Ipuia

Arratibel Zurutuza, Jose (2001ko bertsioa)

Fraile beneditarra eta Ataungo (Gipuzkoa) Ergoiena auzoko Sariarte baserrian 1923an jaiotako euskarazko idazlea. Estibalizen (Araba) hil zen 2011ko urtarrilaren 25ean.

Txikitan aitaren ezpainetatik entzundako herri narrazioak bildu ditu hainbat liburutan. 1940an Lazkaoko (Gipuzkoa) beneditarrekin hasi zen ikasten eta hamar urte beranduago ordenatu zen. Venezuelako ikastetxe batean hiru urte eman ondoren (1956-1959), Lazkaoko komentuan egin zuen lan. 1964tik hil zen arte Estibalizko komentuan bizi da, Araban.

Lehenik eta behin, eta Jose Maria San Sebastian "Latxaga"ren aholkuari jarraituz, Kontu zarrak ipuin bilduma idatzi zuen. La Gran Enciclopedia Vasca, 1980), gero euskara batura pasa zena eta Kontu zaharrak izenburuarekin argitaratu zena (Edit. Erein, 1995). Bere haurtzaroan entzundako ipuin bilduma honek bi ikerketa luze ekarri ditu berekin, bata Joxemartin Apalategi antropologoarena, Ahozko historiarako sarrera izenburua duena. Kontuzaharrak, Edit. Anthropos, 1987; eta Julio Camarena eta Maxime Chevalier-en beste bat, Espainiako ipuin folklorikoaren katalogo tipologikoa izenburuarekin. Ipuin miresgarriak, Editit. Gredos, 1995).

Xabier Etxanizen arabera (Euskal Haur eta Gazte Literaturaren Historia, Edit. Pamiela, 1997), liburu hori izan zen:

"altxor txiki bat, azalera ateratzen zuelako gure kulturaren eta ohituren zati bat, eta gutxienez erakusgarri txiki bat argitaratzen zuelako zokoratuta eta ezkutatuta zegoen literatura bat".

Mari Xorren kontakizuna irakurtzean, Grimm anaien Errauskineren euskarazko bertsioa aurkitzen dugu, eta Lapurren leizea ipuina Ali Babaren eta berrogei lapurren oso antzekoa da.

1986an, Kontu zarrak-eko narrazio batzuk gazteentzako bi liburutan argitaratu ziren: Mari Xor eta beste (Edit. Erein, 1986) eta Dirua neurtzeko ontzia (Edit. Erein, 1986). Ondoren, Erein argitaletxearen bidez ere, Arratibelek narrazio askoz laburragoen bilduma kaleratu du, Ataunen bere haurtzaroan ere entzundakoak, eta Erramun eta Mirentxu izenburua jarri zion.

Vivir en un pueblo eran ama alargun alargun eta bere seme bakarra. Seme hau mutil haundia zen, baina herritar guztiak txoro-erdi zeukaten.Ama-semeak
ziren bere behartsu bizi zirenak, nahiz eta lan egin bai eta kanpoan ere bai. Buenos eran y todas las pueblos quiere. Pero esos cosas que se perían oilo y cherri unos en casa, pero esos nada que eran poco,
la vida adelante ateratzeko.Behin han sido cherri bat, de muy negro cena jaiotza. Txerri Beltza jarri izena. En la txerri hori hazi zen, erabaki zuten, nahiz eta eta oso maitea izan, bertan jaio eta hazia zelako.


"Bazen behin emakume alargun bat eta bere seme bakarra, herri batean bizi zirenak. Seme hori mutil handia zen, baina bizilagun guztiek
ama zuten tarteko tonto.Tanto, semea oso pobre bizi ziren bezala, nahiz eta etxean eta kanpoan ere lan egiten zuten. Pertsona onak ziren, eta jendeak maite zituen. Txerri eta oilo batzuk zituzten etxean, baina hori ez zen nahikoa ateratzeko
adelante.Una behin izan zuten jaiotzetik bertatik oso beltza zen txerri bat. `Txerri Beltza? izena jarri zioten. Txerri hori hazi zenean, saltzea erabaki zuten, oso begiko izan arren, haiekin jaio eta hazia zelako."

(Kontu zaharrak, Edit. Erein, 1995).