Euskal antropologo garaikidea, Bergaran 1860an jaioa eta 1945ean hila. Bere lehen ikasketak farmazialariak izan ziren, non Madrilen doktoratu zen 1882an. Doktoregoa lortu zuenean, eta batez ere 1887tik aurrera -Madrilgo Historia Naturaleko museoan antropologia-sail bat sortu zen urtean-, antropologiaz interesatzen hasi zen. Zientzia horrek bere bizitza osoan zehar bereganatuko zuen, nahiz eta arlo ugarik ere atentzioa eman zioten, hala nola botanikak, marrazketak, musikak, etnologiak, paleontologiak, etab. 1889an Natur Zientzietan doktoratu zen. Miguel de Unamuno ezagunaren lehengusua zen, eta bere lankidea zen Madrilen oposizioak prestatzen ari zirenean -Aranzadi Zientzia Naturalekoa eta Unamuno Psikologiakoa-. Ikertzaile lana laster eman zen ezagutzera, baita ikasle garaian ere, eta urte goiztiar horietan aparteko saria lortu zuen Farmazian aplikatutako intsektu besikanteei buruzko azterlanagatik. Urte batzuk geroago, bere ikerketa antropologikoetan erabat zentratua, bere izena ezaguna zen atzerrian. 1891n, 31 urte zituela, Parisko Antropologia Elkartearen saria lortu zuen El pueblo euskalduna lanagatik, euskal leinuaren azterketa zientifikoari ikuspegi antropologikotik eskainitako lehen lanetako bat. 1895ean Granadako Unibertsitateko Farmazia Fakultateko Mineralogia eta Zoologia katedra lortu zuen, hiri horretan bizi izan baitzen zenbait urtez, eta geroago Bartzelonako Botanika deskribatzaileko katedra. Unibertsitate horretako dekanoa izan zen 1907ra arte, ikasleen istiluek kargua uztera behartu zuten arte. 1897an Zientzien Errege Akademiaren saria eman zioten Setas y hongos en el País Vasco lan zorrotzagatik.
Moskuko Historia Naturalaren, Antropologiaren eta Etnografiaren Adiskideen Elkarte Inperialak kide titular izendatu zuen 1910ean; bi urte geroago, 1912an, Argentinako Elkarte Daktiloskopikoaren ohorezko bazkidea da. Garaiera txikiko gizona, herrena eta itxura ahulekoa, Aranzadik ez zion horregatik historiaurreko esplorazioak zuzenean egiteari utzi. 1917ko abuztuaren 15ean, Barandiaran ezagutu zuen, 30 urte eta esperientzia handiko gizona. Garai hartan hasi ziren elkarrekin lanean eta Eguren doktorearekin batera Aralarko trikuharriak induskatzen. Barandiaranek bere lankidearen ezaugarri interesgarrienetako bat ezagutarazten digu: "Ez nuen teoriak errealitatetzat hartu nahi. Ikerketaren bidez, gauzekin harremanetan jartzen saiatzen zen, hipotesiekin gehiegi fidatu gabe". Gipuzkoako eta Bizkaiko Foru Aldundiak, Eusko Ikaskuntzak eta Nafarroako Monumentuen Batzordeak diruz lagundutako esplorazio hau Aranzadiri datu antropologiko eta paleontologiko oso interesgarriak eman zizkion 20 urte baino gehiagoko ondoz ondoko esplorazio lan zabal baten lehen etapa izan zen. Horren lehen emaitzak "Anuario de Eusko-Folklore" delakoaren lehen liburukian jaso ziren, 1921ean, eta Europako etnologo garrantzitsuenen laudorioak merezi izan zituen. Hurrengo urteetan, Aizkorri, Ataun-Borunda, Alzania, Elosua-Placencia, Urbasa, Enzia, Belabieta, Auritz, Aurizperri, Kalamua, Basagaña, Santimamiñeko aztarnategiak, Lumentxa, Ermittia, Poliborin, Lizarra, Bolatxako aztarnategi artifizialak eta abar bisitatu genituen. Bere akats fisikoak ez zion eragotzi puntu horiek guztiak eta penintsulako beste batzuk, hala nola, Katalunia, Sierra Nevada, etab., nekaezinki zeharkatzea. Bakarrik edo Ansoleaga, Eguren, Barandiaran eta abarrekin egiten zituen txangoak, eta oso azpimarragarria da Luis de Hoyos Sáinz irakaslearekin batera egindako lana. 1919an Portugalgo Antropologia eta Etnografia Elkarteko bazkide urgazle izendatu zuten, 1920an Bartzelonako Unibertsitateko Zientzia Fakultateko antropologia katedradun, 1931n erretiratu zen arte, eta 1921ean Erromako Antropologia Elkarteko kide urgazle.
