Toponimoak

Armentia

Armentia da 2001ean Euskaltzaindiak proposatu zuen izena. Donemiliaga Kukullako kartularioan leku honi egindako erreferentzia Armentei da, Malizaezako antzinako merindadean (Malizhaeza, Reja agirian); kartulario horretan, Donemiliagako monasterioari zerga ordaintzen zioten Arabako herrien zerrenda agertzen da 1025ean; zerga gisa burdin sare bat edo gehiago edo, gutxieneko kasuan, ahariak ematen zituzten. Kartulario berean, 1050. urteko dokumentu batean, Armenti aipatzen da. Mende bereko dokumentuetan, Armendehi 1062an (Landazuri III: 64) eta Armentegui 1085ean (Landazuri III: 78), Armentia izenaren lekukotasunak ere ageri arren. 1135eko dokumentu batean, Armentia agertzen da; dokumentu horretan, Naiarako gotzainak Pedro artxidiakono maisuari mandatua ematen dio Armentiako etxea eta inguruko hogei hiribilduren apezpiku-laurdenak zaintzeko (Rodríguez R. de Lama, 1976: 170).

1294an, Tarifa setiatzen laguntzeko erregeari ehun mila marabedi agindu zioten Arabako herrien zerrenda (ez osoa) jasotzen duen dokumentuan, Armentia ageri da gaur egungo moduan (Fita, 1883: 219). Badirudi data horretatik aurrera finkatzen dela toponimoa. Arabako Kofradiaren eta Gasteizko Kontzejuaren arteko 1332. urteko epai batean, J.J. Landazuri historialari gasteiztarraren transkripzioaren arabera, Armentia agertzen da (Landazuri IV: 90-95).

Mendeetan zehar izen berari eutsi zaio. 1379ko Don Joan erregearen pribilegio errodatuan (GUA) Armentia, eta 1481eko Gasteizen jurisdikzioko Apeoan ere Armentia ageri da. Halaber, 1551n, Martín Gil lizentziatuaren bisita-liburuan, Armentia aipatzen da Armentiako Artzapez-barrutiko herrien zerrendan, eta Arabako herrien zerrenda eta haiek elizari ordaindu beharreko hamarrenak jasotzen diren dokumentuan, 1580koan, ere Armentia (APAH).

Toponimia txikian, hau da, pieza, nekazaritza-lur, soro, bide, eta abarren izenetan ere forma bera gordetzen da; hitz-elkarketan agertzen da, bai euskaraz bai gaztelaniaz, ... bidea eta abar adieraziz; esate baterako: Armenteguibidea (1532, APAH), Armendeguibidea (1574, APAH), Armentiarabidea (1610, APAH), Armendibidea (1670, APAH), Camino de Armentia (1683, APAH), Armendeguibidea (1695, EAH), Armendibidea (1711, EAH) Armendeguirabidea (1728, APAH), Armendibidea (1814, EUA), Armentiavidea (1819, APAH) Senda de Armenteguía (1877, APAH), Armentiavidea (1927, GUA), Armendibidea (1927, GUA), Camino de Armentia (1939, GUA). Datu horietako batzuk Martínez de Madina & Knörr (2009) egileek argitaratu dituzte, Armendegibidea araututako formarekin.

EMS 2009

Iturriak

  • EAH: Elizbarrutiko Artxibo Historikoa.
  • APAH: Arabako Probintziako Artxibo Historikoa.
  • GUA: Gasteizko Udal Artxiboa
  • EUA: Eliza Unibertsitateen Artxiboa

Bibliografia

  • Caro Baroja, Julio: "Álava en la llamada Reja de San Millán", Historia General del País Vasco, III, La Gran Enciclopedia Vasca, Bilbo, 1980, 109-149.
  • Caro Baroja, Julio: "Toponimia más enigmática", Historia General del País Vasco, III, La Gran Enciclopedia Vasca, Bilbo, 1980, 239-287.
  • Díaz Bodegas, Pablo: Libro de visita del Licenciado Martín Gil, Kalagorri eta Ozkabarteko Elizbarrutia, Logroño, 1998, 316. or.
  • Díaz de Durana, J. Ramón: Álava en la baja Edad Media a través de sus textos, Fuentes documentales medievales del País Vasco, 54. zk., Eusko Ikaskuntza, Donostia, 1994, 10-11.
  • Euskaltzaindia: Euskal Autonomia Erkidegoko Biztanle-Entitateak = Entidades de Población de la Comunidad Autónoma Vasca, Euskaltzaindia - EUDEL - Eusko Jaurlaritza, Bilbo, 2001.
  • Fita, Fidel: "El vascuence alavés anterior al siglo XIV", Boletín de la Real Academia de la Historia, III, 1883, 215-243.
  • González Mínguez, César: Documentos de Pedro I y Enrique II en el Archivo Municipal de Vitoria, Euskal Herriko Erdi Aroko dokumentu-iturriak, 49. zk., Eusko Ikaskuntza, Donostia, 1994, 35-39.
  • Landázuri y Romarate, Joaquín José de: Obras históricas sobre la provincia de Álava, I, Arabako Foru Aldundia, Gasteiz, 1976, 52. or.
  • Landázuri y Romarate, Joaquín José de: Obras históricas sobre la provincia de Álava, III, Arabako Foru Aldundia, Gasteiz, 1976, 64-78.
  • Landázuri y Romarate, Joaquín José de: Obras históricas sobre la provincia de Álava, IV, Arabako Foru Aldundia, Gasteiz, 1976, 90-95.
  • López de Guereñu, Gerardo: Toponimia alavesa seguido de mortuorios o despoblados y pueblos alaveses, Onomasticon Vasconiae 5, Euskaltzaindia, Bilbo, 1989.
  • Martínez de Madina, Elena & Knörr, Henrike: Toponimia de Vitoria II, Malizaeza, Onomasticon Vasconiae 28, Euskaltzaindia, Bilbo, 2009.
  • Mitxelena, Koldo: Apellidos Vascos, 5. argit., Txertoa, Donostia, 1997, 54. or.
  • Ramos Remedios, Emiliana: El Apeo de Vitoria y su Jurisdicción a fines del siglo XV, I eta II liburukiak, Vitoria-Gasteizko Udala, Gasteiz, 1999.
  • Rodríguez R. de Lama, Ildefonso: Colección diplomática medieval de la Rioja, II, Instituto de Estudios Riojanos, Logroño, 1976, 170. or.
  • Rodríguez R. de Lama, Ildefonso: Colección diplomática medieval de la Rioja, IV, Instituto de Estudios Riojanos, Logroño, 1989, 219.
  • Ubieto Arteta, Antonio: Cartulario de San Millán de la Cogolla (759-1076), Instituto de Estudios Riojanos, Valentzia, 1976, 176-179, 269.

EMS 2009