XVI. mendearen erdialdeko euskal eskultore ospetsu honi buruzko datu biografiko gutxi daude, eta bere bizitzako azken 23 urteak bakarrik hartzen dituzte. Hori izan da, neurri batean, XX. mendearen hasierara arte ikusle gehienek gutxi ezagutu izanaren arrazoia. Juan de Ancheta gipuzkoarra da. Beste Antxeta baten existentzia hipotetikoak, Miguel, Nafarroakoa, autorea bere lanetatik bereizten lagundu du. Gerora argitaratutako dokumentuek, ordea, agerian utzi dute Antxeta bakarra dagoela, Azpeitian jaioa, data ezezagunean. Cean Bermúdezek Florentzian hezia izan zela erakusten digu. Bertan, Italiako berpizkunde bikaina ezagutu zuen, eta Della Quercia, Robbia, Donatello eta, bereziki, Miguel Angelen obrak behatu zituen. Bere eragina ukaezina da eta bere ekoizpen osoan zehar irauten du. 1565ean Juan de Ancheta finkatuta dago Valladoliden. Kasedako parrokia-elizako aldare nagusiko erretaula (Nafarroa). Arch. J. E. Uranga, Catalina de Aguilar anderearekin izandako seme baten bataio-partidan ageri den bezala. Catalina de Aguilar anderearekin ez zen ezkondu, eta geroago bere ahaide Ana de Aguirrerekin ezkondu zen. Garai hartako Gaztelako eskolako maisu nagusiak ezagutu zituen eta haiekin harremanak izan zituen: Berruguete, Becerra, Jordán, Beltrán, Juan de Juni. Antxetaren miresle handienetako bat izan zen, eta esan zuen «oso pertsona peritua, trebea eta nahikoa zela, eta Gaztelako erreinu osoan dauden perituenetakoa... ez dago beste inor arte horretaz fidatzeko». Briviescako Santa Klararen erretaulan parte hartu zuenik ez dago frogatuta, baina badakigu behin baino gehiagotan bidaiatu zuela bertara eta Lopez de Gamizekin harremanetan egon zela, penintsulan hainbesteko oihartzuna izan zuen erretaularen lanak amaitu zituen eskultorearekin, alegia. Bere estiloa askoz hurbilago dago Briviescako erromanismotik Gaztelako espresionismotik baino. 1576an Valladolidetik alde egin eta Iruñean finkatu zen behin betiko -Navarreria kalean, hain zuzen ere-, hiri horretan egin baitzituen bere lorpen nagusiak. Ancheta gaztearen lana handia da; Zumaiako San Pedro elizako erretaulan lan egiten du, hala ere, dela bere ordainsari urriagoagatik, dela bere ordainsariak berandu kobratzeagatik, bere bizitza gogorra da eta maileguetara jo behar du bizitza osoan jazarri zion muturreko pobreziari ihes egiteko. Zumaiako erretaula bukatuta zegoen urtebeterako. Erliebezko hiru solairu ditu, eta, gainean, irudi exentuzko kalbarioa. Camón Aznarren arabera, Briviescaren erretaulatik gertuen dagoen lana da. Bertan, irudien ezaugarri nagusiak agertzen dira, irudien barne-mundu trinkoa, atletismoko proportzioak, nahiz eta apur bat zapalduta egon, planoen soiltasuna, keinuen barneratzea. Urtebete lehenago, Kasedako parrokiak eta Antxetak Kasedako Andre Mariaren erretaula eta sagrarioa eraikitzeko zuten kontratua amaitu zen, lau urtez okupatu behar zutena. Hala ere, hori ez zen bere jarduera bakarra izan, jakina baita 1576 eta 1578 urteen artean Burgosko Katedraleko erretaularako lan egin zuela Jasokundea exekutatuz, Ama Birjinaren Koroatzearen eszena eta koruaren facistol baten gainean jarritako irudi bat. Litekeena da, halaber, Jacako Katedraleko Trinitateko erretaularen fakturan parte hartu izana, frontiseko medailoi batean dagoen Ama Birjinarekin eta goiko tinpanoan dauden hiru Bertuterekin, Alkizan, Asteasun (San Pedroren irudi bat besterik ez dago) eta Errezilen (gaur egun, San Pedro ikus dezakegu). 