1922an Frantziara eta Alemaniara (Kolonia) joan zen, Barandiaranekin batera, eta 1929an Suitza eta Austriara, konpainia berarekin. Aipatutako urte horien artean, munduko elkarte zientifikoen izendapen berriak jaso zituen: Ikasketa Geografikoen Elkarte Argentinarreko eta "Felipe Poey" Kubatarreko bazkide urgazlea (1923); Historia eta Historiako Errege Akademiako kide urgazlea (1924); Berlingo Arkeologia Institutuko kidea (1926); Bartzelonako Zientzia Errege Akademiako kide numerarioa (1927), etab. Eusko Ikaskuntzaren Batzorde Iraunkorreko bokala da, Espasa Entziklopediako kolaboratzailea Natur Zientzia eta Antropologia sailean, Municheko Antropologia Elkarteko kidea eta G. de Humboldt, Frizzi eta Haberlandt-en lanen itzultzailea -Europako hizkuntza nagusiak ezagutzen dituela-, besteak beste. 1936an bere aurkikuntza nagusienetako bat gertatu zen: Itziarren ordura arte aurkitutako euskal garezur zaharrenaren aurkikuntza. Aurkikuntza honek, Luis de Hoyosek aipatzen digunez, euskal biotipoaren antzinakotasuna historiaurrera (Madeleine aldia) atzerarazi zuen eta bere azken lan eta argitalpenen helburua izan zen. Gerra hasi zenean, Bartzelonara joan zen, eta han hil zen 1945eko otsailaren 12an, 85 urte zituela.
Luis de Hoyosen hitzetan, Aranzadi ez zen datuak eta neurriak biltzera soilik mugatzen zen zientzialaria, baizik eta bere ezagutza zabalak datu horiek interpretatzera eraman zuen, basioaren introdoak kranio-kranio-kranio-euskal arkitekturaren azalpenezko izaera emanez. Antropologo harekin lan-ordu askotan astunak partekatu zituen eta garezurraren tamainaren metodo analitiko-metrikoa ezagutarazi zuen. Zaila izango litzateke, eta batez ere arriskutsua, artikulu honetan bere argitalpen nagusiak hautatzea, hori, gehienetan, irakurlearen irizpide desberdinaren mende baitago. Bat-bateko erantzunen beldurrez, mespretxuzko izpiritu garratzez -"iruzurgile sarraskitzaile" deitzera ere iritsi zen-, Wagnerren zale amorratua honek polemika sutsuak pizten zituenean, are gehiago, biraoak sortzen zituenean, esan liteke bere libururik interesgarrienak Euskal Herriko antropologia, etnografia eta historiaurreari eskainitakoak direla euskal antzinatearen azterketaren ikuspegitik. Horrez gain, hainbat aldizkaritarako artikuluak argitaratu zituen, hala nola "RIEV", "Euskalerria", "Euskalerriaren Alde", "Yakintza", "Hermes", "Boletín de la Real Sociedad Española de Historia Natural", "Asociación Española para el Progreso de la Ciencia", egunkariak, atzerriko aldizkariak, "Sociedad de Estudios Vascos", etab.