra bitartean, ETArekin harremanak izan zituen EAJren batzordeetako kide izan zen. 1980ko urtarrilaren 18an, Gernikako Estatutua onartu eta hiru hilabetera, eta Euskal Ganberarako lehen hauteskundeetarako bi hilabete falta zirela, Xabier Arzalluzek eta gainerako diputatu nazionalistek Diputatuen Kongresua utzi zuten, Gobernuaren politika autonomistaren aurkako protesta gisa. EAJren barruko krisi ezkutua Lurralde Historikoen Legea lantzearen ondorioz hasi zen. Alderdiaren beraren barruan aurkaritza handia zuen. Garaikoetxea lehendakariaren proiektuak Eusko Jaurlaritzaren protagonismoa indartu nahi izan zuen, baina, horren aurrean, Arzalluzek Euskal Autonomia Erkidegoa osatzen zuten hiru lurraldeetako bakoitzaren nortasunari eutsi nahi zion. 1984ko maiatzaren 16an, Arzalluzek Euzkadi Buru Batzarra (EBB) utzi zuen (Román Sudupek ordezkatuko du), eta Ingalaterrara joan zen Cambridgeko Unibertsitatean ingelesa ikasteko beka batekin. Barne-krisia gogortu egin zen. 1984ko abenduaren 18tik 19rako gauean eginkako EAJren Batzar Nazionalean gertatu zen haustura. Garai horretan, goi-mailako harremanak areagotu zituen (Juan Carlos erregea, Felipe González eta Alfonso Guerra Gobernuko lehendakaria eta lehendakariordea, hurrenez hurren, eta Alemania eta Estatu Batuetako enbaxadoreak). Merkatu Bateratuan sartzea, NATOren aurrean jarrera ona izatea eta sozialisten aldeko ituna izatea ziren bilera horien arrazoi erabakigarrietako batzuk. Garaikoetxeak lehendakari kargutik dimititu zuen, eta alderdiak José Antonio Ardanza izendatu zuen hautagai. Urriaren 15ean itzuli zen Arzalluz Euskadira, eta Zuzenbide Politikoko irakasle hasi zen Deustuko Unibertsitatean. 1986ko otsailaren 25ean, EAJren zuzendaritza hartu zuen berriro.
Urte horretan bertan, Arzalluzek “Entre el Estado y la Libertad” izeneko liburua argitaratu zuen. Carlos Garaikoetxea lehendakari ohiak beste alderdi bat sortu zuen: Eusko Alkartasuna (EA), EAJren zatiketa. Horrek 13 aulki lortu zituen 1986ko hauteskunde autonomikoetan. EAJk, gutxiengoan geratu zenez, erabakia hartu behar izan zuen. Juan Ramón Guevara nazionalista eta Ramón Jauregui sozialista arduratu ziren egoera desblokeatzeaz, Arzalluz eta José María Benegasek izandako harremanen geldialdiaren ondoren. EAJren eta PSE-PSOEren arteko akordioak Euskadiko gobernagarritasuna bermatu zuen hurrengo urteetan. 1988ko urtarrilean Arzalluzek bere alderdiaren kongresua itxi zuen Bilboko Arriaga Antzokian. EAJk egindako lanari buruzko bere diskurtso autokritikoa 1987ko Zestoako kongresuan hasitako berritze-prozesuaren emaitza izan zen, 1986ko hauteskundeen ondoren. Ekitaldiak garrantzi politiko eta mediatiko handia izan zuen, eta "Arriagako izpiritua" deitu zitzaion. 1988ko urtarrilaren 12an, Arzalluzek "Ajuria Eneko Ituna" sinatu zuen EAJren izenean, eta horrek, sozialisten itunarekin batera, moderazio-aldi garrantzitsu bat markatu zuen. 1996ko azaroan EAJk, Arzalluz buru zuela, itun berri bat egin zuen, José María Aznarrek zuzendutako Alderdi Popularrarekin. Bi taldeen arteko harremanek beren unerik onena bizi zuten orduan. Popularrek Autogobernuari egindako ekarpenari buruz Arzalluzek egindako adierazpenek berretsi egin zuten EAJk Aznarren Kabinetearen politika sozioekonomikoari emandako babesa.
Baina, Miguel Angel Blanco Ermuko Ppko zinegotziaren hilketak (1997ko uztaila), ondorio politiko garrantzitsuak izan zituen. Herri Batasunaren isolamendua, Ardantza lehendakariak aldarrikatua, Lizarrako Ituna sinatzearekin (1998ko iraila) eta Udalbiltza (Euskal Udalen Batzarra) sortzearekin hautsi zen. ETAk 1998ko irailaren 16an iragarritako su-etenaren aurretik ETArekin ezarritako itunetan nazionalista moderatuek izan zuen eginkizunari buruzko eztabaidak areagotu egin zuen talde abertzaleen eta konstituzionalisten arteko tentsioa. EAJ-EAren eta Euskal Herritarrok-en artean sinatutako gobernu-ituna (beste talde batzuk HB proiektuan sartu ondoren sortutako alderdi berria) erabakigarria izan zen prozesu horretan. Tentsioa mugara iritsi zen ETAren su-etena haustean eta 2001eko maiatzaren 13ko hauteskunde autonomikoen aurreko hauteskunde-kanpainan.
Aldi intentso horretan, Xabier Arzalluzek, Bloque Nacionalista Galego-ko (BNG) eta Kataluniako Convergencia i Unió-ko (CIU) ordezkariekin batera, "Bartzelonako Ituna" dokumentua sinatu zuen 1998ko irailaren 18an, nazio anitzeko estatu baten artikulazio berri baten alde.
2000ko urtarrilean Eusko Alderdi Jeltzaleko lehendakari hautatu zuen berriz, eta 2004an kargua utziko zuela adierazi zuen.
2005eko urrian “Así fue” memoria-liburua aurkeztu zuen Bartzelonan, ERCko buruzagi Josep Lluís Carod-Rovirak lagunduta.
Jatorrizko artikulua: José Antonio Pérez Pérez
Itzulpena ELIA itzultzailea
Itzulpenaren berrikusketa: Xabier Larrañaga Gisasola