1580tik, hil baino zortzi urte lehenagotik, Anchetak tasatzaile lanera jo behar du -Valtierra, Alquiza, Agurain, Donostia eta abarretara bidaiatzen du- bere egoera ekonomiko kaskarra arintzeko. Bere lanik perfektuenetako bat egiten du, Agoizko erretaula. Zoritxarrez, barrokoaren bultzadak, mende erdi geroago, desegin eta bere erara berrosatu zuen erretaula berri bat eraikiz, Juan de Tornesen lana, eta urre-koloreko eta polikromien gehiegikeriak. presbiterioan Ama Birjinaren irudi ederra dago; gizon-itxura ederra du, eta egonkortasun lasai eta sendoa du, aingeru-itxurakoa. El Crucificado Errenazimentuko biluziaren lan amaitua da. Zaragozan egiten du lan, eta San Miguel de la Seoren erretaularen arkitektura eta erliebeak egiten ditu. Jatorrizko polikromia soila gordetzen du, inspirazio italiarragokoa penintsulakoa baino. Konposizioa ausarta da, gai eta elementu arkitektoniko berri ugari dituena. Bere jeinu ukitu bereziagatik, Deikundearen erliebe nagusia nabarmentzen da, aingeru apolineo eta xarmaz beteriko batekin, Birjina monumentalaren sendotasunarekin kontrastea egiten duena. Euskal eskultore honen sorkuntzaren lan gorena 1583. urtetik 1588an hil zen arte izan zen. Tafallako Santa Mariaren erretaula eta sagrarioa dira. Sagrarioa da bere maisulana; tamaina txiki baten barruan, txirotasun eta larritasunezko bizitza batean dauden dramatismo eta indarkeria guztiak elkartzen dira. Planifikazio arkitektoniko ordenatuko hiru solairu ditu, eta eskultura motibo mugituak, oreka zailean baina lortuta. Erretaularen erliebe nagusiek San Joan Bataiatzailearen Jaiotza irudikatzen dute, toles eta mantu ugarirekin, Deikundea, Ikustaldia, Artzainen Adorazioa, Kristoren Ehorzketa, Emakume Santuak, San Joan eta San Pedro hilobian eta Eraistea. Erliebeen osagarri, irudi exentu bikainak daude. Erretaula ezin izan zen amaitu, artista goiz hil zelako; Pedro Gonzalez de San Pedrok amaitu zuen, eta Juan de Landak egin zuen polikromia. 1588ko azaroaren 30ean hil zen Antxeta, hil ondoren, Alloko elizako Koruko harlanduaren diseinua entregatu zuen. Katedraleko klaustroan lurperatu zuten; lan bikaina utzi zuen, jarraitzaile sutsu mordoa eta Ana de Aguirrek ozta-ozta ordaindu ahal izan zituen zorrak. Jarraitzaile asko izan zituen. Besteak beste, Pedro Gonzalez de San Pedro, Ambrosio de Bengoechea, Lope de Larrea, Bernabe Imberto, Martin Ruiz de Zubieta, Domingo Vidarte, Juan de Berrueta, Domingo de Luso, Diego Gimenez, Juan de Bascardo, Martin de Morgota, Pedro de Arraydu eta beste asko. Haren lanak edo esleitu daitezkeenak Euskal Herri osoan eta inguruetan sakabanatuta daude, bai Santa Agedan, bai Tolosan, bai Hernanin, bai Logroñon, Iruñean, Zaragozan, etab. Erref. Jose Camon Aznar. «Juan de Ancheta Eskultorea»
Idoia ESTORNÉS ZUBIZARRETA
Idoia ESTORNÉS ZUBIZARRETA